Gualeguaychຠis een welvarende Argentijnse stadje nabij de Río Uruguay. De economie is er ongeveer gelijk verdeeld over landbouw, industrie, handel en toerisme. Tijdens vakanties komen de Porteños (inwoners van Buenos Aires) naar hier om de drukte van de stad te vergeten. à‘andubaysal is de lievelingsbadplaats van Gualeguaychàº. De ‘Rivier van de gekleurde vogels’ waar buurtland Uruguay zijn naam aan dankt, stroomt er langzaam voorbij het witte strand. Aan de overkant van de rivier rijst de 125m hoge schouw van een papierpulpfabriek in constructie. In die schouw zien de inwoners van Gualeguaychຠeen bedreiging voor hun toekomst.

Aan de oever van de Río Uruguay bouwt het Finse Botnia een fabriek die jaarlijks 1 miljoen ton papierpulp zal produceren. ENCE, een Spaanse papierpulpfabriekant zal zich enkele kilometers verderop vestigen. Samen zullen ze 1,5 miljoen ton exporteren. Daarmee wordt het stadje Fray Bentos, de grootste papierpulpproducent in de wereld.
Op de werf van Botnia zijn drieduizend arbeiders in de weer. Voorlopig lijkt de fabriek op het skelet van een walvis uit beton en ijzer, maar rond augustus 2007 zullen de werken voltooid zijn. Vanaf dan moet de omstreden papierpulpproductie van start gaan om aan de toenemende vraag vanuit vooral Europa, de VS en China te voldoen.

Uruguay is uitermate geschikt voor de pulpindustrie. Meer dan 600.000 ha zijn er bezaaid met eucalyptus en dennen. Behalve hout en energie verslinden pulpfabrieken ook gigantische hoeveelheden water. Botnia zal per seconde 1000 liter van de Río Uruguay opnemen, ongeveer 12 keer meer dan het verbruik van de stad Fray Bentos.
De terreinen van Botnia en ENCE zijn vrijhandelszones wat allerlei fiscale voordelen oplevert, zoals vrijstelling van belastingen en invoerrechten. Botnia geeft te kennen dat slechts ‘20% van de investering aan Uruguayaanse bedrijven wordt uitbesteed’.

Maar bij de keuze van de Río Uruguay hebben ENCE en Botnia geen rekening gehouden met de overburen in Argentië. Gualeguaychຠis fel gekant tegen deze industrie en de inwoners van de stad zijn tot alles in staat om de plannen te dwarsbomen.
“In de strijd tegen de papierfabrieken is de ganse stad verenigd.” Zegt de vrouw van een wassalon in Gualeguaychàº. “No a las papeleras!” voegt ze er aan toe. Aan bijna elke etalage in de winkelstraat hangt een affiche met deze strijdkreet.
Een apothekeres is bezorgd om de toekomst van de stad: “Gualeguaychຠis een aangename stad om in te wonen. De jongeren komen bijna allemaal terug nadat ze hun studie in Buenos Aires afgerond hebben. Ik ben bang dat door de stank en de vervuiling onze kinderen zoals de toeristen zullen wegblijven en dat onze stad zal doodbloeden.”

Elke dinsdag en vrijdag komt de geïmproviseerde buurtvereniging, die zichzelf de Asamblea Ambientalista de Gualeguaychຠnoemt, samen in het theater van de stad. De Asamblea is spontaan ontstaan uit protest tegen de papierfabrieken. Tijdens de samenkomsten kunnen buurtbewoners hun verzuchtingen kwijt, gaat informatie heen en weer, en worden de acties bedacht die de strijd van Gualeguaychຠin gans het land en ver daarbuiten bekend gemaakt hebben.

De Asamblea nodigt wetenschappers en medici uit om uitleg te geven over de effecten van de pulpindustrie op het leefmilieu en op de volksgezondheid. Getuigen uit Chili die in de nabijheid van papierfabrieken wonen, kwamen naar het theater van Gualeguaychຠom hun ervaringen te delen met de Asamblea.

