Marc-Antoon04 februari 2009 – 15:19

Hoe kwam je eigenlijk op het idee om zelf op onderzoek te trekken?

Anja Hermans: "In de nacht van 25 op 26 april 2007 nam ik deel aan een herdenking naar aanleiding van de kernramp 21 jaar geleden in Tsjernobyl. Na afloop van deze herdenking, vlak voor de kerncentrale van Doel (KCD), stelde ik me de vraag hoe het eigenlijk zit met de beveiliging rond deze kerncentrale. Mede omdat ik al links en rechts had opgevangen dat de beveiliging rond de kerncentrale lachwekkend is. Of om het met andere woorden te zeggen: hoe (on)gemakkelijk is het om op de site te geraken? Hoe zit het met de beveiliging? Is er een verschil met overdag en 's nachts? Hoe reageert het veiligheidspersoneel op bepaalde situaties? En de politiediensten? Om dat te achterhalen is er maar één manier: zelf op onderzoek gaan."

Hoe makkelijk was het om op de terreinen van de kerncentrale binnen te dringen?

"Het is een makkie om het terrein te betreden. In de wachthokjes van de bewakers zitten geen bewakers, de poorten staan overdag open, de omheining is een lachertje want deze zit vol met gaten. Op sommige plaatsen zijn geen camera's of gewoonweg nutteloze camera's. In de nota's van het strafdossier staat zelfs letterlijk te lezen dat men mij op verschillende momenten niet kon volgen, aangezien hun camera's mij uit het zicht verloren. En bij regenweer vormen regenspetters ook een probleem, ze belemmeren het zicht… Verder kan je ook via de rioolbuizen op de site geraken."

"Helemaal lachen wordt het (maar dan wel minder voor de boompjes en de struikjes) als Electrabel in haar nota van burgerlijke partijstelling zelf toegeeft dat ze de bomen en de struiken op de site hebben omgekapt, omdat deze het zicht van de camera's belemmerden, en men mij daardoor beter kon observeren."

En je kon rustig overal foto's trekken?

"Foto's trekken is ook geen probleem. Er bestaat daaromtrent zelfs geen wetgeving… Op de site zelf (voor werknemers) liggen de zaken dan weer anders: foto- of filmcamera's mogen enkel op het domein worden binnengebracht mits expliciete én schriftelijke toelating van de dienst Bewaking/Onthaal. Als personeel van KCD een fotocamera wil binnenbrengen moet een document ingevuld worden, met de vermelding van het merk, het type toestel, én een overeenkomst welke onderwerpen NIET mogen gefotografeerd worden (gevoelige materie). Hieronder wordt verstaan: omheininginstrumentatie, toezichtszaal, bewakingslokalen, controlezalen, toegangsstructuren of –poorten en overzichtsopnamen van de installaties of gebouwen. Zelfs inspectiediensten zijn onderworpen aan strenge regels. Aan hen wordt gevraagd om het liefst van al met analoge fototoestellen te werken. Het is uitgesloten dat foto's worden verstrekt via elektronische opslag, de datum en het uur moeten er op staan en er mogen enkel hardcopy afdrukken worden overhandigd. GSM's met ingebouwde camera mogen NIET worden binnengebracht om het domein. Voor elke vastgestelde inbreuk wordt een verslag ter attentie van de directie opgesteld."

"Maar in mijn geval fotografeerde ik zowat alles, behalve de toezichtszaal, en vormde dat geen probleem... Ik mocht mijn foto's gewoon behouden, zelfs na politiecontrole."

Volgens jou kan vertrouwelijke informatie makkelijk worden binnen- en buitengesmokkeld...

"Werknemers wordt het op sommige vlakken niet bepaald moeilijk gemaakt. De bagage wordt dan misschien wel gecontroleerd tijdens binnen- en buitengaan, maar de persoon op zich is moeilijker controleerbaar. Papier is niet detecteerbaar door metaaldetectie. In KCD is personeel werkzaam met een veiligheidsmachtiging 'vertrouwelijk' of op het niveau 'geheim'. En voorwerpen zijn op het lichaam te verstoppen. Op een persconferentie afgelopen vrijdag kondigde de grote baas van electrabel aan dat er binnenkort op KCD metaaldedectors komen aan de ingang… Gedurende al die jaren was het dus perfect mogelijk om vanalles binnen en buiten te nemen..."

