Marc-Antoon21 maart 2007 – 11:55

Onveiligheidsporno
De media en de politiek bestoken ons volgens Loïc Wacquant sinds twee decennia dagelijks met wat hij ‘veiligheidspornografie’ noemt (pornographie sécuritaire’): een vervormde, groteske voorstelling van de criminaliteit in onze samenleving. “Net zoals porno een gemechaniseerde, overdreven, groteske representatie is van het seksuele – die weinig of niets te maken heeft met de werkelijkheid van de liefde – heeft die ‘veiligheidspornografie’ niets de maken met de werkelijkheid van de criminaliteit,” stelt Wacquant.

We krijgen de indruk dat de samenleving steeds onveiliger wordt. “Maar uit alle cijfers blijkt dat de fysionomie van de criminaliteit de laatste decennia bijna niet veranderd is,” aldus Wacqant.

Witteboordcriminaliteit
Bovendien zorgt die ‘veiligheidsporno’ voor een ongelooflijke vernauwing van het concept ‘criminaliteit’. “De mediatieke veiligheidsporno toont enkel de straatcriminaliteit – dat wil zeggen de kleine criminaliteit van de populaire klassen – en focust daarbij op migrantenjongeren. Terwijl de enige vorm van criminaliteit die de laatste decennia écht is toegenomen, de bedrijfscriminaliteit is – met het Enron-schandaal als spectaculairste voorbeeld,” zegt Wacquant.

Het discours is bedrieglijk, maar haar effecten zijn maar al te reëel. “Het trieste politico-mediatieke resultaat van die veiligheidsporno is dat politici, ook linkse, zich verplicht voelen om een kordate, daadkrachtige pose aan te nemen. Ze beloven ‘eindelijk’ een ‘pro-actieve aanpak waar repressie z’n plaats heeft’. Ze zeggen – zoals Bush senior in ’93 en na hem Blair – dat ‘prison works’. Dat is bijna een copernicaanse revolutie,” aldus Wacquant.

Sociale onzekerheid
Hoe is het zover kunnen komen? Waarom is de ‘straffende arm’ van de staat plots zo belangrijk geworden? “Dat is géén antwoord op de criminaliteit,” legt Wacquant uit, “maar op de intrede van langdurige werkloosheid en sociale onveiligheid (‘insécurité sociale’). Dat wil zeggen op het verdwijnen van het fordistische salariaat en de keynesiaanse staat.”

“Vroeger werkte je 50 jaar lang 40 uur per week in dezelfde fabriek. De welvaartstaat zorgde voor een herverdeling van de rijkdom via de sociale zekerheid. Die situatie zorgde voor een ‘gedeelde lotsbestemming’ voor de leden van de arbeidersklasse. Dat is verdwenen. De liberalisering van de economie heeft een geatomiseerd salariaat gecreëerd. Iedereen verhoudt zich nu tot zijn werk en zijn werkgevers op een individuele manier, en niemand heeft nog enige zekerheid,” stelt Wacquant.

“Het resultaat van al dat neoliberale dereguleren,” aldus Wacquant, “is een objectieve sociale onveiligheid voor de (kinderen) van de arbeidersklasse, maar ook een subjectieve sociale onveiligheid voor de middenklassen. Een recente enquête toont dat 80 procent van de Fransen denken dat ze dakloos kunnen worden – in een land waar 57% van de mensen hun eigen huis bezitten.”

Orde herstellen
Het is volgens Wacquant de staat zélf die die ‘sociale onveiligheid’ gecreëerd heeft. Ten eerste door de economie te liberaliseren. En ten tweede – dit hoorde daarbij – door de sociale zekerheid te herdefiniëren. “Dat is de switch van ‘Welfare’ naar ‘Workfare’: je uitkering wordt afhankelijk van je bereidheid om eender welke job te aanvaarden. Dat moest wel, anders zouden de mensen de onderbetaalde rotjobs die de geliberaliseerde economie wil vervuld zien, niet aannemen,” legt Wacquant uit.

Maar die switch naar Workfare veronderstelt ook een versterking van de ‘penale staat’: méér politie, méér gevangenissen,… Hoezo? Die versterkte ‘veiligheidsstaat’ vervult volgens Wacquant drie functies.

“Ten eerste een disciplinerende functie. Voor de onderklasse is de kleine criminaliteit een vluchtweg uit het leven van de ‘slavenjobs’. Strengere straffen moeten hen ontmoedigen om die vluchtweg te nemen,” aldus Wacquant. Een tweede functie van de ‘penale staat’ is politiek van aard: het herbevestigen van de ‘autoriteit’ van de staat, die ze zelf – zo merkt Wacquant op – “op alle andere gebieden door de deregulering van de economie uit handen heeft gegeven.”

En ten derde dient de strafstaat ook steeds meer om de ‘verworpenen van de markt’ (‘les rejets de la société de marché) te neutraliseren. Wacquant schets een onthutsend portret van de Europese gevangenispopulatie: “70 procent heeft geen diploma secundair onderwijs. 50 procent was werkloos op het moment van z’n veroordeling. 20 procent was dakloos op het moment van z’n veroordeling. En 15 à 35% heeft psychische problemen.”

Liberaal-paternalistisch
“Wat we zien ontstaan is een nieuw type staat voor de 21ste eeuw: de neoliberale staat,” aldus Wacquant. “En die is, anders dan de neoliberale ideologie wil doen geloven, helemaal niet ‘bescheiden’ of ‘teruggetrokken’. Ze is teruggetrokken uit de economie, maar zwaar versterkt op politioneel, penitentiair en juridisch vlak. Het is een ‘liberaal-paternalistische’ staat: vrijheid en laisser-faire voor de rijken, paternalisme en repressie voor de armen.”

Wie wil weten waar dat toe leidt, moet volgens Wacquant maar eens een kijkje gaan nemen in de VS. “Als je ras en klasse mee in rekening neemt, zie je dat 60% van de zwarte mannen die hun secundair onderwijs niet afmaken, vroeg of laat in de gevangenis belandt. Dat noem ik affirmative action carcérale. Het gevangeniswezen is er de vierde grootste werkgever van het land. Eén op 140 Amerikanen zit in de gevangenis.”

Kunnen we iets doen om het tij te keren? Wacquant: “Het Fordisme komt niet terug. Ik heb er ook geen heimwee naar. We moeten niet de ‘oude’ sociale staat verdedigen maar in de aanval gaan: offensief streven naar een ‘nieuwe’ sociale staat. Een staat met meer openbare diensten. Met een betere distributie van basisvoorzieningen zoals gezondheidszorg en levenslang leren. Een staat ook die gaat voor volledige werkgelegenheid, via grote openbare werken. Of die iedereen een basisinkomen geeft.”