De papierindustrie heeft wereldwijd een slechte milieureputatie. Pulpfabrieken verslinden enorme hoeveelheden bomen, water en energie en ze maken gebruik van een chemische cocktail die via de lucht en het water ons leefmilieu aantasten.
Zo wordt bij de productie van de pulp grote hoeveelheden zwaveldioxide gevormd. Deze stof is de grootste veroorzaker van zure regen en verspreidt een irritante zwaveldamp die op de luchtwegen inwerkt.
Hierover is Sebastián Bel, de secretaris van Toerisme van Gualeguaychຠniet te spreken: “Ons carnaval trekt jaarlijks 300.000 bezoekers en brengt meer op dan de stadsbegroting. De typische geur van rotte eieren die papierfabrieken verspreiden, betekent het einde voor onze carnavalshow.”

Het bleken van de pulp gebeurt met chloor. Daarbij komen gevaarlijke stoffen vrij zoals dioxines en furanen. Deze stoffen zijn kankerverwekkend en kunnen verstoringen veroorzaken in het immuunsysteem, het zenuwstelsel en het voortplantingssysteem.
Gilda Veronesi en haar man Juan zijn kleine honingproducenten die zeer actief zijn binnen de Asamblea: “Wij zullen de eerste zijn die schade ondervinden van de papierfabrieken.” Zegt ze. “De dioxines die op het stuifmeel neerslaan komen via de bijen in de honing terecht.” Er zijn ongeveer 200 honingproducenten in het district van Gualeguaychàº. Voor 90% zijn ze van de export afhankelijk, vooral naar Duitsland. “De strenge voedselnormen van de Europese Gemeenschap verbieden de import van honing binnen een straal van 100 km van dit soort industrie” En opgewonden voegt ze hieraan toe: “Maar als onze honig dioxines bevatten, komt dat door Europese bedrijven die Zuid-Amerika als vuilnisbelt gebruiken.”

De communicatieverantwoordelijke van Botnia, Corina Piaggio, verzekert dat de nieuwe fabriek de modernste technologie toepast die chloordioxide in plaats van chloorgas gebruikt. Hierdoor wordt de vrijstelling van dioxines en furanen gereduceerd tot onmeetbare hoeveelheden. Toch zijn er studies die uitwijzen dat deze methode de vorming van dioxines en furanen slechts met 80% vermindert. Aangezien deze stoffen zeer stabiel zijn, een lange levensduur hebben en zich opstapelen in de voedselketen, kunnen ze ook in kleine hoeveelheden schadelijke gevolgen hebben voor de mens.

In Uruguay is de stemming anders. “Zoals elke industrie zullen ook deze fabrieken wel een beetje vervuilen,” denkt de uitbaatster van het hotel Colonial in Fray Bentos, “Moesten de gevaren groot zijn, dan zou de regering Botnia en ENCE niet toelaten.” En dan richt ze haar pijlen naar de Argentijnen: “Argentinië heeft zelf tientallen papierfabrieken die verouderde technologieën gebruiken. Waarom zouden wij er geen mogen hebben?”

Ooit was Fray Bentos een welvarende geïndustrialiseerde stad. Het slachthuis en vleesverwerkingsbedrijf Anglo, waar de bekende Leibig bouillonblokjes en het OXO-vleesextract werden geproduceerd, was de motor van de stad. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkten meer dan de helft van de inwoners van Fray Bentos in Anglo om het rantsoen van de geallieerde soldaten van corned beef te voorzien. Toen Anglo sloot, veranderde Fray Bentos in een spookstad, tot wanneer het Finse Botnia een kwarteeuw later met het voorstel kwam om er een pulpfabriek ter waarde van 1,2 miljard dollar te bouwen. Met deze buitenlandse investering -de grootste in de geschiedenis van Uruguay dat het BNP met 1,6% zal doen toenemen- is Fray Bentos weer van tel. Hotels worden opgekalefaterd, nieuwe restaurants, winkels en andere handelspanden worden geopend. Er wordt hevig geconsumeerd En er is weer leven in de stad. Kredietkantoren doen gouden zaken.