"Hiervan getuigt ook Emmanuel Paulus, ex-werknemer op KCD. Ik stelde hem tijdens het interview de volgende vraag: 'Bestaat er volgens jou een mogelijkheid dat men (papieren) vertrouwelijke informatie over KCD mee naar buiten kan smokkelen/nemen? Wordt hierop gecontroleerd?' Zijn antwoord: 'Neen er wordt niet op gecontroleerd, heb ik trouwens in massa gedaan. Ik gebruik nog altijd afval-materiaal van KCD. Het was zelfs officieel dat ik regelmatig de complete sturing van de reactor meenam om te kopiëren en op te zuiveren. Het waren zelfs de originelen op kalk, die nog iewat te ontcijferen waren, de papieren kopies bleven in Doel en waren onleesbaar.'"

Electrabel zegt dat je alleen maar in de 'koude zone' kon, en dat de 'warme zone' echt ontoegankelijk is. Klopt dat?

"Electrabel zal steeds blijven zeggen dat het niet mogelijk is de 'warme zone' binnen te dringen. Als zij dit en plein publique toch zouden moeten toegeven, is dat geen reclame voor hun bedrijf… Maar waarom ze dit eigenlijk blijven doen, is een raadsel, wetende dat Greenpeace–activisten hen al het tegendeel hebben bewezen. Ik ben zelf meermaals tot aan de warme zone gewandeld. Met wat klimwerk over enkele omheiningen is dit dus perfect mogelijk, en zit je op de "warme zone".

"Op de technische complexen klimmen is eveneens niet zo moeilijk. Sommige van de metalen constructies aan de buitenkant van de technische complexen lenen zich makkelijk als ladder. Goed klimmateriaal en lenige mensen volstaan om bovenop deze gebouwen een feestje te bouwen."

"En mensen die veel snodere plannen bekokstoven en daadwerkelijk de boel helemaal op stelten willen zetten, kunnen, als ze maf genoeg zijn, eventueel een bewakingsagent als gijzelaar nemen. Die huppelen 's nacht toch ongewapend in hun eentje rond. En als zij weten waar de noodcontrolekamer zich bevindt op de site van KCD, dan begint de shit pas echt…"

Je doorworstelde ook een stapel literatuur. Hoe zit het met het gevaar van een vliegtuigcrash op Doel?

"Volgens KCD is er geen probleem, aangezien hun "electreciteitsmasten geen aanvliegroute verzekeren". Maar de IAEA (het International Atomic Energy Agency) heeft erkend dat zelfs de veiligste centrale niet bestand is tegen een vliegtuigcrash."

"Een daadwerkelijk doelgerichte vliegtuigcrash willen we liefst toch niet meemaken... De omhulling van de reactoren van Doel en Tihange is ontworpen, naar Amerikaanse normen, voor de opvang van een vliegtuig van 9 ton met een snelheid van 300 km/h. Achteraf is berekend, noteert de Belgische toezichthouder AVN, dat ze ook een 13-tons vliegtuig met een snelheid van 550 km/h aankunnen. Een hele geruststelling als je weet dat een Boeiing 767 tot 204 ton kan laden…"

"Aan Emmanuel Paulus, de ex-werkenemer van KCD die ik interviewde, stelde ik de volgende vraag: Wat is jouw inschatting van wat er kan gebeuren als er een Boeiing 767 op 1 van de kernreactors doelgericht zou crashen? Houdt de koepel het of niet? Zijn antwoord: "Een dergelijke explosie is al een ramp vergelijkbaar met Tsjernobyl. Zelfs als de koepel het wel houdt zit men met een werkende reactor in een omgeving die compleet verwoest is. De gevolgen daarvan kunnen nog erger zijn. Het is de typische kortzichtigheid. De reactor houdt het wel (hoopt men) en wat er rond zit ziet men dan wel. Met zulk scenario kan men praktisch zeker zijn dat de complete controle in de war is. Nog meer als de 'boeiing' een beetje misvliegt en bvb de diesel tanks treft. Wat er dan met de reactor gebeurd kan niemand voorspellen. Het doemscenario is dat hij dan smelt en dan krijgt men een ramp die mogelijk compleet Europa zou kunnen treffen.'"

