Ludo De Witte14 mei 2007 – 16:57

Deze lijnen zijn in de zomer van 2004 geschreven, en dus in zekere mate gedateerd. Ze lijken me evenwel nog steeds relevant, als schets van een probleem dat vandaag niet minder actueel is dan toen. Ook vandaag selecteert de autochtone elite bij voorkeur gedweeë Marokkaanse en Turkse Belgen om in de publieke opinie elke zelforganisatie van de onderdrukte allochtone minderheden te bekampen. Dat soort van allochtone politici is liefst zwak en dus geïsoleerd in de eigen gemeenschap, en heeft een aversie van elke revendicatieve houding. Zwak, geïsoleerd, gedwee, wars van collectieve actie: het levert een ultra-liberale cocktail op, die zo uit de koker van Somers of Dedecker zou kunnen komen. In die zin is Bousakla een extreem, maar geenszins een alleenstaand voorbeeld: zo zou een Anissa Temsamani (SP.A) niet misstaan op een Open Vld-lijst…

Allochtone politici die bij politici en pers in de smaak vallen hebben een duidelijke rol: het zijn 'goede' allochtonen die afstand nemen van ‘de slechten’ en zo helpen om de demonisering van De Vijand te legitimeren. Malcolm X noemde de Uncle Toms van zijn tijd 'professionele zwarten’: mensen wiens beroep het is voor het blanke establishment een zwarte te zijn. Wij hebben onze professionele allochtonen. Critici noemen ze excuus-Truzen en alibi-Ali’s, of ook nog 'Bounty's' of 'kokosnoten': zwart van buiten, maar wit van binnen. Slecht of niet in hun gemeenschap geïntegreerd, worden ze uiteindelijk tegen de gemeenschap zelf ingezet. Uit hun mond of pen komt zelden een positief woord over hun volk, taal en cultuur. Ze benadrukken de zwakten en fouten van hun gemeenschap, en hun remedie ligt voor de hand: moslims moeten kiezen voor 'de democratie' en 'de moderniteit'. Een prototypisch voorbeeld van zo’n ‘kokosnoot’ is de Antwerpse SP.A-politica Mimount Bousakla. Haar columns, eerst in De Morgen en nadien in boekvorm gepubliceerd, zijn aangename lectuur voor de autochtone lezer. Ze vertelt hoe bevrijdend het was om als jonge vrouw de ketens van haar familie en gemeenschap te hebben afgeschud en te genieten van onze ‘moderniteit’, kortom: ze bevestigt het blanke superioriteitsgevoel. Meer dan één allochtoon, en heus niet allemaal AEL-sympathisanten, vindt dat Bousakla haar gemeenschap vernedert om haar politieke carrière vaart te geven. Het gaat er niet om dat Bousakla voor zichzelf meer vrijheid heeft afgedwongen. De vraag is: wat is de politieke boodschap in het verhaal van Bousakla’s breuk met haar familie?

Bousakla houdt haar minder fortuinlijke volksgenoten een get-rich-quicksprookje voor: doe zoals ik, vergeet de achterstelling van uw volk en maak carrière, met veel doorzettingsvermogen en wat geluk lukt het wel. Bousakla erkent ‘dat het niet altijd gemakkelijk is om als allochtoon binnen een partij gehoord te worden, maar dat is het voor geen enkele jongere. Voor elke nieuwe generatie politici is het knokken om aan de bak te komen. Dat is nu eenmaal eigen aan het vak.’ (M. Bousakla, Couscous met frieten, pp. 21-22) Structurele achterstelling en discriminaties verdampen in haar verhaal; de moeilijkheden zijn ‘eigen aan het vak’. Hoeft het te verwonderen dat Bousakla met haar verhaal goed in de politieke markt ligt?

