Jan Blommaert07 april 2008 – 10:12

De twee interviews zijn opvallend defensief voor iemand die zichzelf voorhoudt dat hij nooit vanuit een defensieve positie communiceert. Vooral het stuk in Knack is merkwaardig, want Janssens lijkt er de pedalen te verliezen en fulmineert tegen eenieder die zijn beleid durft te bekritiseren. Manu Claeys: de oppositie! Kathy Lindekens: veel meegemaakt! Bob Cools: Bob Cools! Hij spreekt zichzelf ook tegen en lijkt dat niet te merken. Hij huilt dat hij ruim tweehonderd hoorzittingen heeft georganiseerd voor buurtbewoners in Antwerpen, maar over het Zeemanshuis zegt hij dat hij een experten-jury heeft samengesteld. En hij is bepaald zuur over de kritische toon van de vragen. De journalist heeft hem 'gepakt', dat is duidelijk, en dan nog wel op z'n zwakke kant: geduld voor kritiek.

Kritiek is er in overvloed. De AIA-actie (hier uitgebreid gedocumenteerd) is slechts het topje van de ijsberg, want zowat alle buurtcomités zijn ontevreden over het gevoerde beleid, en vrijwel allemaal om dezelfde reden: het beleid luistert niet. Vermits Janssens als geen enkele andere burgemeester te lande het beleid incorporeert is het dan: Janssens luistert niet, zelfs niet naar zijn gemeenteraad en al zeker niet naar leden van zijn partij, laat staan naar gewone mensen in buurten waarin hij zijn 'Singapore-Antwerpen' (proper, veilig, welvarend en trendy, en daarnaast een tikkeltje fascistoïed) wil gestalte doen krijgen. De slogan van AIA, "U hoort nog van ons", speelt daar sarcastisch op in: men hoort nooit iets terug van Janssens. Men ziet hem in clips van Humo op TV, maar niet in gesprek met een buurtbewoner. Dat imagoprobleem lijkt nu zo groot dat Janssens begint te praten.

Het is nochtans fout te beweren dat er geen inspraak is. Er bestaat een grote en complexe inspraak-machine in Antwerpen, en Janssens liegt niet wanneer bij zegt dat er vorig jaar ruim tweehonderd hoorzittingen zijn geweest. Dat is correct, en ik heb er enkele van bijgewoond. Er zijn evenwel twee problemen met die inspraakmachine.

Het eerste probleem is al aangehaald: de inspraak is selectief. Ze wordt actief gehanteerd voor sommige dossiers, en niet voor andere. Denk terug aan het Zeemanshuis waarbij een jury van deskundigen - niet een vergandering van buurtbewoners en gebruikers van het Zeemanshuis - het standpunt van de Stad bepaalde (een standpunt dat als bij mirakel ook de belangen van vastgoed-ontwikkelaars diende, waarover verder meer). Het punt is dat er in Antwerpen talloze dossiers zijn die geen inspraak van onderen uit lijken te verdragen, omdat er 'hogere belangen' op het spel lijken te staan. Van zodra 'de economie' ter tafel komt moet de democratie even opstaan en het pand verlaten.

Een tweede probleem is de concrete vorm die deze inspraak aanneemt. Hoorzittingen zijn voor een buurtbewoner vaak uiterst frustrerende ervaringen, dichter aanleunend bij 'mededelingen van de regering' dan bij basisdemocratie. De hoorzittingen komen er dikwijls op neer dat de burger hoort wat het bestuur heeft vastgelegd, daarover mort maar het tenslotte toch moet slikken. Men wordt om de oren geslagen met autoritaire uitspraken zoals 'dat ligt al vast', 'daar is geen alternatief voor', of 'dit gaat niet want De Lijn is er tegen' (de macht van De Lijn in Antwerpen is een thema op zichzelf).

Het ongenoegen dat zich in AIA concentreert is ongenoegen hierover: rond bepaalde dossiers luistert de Stad effectief niet naar de buurtbewoners, naar de lokale gemeenschap en de 'kleine actoren', maar laat ze de belangen van 'grote actoren' constant doorwegen uit hoofde van het algemeen belang (datgene wat Janssens zo vaak als 'Antwerpen' bestempelt: 'dat is goed voor Antwerpen' of 'Antwerpen beseft...'). Dit ongenoegen wijst op een probleem aan de basis: lokale actoren blijven in de kou staan, en dik tweehonderd hoorzittingen kunnen dat niet veranderen. Lokale gemeenschappen voelen zich miskend en opzij geschoven ("U hoort nog van ons!") ten voordele van de belangen van de grote actoren. Dit is meer dan een gevoel, het is een realiteit.

