Elisabeth Mensaert en Sara Stevens20 februari 2008 – 16:19

Oef, de toestand van de lucht zal zich de komende dagen normaliseren. We kunnen weer volop ademhalen... tot het volgende smogalarm. Moeten we daar leren mee leven? We vroegen het aan twee experts.

Hoe zou u het smogprobleem aanpakken?

Jan Van De Putte: “Het is een must dat we vanaf nu sneller reageren op het probleem van het fijn stof. Op korte termijn moeten we meer preventief te werk gaan en drastischere maatregelen nemen nog voor de gevarendrempel overschreden wordt. Het probleem is dat we teveel in aanraking komen met een bange overheid. Ze wil niet het risico lopen - en dat is toch wel vrij cynisch - dat ze maatregelen neemt die achteraf misschien onnodig bleken.”

Piet Van Meerbeek: “Alles wat we op dit moment doen is erg braafjes. We moeten gewoon terug naar de hoeveelheid verkeer van 10 jaar geleden. We moeten dus veel minder autoverplaatsingen in dit land te hebben. Dus er zijn wel verbeteringen op vlak van uitstoot per auto, maar als het aantal autoverplaatsingen blijft stijgen dan gaan we niet vooruit.”

Dus u denkt dat het smogprobleem al te lang aansleept?

Jan Van De Putte: “Natuurlijk! Men had al veel langer moeten ingrijpen! Zowel op korte als op lange termijn. Op lange termijn zouden we duurzame projecten moeten ontwikkelen om het smogprobleem aan banden te leggen en op korte termijn zouden we veel sneller moeten reageren.”

Piet Van Meerbeek: “Het is al jaren aan de gang. Het is de laatste jaren niet erger geworden, maar eerder status quo gebleven. Het is zelfs zo dat in de periode voor 2002 het nog erger was dan nu. Toen is het verbeterd door maatregelen die Europa heeft opgelegd over de uitstoot van verbrandingsovens. In die periode hebben België en andere landen die maatregel doorgevoerd, filters geplaatst en dat heeft dus een duidelijke verbetering op vlak van fijn stof teweeg gebracht. Sindsdien moet de verbetering komen van het autoverkeer, want wat er nu nog van fijn stof wordt uitgestoten komt grotendeels van het autoverkeer en daar zien we dus geen verbetering. Het feit dat er nu van smog wordt gesproken en we daar tien jaar geleden nog niks over hoorden heeft voor een groot stuk te maken met de Europese richtlijn van 2005 die een maximumwaarde oplegt.”

Welke gevolgen heeft fijn stof voor de mens?

Piet Van Meerbeek: “Fijn stof op zich is geen probleem. Het probleem is dat fijn stof drager is van allerlei toxische stoffen. Je hebt moleculen die zich daarop vastzetten en dus via dat fijn stof mee de longen binnendringen. En daar zitten kankerverwekkende moleculen tussen. De mensen beseffen veel te weinig dat de nonkel of de man uit de straat die gestorven is aan kanker, misschien ook een slachtoffer was van de luchtvervuiling. Ik heb ergens een onderzoek gezien waarbij duidelijk werd gezegd: 'alle kankers zijn gerelateerd aan luchtvervuiling, ze worden niet veroorzaakt door luchtvervuiling maar worden daardoor versterkt.”

Jan Van De Putte: “De gezondheidsimpact is gigantisch. We mogen niet vergeten dat alleen al in België ongeveer tienduizend mensen vroegtijdig sterven door het inademen van fijn stof. Dat is onnoemelijk veel.”

Denkt u dat het alarm duidelijk genoeg is?

Jan Van De Putte: “Mensen hebben geen weet van de reële impact van hun individuele gedrag. Zij beseffen niet voldoende dat kleine beetjes helpen. Veelal veronderstellen ze dat het niets zal uitmaken als enkel zij aandacht besteden aan het probleem en anderen niet. Maar dat is onjuist. Zelfs al zou slechts tien procent van de Belgische bevolking haar gedrag aanpassen, dan heeft dat een zeer belangrijke invloed. Jammer genoeg maak je mensen pas écht bewust door verbodsbepalingen op te leggen. Die maken het makkelijker om gedrag te veranderen, omdat men dan meer het gevoel heeft in groep het probleem aan te pakken.”