In haar boek Couscous met frieten, met de betekenisvolle ondertitel Marokkaanse vooroordelen over Belgen (en niet Belgische vooroordelen over Marokkanen), heeft Bousakla het hier en daar over ‘de Marokkaanse gemeenschap’. Maar steeds gebeurt dat in een niet-revendicatieve context. Ze erkent ergens dat Marokkanen in België kampen ‘met de frustraties en de eenzaamheid (...) die samenhangen met het wonen in een ander land, in een vijandige omgeving, waar je een tweederangsburger bent omdat je er anders uitziet’. Volgens haar zijn dat problemen die Marokkaanse Belgen als individu overkomen en die door dat individu zelf moeten worden opgelost, zoals blijkt uit haar goede raad: ‘geef niet te gemakkelijk op, hou geen rekening met je eigen achtergrond en ga ervoor. Alleen zo kan er iets veranderen.’ (Couscous met frieten, pp. 101, 119. Mijn cursivering) Als politieke factor bestaat de gemeenschap niet. Of toch, er is één uitzondering in haar boek: ze biedt ‘vanwege de hele allochtone gemeenschap’ excuses aan de Antwerpenaren aan die te lijden hadden onder de vernielingen na de pro-Palestijnse betoging van de AEL van april 2002… Als ‘de gemeenschap’ een politieke rol krijgt, dan is het niet om voor haar rechten op te komen, maar om het hoofd te buigen... (Couscous met frieten, p. 76) Zelforganisatie en collectief opkomen voor rechten worden verworpen, want het belemmert de integratie van het individu in 'de moderne samenleving'. Bousakla is tegen ‘een eigen zender’ voor allochtonen, en ze spoort de Mechelse burgemeester aan om de subsidiekraan voor het jeugdhuis Rzoezie dicht te draaien. Rzoezie doodknijpen is gerechtvaardigd, vindt ze, want ze bereiken ‘geen enkele autochtoon’. (Bousakla in De Morgen, 5/10/2002)

De bruine huid en de Arabische naam van ‘goede’ allochtonen verlenen hen een ‘expertise’ die niet in vraag kan worden gesteld, op straffe van antiracistische banvloeken. Zoals ze geen goed woord overhebben voor 'de islam', zo ontbreekt elke kritiek op de westerse samenleving waarbinnen ze een eerder geprivilegieerde positie innemen. Bousakla zegt schaamteloos wat 'politiek correcte' machthebbers denken maar liever niet zeggen. ‘[Marokkaanse] Mannen denken maar aan een ding’, schrijft ze: via een huwelijk met een Belgische zo snel mogelijk in Europa geraken. Onder de titel ‘Weg met de snel-Belgwet’ schildert ze in ware Vlaams-Blokstijl een apocalyps van drommen Marokkanen die van de gezinshereniging met de nieuwe Belgen profiteren om naar hier te komen: ‘Veel allochtonen van de tweede generatie vinden dit een probleem. Zij hebben namelijk veel moeite gedaan om zich te integreren, Nederlands te leren, etc., en zien nu met lede ogen aan dat er wekelijks vliegtuigen vol nieuwe immigranten landen die weer helemaal van voren af aan moeten beginnen. Dit is geen goede zaak als we de samenlevingsproblemen in dit land willen oplossen en als we de emancipatie van hen die hier aanwezig zijn willen bevorderen.’ (Couscous met frieten, pp. 44, 123) In NRC Handelsblad noemt ze de snel-Belgwet ‘een draak’: ‘Die wet moet zo snel mogelijk worden afgeschaft. Je bent de een nog niet aan het inburgeren of er zijn alweer tien anderen gearriveerd.' Het is een reactionair discours dat minder fortuinlijke volksgenoten verantwoordelijk stelt voor de achterstelling waaronder allochtonen hier gebukt gaan. (krant van 12/10/2002)