"Vooral in de VS was er grote belangstelling voor de strekking van een rapport dat Argonne National Laboratory in 1982 opstelde. Men simuleerde een botsing van een FB-111 jachtbommenwerper (50 ton) met reactorkoepels en ontdekte onverwachte zwakke plekken in de verdediging. Niet alleen werd duidelijk dat een gat in de koepel kon worden geslagen, het bleek dat er een zware explosie zou kunnen ontstaan als door dat gat voldoende brandstof naar binnen kwam. Die zou onevenredig zware schade toebrengen. Het Argonne-rapport is van Internet gehaald en ook uit bibliotheken verwijderd."

Je ging in dialoog met KDC. Wat was de teneur van die gesprekken? "Niks aan de hand"?

"Op 18 december 2007 had ik een gesprek met KDC. Er werden tijdens dat gesprek enkele opmerkelijke uitspraken gedaan. Zo stelde men dat de buitenomheining (eerste perimeter of eigendomsperimeter) hen geen zorgen baart. Men durfde zelfs stellen dat deze er als afbakeningzone staat, voor burgers die met hun hond gaan wandelen..."

"Beter nog vond ik de uitspraak (letterlijk) dat "we deze evengoed ook zouden kunnen weghalen". Bovendien blijkt dat Electrabel de eerste perimeter bekijkt als een publieke ruimte, aangezien hier ook burgers aan- en afwandelen om een fiets te komen halen voor de eco-route van Natuurpunt. Dit is dus het antwoord op de vraag "waarom" hun poorten dagelijks wagenwijd openstaan... Ze voegden er wel aan toe dat ze begrepen dat dit voor ons "totaal absurd" overkwam (nog zacht uitgedrukt)."

"Waar zij zich naar op concentreren zijn de "warme zones". De enige zin die ook van hun kant te horen is in de pers vandaag en waar men blijft mee schermen, terwijl het betreden van de warme zone op zich echt geen probleem is, en enkel zware juridische gevolgen met zich meedraagt. Electrabel denkt zich daarbij hard op te stellen, door te blijven hameren op hun "sassen, toegangsbadges" enz, alsof ik indien ik op de warme zone wil geraken, mij netjes zou gaan aanbieden aan het toegangsgebouw…"

"Als afsluiter kreeg ik de vraag om er mee te stoppen, aangezien de Dienst Bewaking door mijn rondgespook "belast" werd. Dit zou je kunnen interpreteren als zijnde "ze moeten extra werken", en dus ook als "in geval van een onverwachtte go-inn actie van een grote groep personen zijn wij hier qua bewaking niet op voorzien". Een grotere contradictie bestaat niet. Een rapport van het FANC én de AVN kon het niet beter verwoorden: 'De veiligheid rond KCD is aan het afzakken naar een graad van passiviteit, alertheid is ver te zoeken.'"

"Electrabel liet ook weten dat zij strikter zouden optreden omtrent het "betreden van hun site". Op het einde van het gesprek stelden ze dat ze vanaf nu juridische stappen zouden ondernemen mocht ik opnieuw het domein binnenwandelen (het intimiderend gehalte schoof hier naar voor). Contradictorisch weeral, omdat het volgens hen toch om een "publieke ruimte" gaat? Toch werd ik gedagvaard om "de publieke ruimte" te hebben betreden."

"Het betreden van de site zelf is één ding, en dat bleek een makkie. Anderzijds zijn er nog andere dingen. Wil je wat naars uithalen met de kerncentrale van Doel, dan kan je het ook op een ander manier fixen, zonder zelf de site te betreden. De installatie die het water uit de Schelde oppompt ligt er eigenlijk wel heel kwetsbaar bij, ook al is ze voorzien van tal van camera's. Het is zelfs mogelijk om via 1 gevoelig punt die installatie plat te leggen. Het water wordt immers opgepompt en gaat door buizen zo richting kernreactors/koeltorens. Elke idioot met wat oorlogstuig in z'n handen kan midden in de nacht zijn slag daar slaan en een economische ramp veroorzaken. Eén voltreffer is genoeg om de koeling van KCD volledig plat te leggen. Op een andere manier een economische ramp veroorzaken is ook niet zo bijster moeilijk: een iets of wat enggeestig persoon die het transformaterpark naar de haaien blaast, en dada electriciteit…"

Je ontdekte ook allerlei technische tekortkomingen...

