Pascal Debruyne (uit TiensTiens Nr 7)10 juli 2006 – 11:42

EEN NIEUWE BESTEMMING

De oude dokken beslaan een gebied van ongeveer 57 hectare rondom het Houtdok, het Handelsdok en het Achterdok in het noordoosten van Gent. In de 19de eeuw vormde het terrein samen met het kanaal Gent – Terneuzen de spil van de Gentse haven. Vanaf het einde van de 19de eeuw weken echter veel haven- en watergebonden activiteiten uit in noordelijke richting en kreeg het gebied nog maar weinig nieuwe impulsen. Het verdwijnen van het Havenbedrijf in het begin van 2000 betekende de definitieve doodsteek.

De herbestemming van deze oude dokken maakt integraal deel uit van het Masterplan Scharnier (beter bekend als het Scharnierproject), waarin drie zones zijn afgebakend. Met het deelproject ‘Oude Dokken’ mikt het stadsbestuur vooral op de ontwikkeling van woonen werkzones als antwoord op de nijpende behoefte aan kwalitatieve woningen. De stad wil er ‘experimenteren met alternatieve woonvormen’ en reserveert twintig procent van het woningenbestand voor sociale woningbouw.

Het Masterplan Scharnier is slechts één van de zes ‘strategische en gebiedsgerichte projecten’ die in het Ruimtelijk Structuurplan Gent zijn goedgekeurd. De stationsomgeving van Sint- Pieters, Flanders Expo (‘The Loop’), het wetenschapspark Zwijnaarde, het kouter-en bulkenlandschap rond Drongen en de Gentse Kanaalzone zijn andere ‘prioritair te ontwikkelen gebieden’ in het rijtje. Met al deze projecten wil het stadsbestuur een duurzame stadsontwikkeling realiseren door de stadsvlucht tegen te gaan, het gemeenschapsleven te bevorderen, de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van de openbare ruimte te vergroten en het gebruik van alternatieve transportmiddelen te stimuleren.

WONEN AAN HET WATER

De herbestemming van de oude dokken moet een publiek-private samenwerking worden tussen de stad en projectontwikkelaars. De stad zal vooral instaan voor de infrastructuurwerken, de private investeerders voor de woning- en kantoorbouw. Om het stadsontwerp wervend genoeg te maken werd een architectuurwedstrijd uitgeschreven. OMA (Office for Metropolitan Architecture), een Rotterdams architectenbureau onder leiding van Rem Koolhaas, maakte het winnende ontwerp waarmee het Stadsontwikkelingsbedrijf (AG SOB) geïnteresseerde bouwpromotoren zal proberen te overtuigen.

Het winnende ontwerp wordt omschreven als “een heldere stedenbouwkundige ontwikkelingsstrategie voor het gehele stadsdeel tussen de binnenstad en de spoorbundel van Gent-Dampoort.” De grote kracht ligt er volgens het AG SOB in dat de nieuwe woonblokken maximaal op het water (de dokken) zullen worden betrokken. De nieuwe dynamische skyline en de grote interactie met het bestaande landschap zijn enorme pluspunten die moeten zorgen voor een ‘ongeziene belevingswaarde’ van de site naar de stad toe en omgekeerd.

Samengevat voorziet het ontwerp 3200 woongelegenheden voor 6000 bewoners in een “aangename mix van wonen, kantoren, handel en groen”. Om het te ontwikkelen gebied aansluiting te laten vinden op de binnenstad zullen kanalen en waterwegen opnieuw opengelegd worden.

Een andere belangrijke verandering die gepaard gaat met dit project is de verschuiving van de Ring. Agnieszka Zajac (projectverantwoordelijke Oude Dokken bij AG SOB): “De site ligt redelijk dicht bij de stadskern, maar dat merk je nu niet echt omdat de ring aan de linkerkant ligt. Dat gaat veranderen, want de ring verschuift naar de Afrikalaan. De huidige drukke baan wordt een gewone verbindingsweg zodat de linkeroever ontspannen en verkeersarm wordt. Er komen ook voetgangers- en fietsbruggen zodat je vanaf de site moeiteloos de historische stad kunt bereiken.” Verwacht wordt dat het project begin 2007 van start kan gaan en dat het 10 tot 15 jaar zal duren voor alles klaar is.

Het Handelsdok en de Handelsdokbrug

Het anderhalve kilometer lange Handelsdok zal in de binnenstad komen te liggen na de verplaatsing van de R40, de kleine ring rond Gent.

De invulling bestaat vooral uit woningen en kantoren. De oevers of kaaien langs het Handelsdok worden lange promenades voor de lokale bewoners, bewoners van andere wijken en voor toeristen.

TT06_p14 dokken 4 freddy Willems.JPG
(foto: Freddy Willems)

De nog aan te leggen Handelsdokbrug, een brug tussen het Handelsdok en de Muide, zou zorgen voor een oplossing van verkeersproblemen in het hele Scharnierproject. Via deze brug zal het doorgaand verkeer naar de Afrikalaan geleid worden. De Afrikalaan is breed genoeg om als stadsring te fungeren. De iets verderop liggende Koopvaardijlaan is dat echter niet. Om te vermijden dat in de Koopvaardijlaan een huizenrij gesloopt moet worden, tekende OMA een alternatief traject uit. De stadsring komt nog altijd langs de Afrikalaan, maar in plaats van af te draaien naar de Koopvaardijlaan, komt er een nieuwe weg vlak naast de spoorweg, “(…) niet via een tunnel, maar met een brug zo hoog als de huidige spoorwegberm. Een brug is een stuk goedkoper en op die manier sneller te realiseren. Het verkeer kan zo over het kruispunt Dampoort rijden. Als je de hallen van het Dampoortstation wat zou doortrekken, zal je op het kruispunt niet eens zien dat er een brug is.” (De Standaard, 18 maart 2006).