Piet Van Meerbeek: “Ik heb de indruk dat het als sensibiliseringmaatregel zeer goed werkt. En daarom vind ik het ook wel spijtig dat er in Brussel geen echte urgentiemaatregel is. Op dit moment is het enkel 'we gaan de snelheidsovertredingen controlen', maar dat zouden ze eigenlijk het hele jaar door moeten doen. Dus vind ik dat geen maatregel. Het zou goed zijn mocht het Gewest ook een serieuze sensibiliseringmaatregel doorvoeren. En dan denk ik bijvoorbeeld aan het alternerend rijden, het openbaar vervoer gratis maken. Dat zijn zaken die voorzien zijn maar die ze nu nog niet toepassen. Je leest nu wel het laatste jaar veel over fijn stof in de media. Maar ik denk dat het bij de mensen nog niet is doorgedrongen als er iemand kanker krijgt in hun omgeving dat het er iets mee te maken heeft, dat ze de reflex leggen van 'verdorie, dat is toch wel erg, misschien moeten we minder met de auto gaan rijden'. Ik denk dat weinig mensen die link tussen die twee fenomen leggen. En ik zie ook dat de overheid daar niet over sensibiliseert.”

Maatregelen op lange termijn. Vallen alternatieve brandstoffen daar ook onder?

Jan Van De Putte: “Als wij denken aan maatregelen op lange termijn, denken wij niet zozeer aan alternatieve brandstoffen. Biologische brandstoffen leveren wel een voordeel op, maar dat voordeel is niet zo groot. Ten eerste heeft biobrandstof maar een beperkt potentieel. En ten tweede kan het beter voor andere toepassingen worden gebruikt. Zoals bijvoorbeeld in de electriciteitssector. We mogen ook niet vergeten dat de productie van biologische brandstoffen heel wat negatieve zaken met zich meebrengt. Oerbossen verdwijnen, voedselprijzen stijgen, zodat er zelfs een sociaal en ecologisch probleem ontstaat.”

“Het is vooral de auto-industrie die de aanzet geeft om biologische brandstoffen te gebruiken. Omdat zij op die manier kan ontkomen aan de strikte Europese normen rond gebruik van wagens. Europa legt een maximumgrens op van 120 gram CO2 uitstoot per wagen. Als men meer biologische brandstoffen gebruikt, dan zijn er op het totaal aantal auto's minder auto's die CO2 zullen verbruiken. Met als gevolg dat de overblijvers meer dan honderdtwintig gram per auto mogen uitstoten.”

“Eigenlijk is de auto-industrie vandaag al klaar om gemiddeld de helft minder te verbruiken per wagen. De technologie daarvoor is zelfs goedkoop beschikbaar en realistisch te implementeren. Maar de auto-industrie werkt tegen.”

Een ander alternatief: over de hele lijn trager rijden, haalt dat iets uit volgens u?

Jan Van De Putte: “Dat is inderdaad een maatregel die continu zou moeten gelden. Het hele jaar door. We zouden al kunnen beginnen met snelheidsbeperkingen op te leggen op evidente stukken van de Belgische autosnelwegen. Zoals de ring rond Brussel en op de ring rond Antwerpen.”

Piet Van Meerbeek: “Ja, dat haalt iets uit, maar ook maar een heel klein deeltje. Gisteren heeft Frans Fierens van Ircel (Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu, nvdr) blijkbaar gezegd dat het alleen maar effect heeft op 250 meter rond de autosnelweg. Dat is omdat de achtergrondconcentraties die dus van elders komen uiteindelijk het overgrote deel van de vervuiling vormen en plaatselijk ga je door die maatregelen een gunstig effect hebben. Maar zodra je je wat verder verwijderd van de autosnelweg wordt dat effect heel,heel klein.”