"De techniek op zich doet ook de wenkbrauwen fronsen. Een groot deel van de techniek staat in de koude zone. Het meeste technische werk is dan ook in de koude zone. De opsplitsing in warme en koude zone is voor het personeel zelf, niet voor techniek. Bij problemen stuurt men daar enkel mensen in die van niets weten (de stadsbrandweer van Antwerpen bvb). Emmanuel Paulus heeft er gewerkt als technisch tekenaar meet- en regeltechniek. Dat is dus het beheer en bijwerken van de plannen over alle stuursystemen. Wat er achter de controlekamers zit dus. En dit voor Doel 3. Hij had vooral de noodsystemen als taak, zaken als brandbeveiliging en de systemen om de centrale onder controle te houden. In de warme zone kwam hij niet en elders was het vooral visueel en op grond van anderen hun verslagen."

"De warme zone is wel het hart van de centrale maar de hersenen zitten in 2 controlekamers en 2 x 3 instrumentenkamers. Je hebt dus de normale controlekamer en een noodcontrolekamer (de bunker) die alles kan overnemen. Ze zijn de menselijke kant van elk 3 lokalen die het eigenlijke controlewerk doen en die elk om de beurt de drie drievoudige systemen rond de reactor controleren. Even een voorbeeld om het te verduidelijken. Het koelwater van de reactor loopt door drie afzonderlijke systemen, dus drie buizen in plaats van één. Het is dat systeem waarvan één deel het begaf in Krsko op 4 juni. Op zich al een Europees alarm maar niet echt een ramp, omdat er nog 2 systemen werkten. Het idee erachter: één van de drie mag uitvallen maar er moeten er steeds 2 werken. En zelfs als er maar één overblijft is het geen ramp, volgens Electrabel (cynisch). Je hebt dan 'enkel' wat besmet water dat weglekt. Zodoende wordt de warme zone een zwaar radioactieve zone. Maar de echte ramp is als ze alle 3 wegvallen, dan raakt de reactor oververhit en smelt hij gewoonweg de grond in en dan gaat Tsjernobyl niets meer betekenen... Om dat te beheersen wordt alles nog eens in drievoud gecontroleerd en gestuurd. Heel belangrijk is de temperatuur ervan: die wordt dus in elke buis met 3 thermometers gemeten (3 x 3, dus 9 in totaal). Die 9 thermometers sturen hun info elk naar 3 controlesystemen (denk aan een computer maar wel een die veel betrouwbaarder is). Dus zo moet je normaal dus 27 keer dezelfde informatie krijgen."

"Nu zijn er al verouderingsproblemen met die 9 thermometers, maar de sturing erachter is compleet een duister geheel. Een van de oorzaken is wat je bij FANC zo mooi omschreven vind als 'de exploitant en zijn studiebureau'."

De expoitant en zijn studiebureau? Leg dat eens uit.

"De exploitant van Doel is Electrabel, het studiebureau is Tractebel. Het is onder andere een witwas operatie, zodat de winst van Doel niet via Electrabel maar via Tractebel verdeeld wordt. Normaal is een studiebureel enkel een dienstverlener, maar hier is het studiebureel die eigenlijke bewindvoerder."

"Een probleem hiermee is al van in het begin dat dit ook ten koste gaat van kwalitatieve zaken. Zo was in 1989 het complete noodsysteem qua details nergens meer gekend. De plannen ervoor waren gewoonweg van een dergelijke kwaliteit dat zelfs de originelen niet eens leesbaar waren. Dat betekent dat bij problemen men eerst maar moet uitzoeken hoe het zou moeten werken, wat al minstens tijdverlies betekent en veel kans op fouten. Een kleinigheid kan daarbij dan voor een ramp zorgen als er nog nooit is gebeurd. Met de jaren zal zo iets zeker niet verbeterd zijn, zulke problemen treden altijd als 'veroudering' op. Maar bij Doel was dat al bij de geboorte zo, en de constructie is nog altijd dezelfde."