Het is geen toeval dat de hardste kritiek op zelforganisaties als de AEL komt van enkele allochtone politici, en opnieuw springt Bousakla eruit. In NRC Handelsblad nagelde ze de AEL-leider met een leugen aan het kruis: ‘Abou Jahjah discrimineert. Hij komt op voor de Arabieren. Maar over de Berbers, 80 procent van de Marokkanen in België, zegt hij vervelende dingen. Bijvoorbeeld dat alle criminelen Berbers zijn, en geen Arabieren.’ (M. Bousakla, ‘Allochtonen aanpakken met de wet in de hand’, NRC Handelsblad, 12/10/200. Mijn cursivering) Volgens Bousakla is Abou Jahjah een ‘extremist die oproept tot geweld tegen onze joodse medeburgers’. (Couscous met frieten, p. 121) Geen politicus, columnist of ideoloog protesteerde tegen dat soort van laster: in de strijd tegen Abou Jahjah waren alle middelen geoorloofd, zeker als het uit een bruine mond kwam. Fatma Pehlivan (SP.A) pleitte voor een cordon sanitaire rond Abou Jahjah. Fauzaya Talhaoui (toen Agalev, vandaag Spirit) betoogde dat Abou Jahjah een segregatiemodel predikt, zoals Filip Dewinter. Abou Jahjah reageert: ‘Waarom pakt links me zo zwaar aan? Omdat het knuffelbeleid tegenover allochtonen hun speeltje is en ik dat kapotmaak. Bovendien zijn ze bang stemmen te verliezen als de jonge Marokkanen en Turken zich radicaler gaan opstellen. Want die zijn niet van gisteren. Zij zien ook dat het integratiebeleid faalt en dat hun eigen verkozenen allen évolués zijn, witte negers, alibi-allochtonen. Wie vertegenwoordigt Fauzaya Talhaoui eigenlijk behalve zichzelf? Ze heeft geen wortels in de Berber-gemeenschap. Agalev heeft haar uit het academisch milieu geplukt als voorbeeld van een geslaagde integratie waar zelfs de bange blanke Belg geen aanstoot aan neemt. Talhaoui is alleen in naam een Berber en een islamiet. In werkelijkheid is ze volledig geassimileerd.’ (Abou Jahjah, ‘De tijd van de brave allochtoon is voorbij’, De Standaard, 12/10/2002)

Eind 2002 hunkerde ook de VLD naar een extra schijnwerper op bevriende allochtonen die Abou Jahjah aanvielen. Het allochtonengeknuffel kende een triest en pijnlijk hoogtepunt met de kortstondige kandidatuur van Mohamed Talhaoui op de VLD-verkiezingslijsten. Talhaoui werd zeker niet binnengehaald omwille van zijn brede achterban. Voor hem geldt wat Tarik Fraihi ooit zei over andere allochtone gezichten op de verkiezingsaffiches van de traditionele partijen: ‘Als ze allochtonen op hun lijsten zetten, dan zijn dat mensen zonder achterban of met een achterban die buiten de allochtone gemeenschap ligt, zoals in het geval van Chokri Mahassine.’ (Fraihi in De Standaard, 22/8/2002. Fraihi zei dat in de periode nog voor hij door de SP.A-studiedienst was binnengehaald) De VLD trok Talhaoui evenmin aan voor zijn doortimmerde liberale ideeën. In september 2002 nog veroordeelde hij de integratiesector, het liberale gedachtegoed én de VLD’er die hij korte tijd later in de armen zou vallen: ‘Een project als dat van de Mechelse burgemeester Bart Somers, voor werkzoekenden, legt de schuld bij de migrant: die jongeren hebben zogenaamd een attitudeprobleem. Daarom mogen ze bij de stad een opleiding volgen. Vooringenomen werknemers worden ontzien. Laat hen de bril van xenofobie en islamofobie eens afzetten. Ik ben teleurgesteld in Somers: het liberaal gedachtegoed is een gepolijst Vlaams Blok-gedachtegoed. (...) [Neem bijvoorbeeld] het Mechels jeugdhuis Rzoezie, dat Somers wil aanpakken. Al jaren is er een grote racistische onderstroom die dat jeugdhuis weg wil. Terwijl die jongeren Mechelaars zijn. Somers spreekt met een dubbele tong: zijn actie heeft niets te maken met diversiteit, maar met het recupereren van stemmen van het Blok.’ Korte tijd later wou Talhaoui op de VLD-Kamerlijst kandideren...

De VLD had Talhaoui uitverkoren omdat hij in de media het gezicht kon worden van een politiek alternatief voor de AEL. De meeste Marokkaanse Belgen (en AEL-leden) zijn Berbers, en dus wou men een wig drijven tussen de AEL en zijn Berber-aanhang. De tegenstelling tussen Berbers en Arabieren werd in de verf gezet: Berbers spreken geen Arabisch, en ze worden onderdrukt door het Marokkaans-Arabische regime ginder en ‘de Arabieren’ hier. Zouden ze er bijgevolg niet goed aan doen om de nieuwe Arabische overheersing in de persoon van Abou Jahjah van zich af te gooien, en een eigen politieke beweging op te richten? Kort voor hij de VLD omarmde, richtte Talhaoui het Berbers Platform Vlaanderen op. Hij richtte alle pijlen op de AEL: ‘De volgelingen van Abou Jahjah zijn voor tachtig procent Berbers. Hun steun voor de AEL is totaal ongeloofwaardig. Deze jongeren kennen hun eigen identiteit niet. Anders zouden ze weten dat hun ouders naar hier gekomen zijn uit arme Berberstreken, waarin de Arabische overheid weigerde te investeren.’ Hij wist goed waar hij naar steun moest hengelen: ‘België is een democratisch land en ik ga ervan uit dat de overheid ook naar ons zal luisteren en desnoods haar steun verleent aan de beweging.’ (M. Talhaoui, ‘De Berberse stem in het integratiedebat’, 20/11/2002, Indymedia)