Janssens drukt de journalisten van De Morgen op het hart dat hij echt wel voor de democratie is. Wel, het dienen van de belangen van de grote actoren - kapitaal, projectontwikkelaars, bedrijven die Antwerpen zijn Singapore-uiterlijk moeten geven - is vanzelfsprekend ook een vorm van democratie. Maar het is niet de vorm van democratie die Janssens zijn burgers voorhield met slogans zoals 'de Stad is van A' en andere onzin. En bovendien lijkt Janssens' voorkeur voor grote actoren ook gepaard te gaan aan een actieve afkeer van kleine actoren, getuige zijn diatribes tegen Manu Claeys en andere burgers die het voortouw van de AIA acties nemen. Voor Janssens zijn alle kritische stemmen besmeurd door persoonlijke of klein-politieke motieven. De critici zijn getraumatiseerd door gebeurtenissen uit het verleden (Kathy Lindekens) of ze behoren tot een oppositiepartij (Manu Claeys). Hun stem is derhalve niet neutraal, en dus kan Janssens zijn beklag doen over het feit dat Knack 'slechts twee mensen' aan het woord heeft gelaten, waarvan er al zeker één (Claeys) niet ernstig te nemen is. De andere (de kunstenaar Kris Fierens) is iets moeilijker op de korrel te nemen, want de man heeft gewoon geen egoïstische motieven of politieke eitjes te pellen met Janssens. Hij is een buurt-democraat 'pur sang', die net als Janssens het algemene belang dient.

Janssens' eigen stem is vanzelfsprekend nuchter, niet vooringenomen, objectief en zakelijk. Hij spreekt niet in naam van welbepaalde belangen, maar enkel in naam van heel Antwerpen. Knack mag dus nog met honderd burgers gaan praten, zolang ze die éne burger, Patrick Janssens, niet aan het woord laten zijn ze de zaken aan het verdraaien. 'Antwerpen', zoals Janssens het gebruikt, staat dus los van
'de Antwerpenaar'. De gewone Antwerpenaar kan de stem van Antwerpen niet vertolken, enkel Janssens (en zijn mede-schepenen, getuige het interview in De Morgen) kan dat. Want enkel hij kent het fijne van de dossiers, weet hoe de vork aan de steel zit, en kent alle betrokkenen. Dat uitspraken zoals deze al meteen wat vragen oproepen omtrent inspraak en zo meer laten we even passeren.

De gewone Antwerpenaar staat dus in een wat vreemde relatie tot de belangen van Antwerpen, en het begrip 'democratie' begint er dus in handen van Janssens wel echt vreemd uit te zien. We merken dat ook in een paar uitlatingen die hij in beide interviews maakt, en die draaien rond de beperkte macht van het Stadsbestuur. 'Je mag de macht van het schepencollege niet overschatten'. Concreet betekent dat zoveel als: 'meneer, we kunnen UW probleem niet oplossen', zoek het zelf maar uit. Het probleem van de Katoennatie daarentegen, of dat van de diamantairs en de vastgoedmakelaars, dat is makkelijker op te lossen. Hun belangen zijn immers de belangen van het mythische 'Antwerpen' dat Janssens om de haverklap ophaalt.

Janssens noemt zichzelf graag een atypische burgemeester. Hij draagt ook geen hemd en das natuurlijk, maar iets wat mijn kinderen bestempelen als een 'onderlijfje' onder een maatpak. Hij verklaart zichzelf resoluut anti-ideologisch (wat betekent, natuurlijk, dat men gewoon de dominante ideologie volgt) en probeert zijn stad te 'managen'. Hij doet niet aan politiek maar aan bedrijfskunde. Dat betekent dat hij de NV Antwerpen gewoon als een bedrijf onder de bedrijven ziet, en dus graag met bedrijven omgaat. De modale Antwerpenaar, die moet het maar zien uit te houden tot de volgende verkiezingen. In gesprekken met die modale Antwerpenaar is Janssens nors, stroef, weinig luisterbereid of vergevingsgezind. Ze vertragen en bemoeilijken zijn management, die bende vertegenwoordigers van het eigenbelang.

De Burgemeester is een verstandig man. Hij zal dus wel doorhebben dat dit soort imago blijft plakken, en dat er dringend wat oplapwerk zal moeten gebeuren indien hij, zoals zijn illustere voorganger Bob Cools, niet het slachtoffer wil worden van dat oer-Antwerpse wapen: de zaagcultuur.