Je schrijft dat er ook af en toe problemen zijn met de kernreactors...

"De kernreactors op zich vertonen bij regelmatig ook wel wat "mankementjes". Doel 1 en 2 hebben in de zomer van 2003 hun energieproductie moeten verminderen. De temperatuur van het koelwater dat de centrale in de Schelde loosde bleek veel te hoog te zijn, diverse veiligheidsonderdelen van de centrales Doel 1 en 2 bleken niet bestand te zijn tegen de hoge temperaturen. Het AVN heeft daarop medegedeeld dat Doel 1 en 2 duidelijk ouderdomsverschijnselen vertonen. De dubbele wanden die de centrales Doel 1 en 2 moeten beschermen, hebben microbarsten vertoond, waardoor er water insijpelde. Deze problemen werden vastgesteld in zones waar de veiligheidskleppen en leidingen in contact zijn met de reactor. In de controlekamer van Doel 1 en 2 zijn er problemen met de waterdichtheid."

"In Doel 3 is er een verontreiniging met Polonium 210 geweest. En in Doel 4 was er een panne in een turbinesysteem en werden er vodden teruggevonden achter de pomp van een systeem dat bij een ongeluk de kernreactor zou moeten afkoelen."

"Nog iets... De jodiumtabletten die destijds werden verdeeld onder de bevolking die het dichtst bij kerncentrales woont zijn vervallen sinds eind maart 2008… Ten vroegste in oktober 2008 werd er verwacht dat er nieuwe jodiumtabletten ter beschikking zouden zijn. Ze zijn er nog steeds niet."

En wat met de aanpalende chemiereuzen in geval van een ramp op KDC?

"In geval van een effectieve kernramp in Doel, zitten we nog met een bijkomend extra probleem: de grote chemiereuzen aan de overkant… Mijn eigen vader werkt op BASF Antwerpen, aan de overkant dus van KCD. Ik heb hem gevraagd wat er gebeurt indien bij een kernramp BASF moet stopgezet worden, en wat als mensen (werknemers) zich op één-twee-drie in veiligheid willen brengen, zonder de lopende processen af te sluiten in het bedrijf?"

"Zijn antwoord luidde als volgt: "Normaal gezien, als werknemers in zeven haasten zouden vertrekken zonder de gangbare procedures af te sluiten, gaan er naar verloop van tijd alarmen af, en zetten de verschillende "plants" zichzelf uit, maar enkel als alles volledig werkt zoals het hoort, én indien er geen schokgolf is (van bv een kernexplosie)."

"Dat laatste is catastrofaal, vooral wanneer er een allesverschroeiende hitte aan te pas komt, die ontaardt in een vuurzee…Om een voorbeeld te geven: als bvb de ammoniaktanken het begeven (tot ontbranding komen), komen er giftige gassen vrij… Een deel ervan zal misschien verbranden, maar een giftige wolk van één tank die over Antwerpen waait, betekent sowieso de dood van alles en iedereen die dit inhaleert. Zoiets blussen in combinatie met een hoog radioactieve zone (bij kernramp) is haast onmogelijk. Men kan er simpelweg niemand heen sturen, hoe mooi politiekers het zich ook mogen voorstellen."

"Als een bedrijf zoals Esso of de andere petrochemische bedrijven daarbij dan ook nog eens ten prooi vallen aan de vuurzee, krijgt men een kettingreactie van de ene ontploffing na de andere, die zich door de ondergrondse pijpleidingen zowel op de ganse Rechteroever - maar ook op Linkeroever- kan uitbreiden. De Antwerpse haven en pakweg gans Antwerpen zijn dan... weg. De verschillende gifwolken tezamen van al die bedrijven, daarvan mag men de gevolgen (buiten een bijkomende kernramp) zelf inschatten. Dante's Inferno verdwijnt daarbij in het niets… en "medische rampenplannen" zullen dan niet meer nodig zijn."