Zijn vertrouwen werd niet beschaamd. Talhaoui werd door Vlaams minister-president Patrick Dewael in audiëntie ontvangen alsof het een staatshoofd betrof. De fototoestellen flitsten, de tv-camera’s draaiden. Talhaoui deed wat van hem werd verwacht, en haalde hard naar de AEL. Korte tijd later verliet Talhaoui met slaande deuren de VLD, officieel omdat de partij standpunten innam die een Vlaams Blok-geurtje hadden - een conclusie die Talhaoui zich ook al vóór zijn toetreding tot de VLD had eigengemaakt. Een pijnlijke gebeurtenis die de partij bespaard zou zijn gebleven als ze een Jiddisch spreekwoord indachtig was geweest: ‘Wie niet kan bijten, moet zijn tanden niet laten zien.’

Moslims kunnen als lid van een achtergestelde gemeenschap drie strategieën volgen. Een. Men kan assimileren en zich individueel trachten in te passen. Denken we aan iemand als Mimount Bousakla. Het zijn mensen die het soms goed menen, en over vele problemen zinnige zaken vertellen. Maar ze vergeten de structurele onderdrukking van hun volksgenoten en blijven netjes binnen de krijtlijnen van wat het establishment aanvaardbaar acht. De Bousakla’s prediken de American Dream als uitweg. Binnen hun partij zijn het geen zwaargewichten, maar ze hebben een grote marktwaarde omdat ze kritische, anti-racistische autochtone kiezers aanzuigen. Tarik Fraihi zie hierover: ‘Ze worden vaak louter als mascotte gebruikt, ook als ze heel wat meer in hun mars hebben. Ze worden paternalistisch bejegend en mogen zich zelden bezighouden met de belangrijke dossiers. De echte politieke beesten in de allochtone gemeenschap willen zich daar niet toe lenen.’ (Fraihi in Knack, 14/2/2001. Wetenschappers drukken zich in dezelfde zin uit: zie bijvoorbeeld P. Blaise, in U. Manço (dir.), Voix et voies musulmanes de Belgique, p. 111, en D. Jacobs, in ‘Partijen vonden succes allochtonen problematisch’, De Standaard, 21/10/2003)

Twee. Men kan kiezen voor een reformistische strategie: een kleine elite van de gemeenschap integreert zich in de traditionele partijcenakels om via lobbying de scherpe kantjes van de onderdrukking af te ronden. Ex-senator van Turkse afkomst Meryem Kaçar doet dat. Zoals veel allochtonen kwam ze in het beroepsonderwijs terecht, ging nadien toch rechten studeren, zetelde jarenlang in de raad van beheer van het Centrum-Leman (volgens kwatongen een kweekschool voor gedweeë vertegenwoordigers van allochtonen) en kwam uiteindelijk voor Agalev in de Senaat terecht. Tijdens de afgelopen legislatuur werkte ze hard aan belangrijke dossiers: ze kwam op voor asielzoekers, stond in de frontlinie van de (toen verloren) slag om het migrantenstemrecht, diende een voorstel in om alle niet-Belgen toe te laten tot de ambtenarij en trok aan de kar voor de antidiscriminatiewet. Zonder haar goede wil en inzet in vraag te stellen: de resultaten van deze strategie zijn eerder ontgoochelend en werpen in elk geval pas op middellange termijn vruchten af. Drie. Men kan opteren voor de zelforganisatie en de mobilisatie voor een eigen programma. In België probeert de AEL die strategie vorm te geven, maar ook in andere West-Europese landen zoals Frankrijk en Groot-Britannië ontstaan (en verdwijnen) actiegroepen en platforms die gelijkaardige pogingen ondernemen.