Ook de burgemeester van Fray Bentos, Omar Lafluf is verheugd over de komst van Botnia en ENCE: “Sinds 1987 hebben we een wet die de bosbouw stimuleert. Vroeger verlieten de boomstammen ons land zonder er een peso aan toe te voegen. Nu produceren we tenminste papierpulp.” Volgens de burgemeester zullen zich in het kielzog van de pulpfabrieken aanverwante industrieën zoals houtzagerijen in de regio vestigen. Ook het energietekort in Uruguay zal volgens de burgemeester opgelost worden: “Botnia zal ook elektriciteit opwekken door het verbranden van de reststoffen die anders in de rivier geloosd worden. Wij gaan die groene energie kopen.”

Als protest tegen de pulpfabrieken blokkeerden duizenden inwoners van Gualeguaychຠtijdens de zomermaanden de brug over de Río Uruguay die de stad met Fray Bentos verbindt. Handel en toerisme werd langs deze weg onmogelijk gemaakt, waardoor Uruguay een verlies leed van 400 miljoen dollar. Maar op sympathie van zijn Argentijnse collega moet president Tabaré Vásquez niet rekenen. President Kirchner noemt de strijd tegen de papierfabrieken ‘een nationale zaak’.

Het geschil wordt door het Internationaal Gerechtshof in Den Haag behandeld. Een akkoord uit 1975 verbinden Uruguay en Argentinië ertoe elkaar te verwittigen wanneer een ingreep wordt gepland dat de kwaliteit van de Río Uruguay kan beïnvloeden en dat heeft Uruguay niet gedaan. Op het Argentijnse verzoek om de bouw van de Botniafabriek preventief stil te leggen, is Den Haag niet ingegaan, omdat er tijdens de constructiefase nog geen vervuiling kan worden vastgesteld. Maar over de grond van de zaak, of Uruguay het verdrag heeft overschreden, werd nog geen uitspraak gedaan. Argentinië heeft nog tot 15 januari om nieuwe bewijsmateriaal voor te leggen.

Toch laat de Asamblea van Gualeguaychຠhet niet enkel van de Haag afhangen. De buurtvereniging is op alle fronten actief. De occasionele betogingen aan het adres van de Spaanse, de Finse en de Uruguayaanse ambassades gaan verder, net zoals de vele marsen die de Asamblea organiseert.

De strijd van Gualeguaychຠheeft al een paar vruchten afgeworpen: de ING-bank is terug gekomen op de beslissing Botnia 480 miljoen dollar kredieten te verstrekken. En het IFC, de private financieringsinstelling van de Wereldbank, dat aan Botnia 170miljoen dollar en aan ENCE 250 miljoen dollar zou lenen, houdt de boot af. De ombudsman van de Wereldbank heeft na een bezoek aan Gualeguaychຠen aan de Río Uruguay om een uitgebreider onderzoek gevraagd.
Er wordt gezegd dat ENCE financiële problemen heeft en zich zal terugtrekken. De geruchten worden door Uruguyaanse regering en door het bedrijf zelf ontkend, maar de feiten zijn dat de bouwwerken reeds geruime tijd stilliggen.

Met de laatste nieuwe campagne probeert de Asamblea van GualeguaychຠArgentijnen te weerhouden om op reis te gaan naar Uruguay, want ‘elke peso die je in Uruguay uitgeeft, kan geïnvesteerd worden in de pulpindustrie.’

De overvloed aan water, beschikbare grond voor boomaanplantingen en een ideale investeringklimaat, werkt als een magneet. Het Fins-Zweedse Stora Ensor heeft plannen om een pulpfabriek van 1,25 miljard dollar te bouwen in het centrum van Uruguay. Het bedrijf kondigde aan dat het zo snel mogelijk tot de aankoop van 100.000 hectaren land wil overgaan om de Eucalyptusproductie te starten. Om aan de groeiende wereldvraag naar papierpulp te beantwoorden, moeten er volgens Greenpeace per jaar twee nieuwe Botnia’s bijkomen.