Het Houtdok

De kaaien van het Houtdok worden, als aansluiting op de Muide, eveneens vooral ingevuld met woonruimte. Het ontwerp voorziet ook in een recreatieve haven.

In het achterliggende gebied komt een multifunctioneel complex met ruimte voor kantoren, handelszaken (grootschalige handelszone) en toeristische activiteiten. De voorwaarden zijn wel de verplaatsing van de R40 naar de Afrikalaan en de stopzetting van industriële activiteiten in de Aziëstraat en de Chinastraat.

Dok Noord

Dok Noord, waar de ACEC-site ligt, is bestemd voor ‘grootschalige kleinhandel’. Ook woonruimte, een aantal culturele functies en veel groen (zo’n 69.470 vierkante meter park) zijn hier voorzien.

De bewoners zijn de eerste partners...

Vooraleer met de bouw te beginnen zullen bewoners en andere gebruikers van het gebied de kans krijgen om ‘partner te worden’ in het project, aldus de Gebiedsgerichte Werking. Aangezien het ruimtelijk uitvoeringsplan en de deelplannen nog moeten worden opgemaakt, wil de Gebiedsgerichte Werking de bewoners in eerste instantie informeren. Begin juni organiseerde AG SOB in samenwerking met het stadsbestuur al een publiek moment waarop het project voorgesteld werd door Rem Koolhaas van het architectenbureau OMA. In een later stadium zullen bewoners, zoals bij andere stedelijke projecten, via ‘klankbordgroepen’ en andere kanalen hun zeg kunnen hebben over de plannen.

KNELPUNTEN

De Handelsdokbrug en de verkeerssituatie tussen Dampoort en Muide

Al in 1994 kwam het stadsbestuur met het idee van de Handelsdokbrug op de proppen, als voorwaarde om het outletcenter op de Muide te kunnen realiseren. Pas in 2003 kreeg het voorstel een breder maatschappelijk en politiek draagvlak omdat het gekoppeld werd aan het verplaatsen van de kleine stadsring en omdat het AG SOB intussen meer terreinen in handen had gekregen.

De aanleg van de Handelsdokbrug loopt echter niet van een leien dakje. De firma’s Christeyns (Zeepfabriek) en Hocké gaan niet akkoord met onteigening. Daardoor zit het dossier vast bij de Raad Van State en is de bouw al zeker tot in 2008 uitgesteld.

Al vele jaren zijn er ook plannen om het verkeersknooppunt aan de Dampoort te ontlasten door de stadsring via een tunnel onder de rotonde door te brengen. De tunnel moet in de Kasteellaan ondergronds gaan om terug boven te komen in de Afrikalaan. Zo’n tunnel kost verschrikkelijk veel geld en het Vlaams Gewest heeft het budget daarvoor nog lang niet bij elkaar.

OMA voorziet in zijn plannen voor de oude dokken echter een brug in plaats van een tunnel omdat de Ring toch verlegd moet worden (zie hoger). Of het nu een brug wordt tussen de Vliegtuiglaan en de Afrikalaan (over de spoorweg) of een tunnel onder de spoorweg, staat nog niet vast. Al lijkt het idee van een tunnel naar de achtergrond verschoven, toch zou die optie meer plaats geven voor de uitbreiding van de sporen van het Dampoortstation.

Participatie: te weinig en te laat

Het stadsbestuur creëert als antwoord op de participatieve tendens in stedelijke ontwikkelingsprojecten een erg zwakke en instrumentele visie op participatie. Pas nadat het akkoord met het architectenbureau rond is en de privé-investeerders binnen zijn, worden de bewoners ‘de eerste partners’. Hoorzittingen en klankbordgroepen worden bovendien veelal ingeschakeld in de uitvoerende fase, niet in de plannende fase. Het gevolg is dat niemand nog veel zal kunnen veranderen aan dit plan, mocht dat nodig blijken. De Gebiedsgerichte Werking zou een grotere rol kunnen spelen, als de stad ze vroeger zou inschakelen en meer ruimte zou bieden. Een stadsvernieuwing die van onderuit ontstaat, met medewerking van bewoners,en dus vanuit de noden van de buurt, is hier nagenoeg afwezig.

Stadsontwikkeling en herwaardering versus sociale stadsvernieuwing

De vraag rijst of het stadsbestuur niet beter eerst zou investeren in de kwaliteitsverhoging van de bestaande huizen in de omgeving van de Dampoort, alvorens zich te richten op de ontwikkeling van nieuwe en prestigieuze woongebieden rondom de oude dokken.

Het stadsbestuur beoogt naar eigen zeggen een ‘en-en-verhaal’, waarin zowel stadsontwikkeling (nieuwe prestigeprojecten die Gent zogenaamd op de kaart zetten) als stadsvernieuwing (de aanpak van de aanwezige verkrotting en huisvestingsproblemen) een plaats krijgen. Het contrast tussen het enthousiasme voor stadsontwikkeling en de moeizame vooruitgang van stadsvernieuwing in Gent is echter schrijnend.

Het lijkt erop dat het aantrekken van ‘hardwerkende Vlamingen’ via mooie en dure projecten de stad meer return on investment geeft dan het herwaarderen van de buurten rond de Dampoort. In de bestuursnota van de Gentse coalitie stonden 2000 nieuwe sociale woningen gepland. Die verwezenlijking is echter ver af...Vreemd hoe megalomanie zo vlug steun krijgt en de grootste woonnoden altijd achterop hinken...

PASCAL DEBRUYNE