“Wat goed zou zijn is altijd trager rijden. Over Vlaanderen weet ik niet zo veel, maar met de losse pols kan ik zeggen dat op Vlaamse wegen altijd tragen rijden interessant zou zijn. Op gewestwegen van 90 naar 70 en in bebouwde kom van 50 naar 30 zou zeker een positief effect hebben. En ook meer maatregelen om het verkeer terug te dringen, meer maatregelen in woonwijken die het sluipverkeer onmogelijk maken, meer busbanen op gewestwegen. Dat is hier in Brussel zo, dat is elders zo. Dat is overal de oplossing: minder parkeerplaatsen.”

Naar het schijnt is trager rijden op de snelweg toch enkel effectief in een straal van 250 m rond de autostrade?

Jan Van De Putte: “Wel als je die maatregelen neemt op korte termijn. Maar als je het over structurele maatregelen hebt, dan niet. Op lange termijn kan je de basislast van CO2 het hele jaar door met enkele procenten naar beneden halen. En dat heeft invloed op het hele land, waar je ook woont.”

Kan alternerend rijden een oplossing zijn voor het smogprobleem?

Jan Van de Putte: “Ja, het is een zeer belangrijke maatregel op korte termijn, waar men ook in het buitenland veel ervaring mee heeft. Mensen hebben regeltjes nodig om hun gedrag te veranderen, zoals bijvoorbeeld het alternerend rijden. Om effectief te kunnen werken moet de maatregel verplichtend zijn en zwaar gesanctioneerd worden als mensen hem niet naleven. Toch moeten we opletten met zulke acties, want ze zijn niet structureel, dus tonen ze geen blijvende resultaten.”

Piet Van Meerbeek: “Het kan een klein deel van de oplossing zijn. Het vermindert alleszins de uitstoot op de piekmomenten. Het resultaat daarvan zou positief zijn. Maar het is maar een klein deel van de oplossing.”

Minder verkeer over de hele lijn, is dat doenbaar?

Jan Van De Putte: “Zeker en vast. Als je weet dat zelfs in Londen al verschillende buurten verkeersvrij zijn gemaakt, dan lopen we in Brussel toch wel een heel pak achter... .”

Roetfilters voor dieselauto's, is dat een goede zaak volgens u?

Jan Van De Putte: “Misschien moeten we eerst eens onderzoeken of er niet teveel dieselauto's rondrijden in België? Ik bedoel niet dat alle dieselauto's moeten verdwijnen, maar de Belgische overheid heeft een strategische fout gemaakt: zij had de taksen op dieselbrandstof nooit mogen verlagen! We moeten de subsidiëring van dieselvoertuigen stopzetten en de eigenaars verplichten de meest performante roetfilters te installeren.”

Piet Van Meerbeek: "Dat is niet echt een structurele oplossing, hé. Het kan weer een deeltje van de oplossing zijn. Hoewel er ook mensen zijn die zeggen dat achteraf een roetfilter op de auto plaatsen alleen maar leidt tot kleiner fijn stof. En kleiner fijn stof is dus extra schadelijk. Maar blijkbaar zijn de meeste experten het er toch over eens dat het een positief effect heeft.”

Zijn jullie van plan zelf ook acties op touw te zetten?

Jan Van De Putte: “Op dit ogenblik voeren we zeer actief campagne rond structurele maatregelen. Onze eis is dat er in 2010 een norm wordt opgelegd van maximum 120 gram CO2 uitstoot per wagen. De politieke strijd daarover op Europees niveau is nu volop aan de gang. Dus het is enorm belangrijk op dit moment de absolute aandacht te geven aan dat probleem. Je mag niet vergeten dat we nu gemiddeld 160 gram CO2 uitstoten per wagen en dat dat in 2020 gereduceerd moet zijn naar slechts 80 gram. Dat betekent een halvering van de uitstoot. De vooruitgang op het vlak van filters komt daar bovenop. Zij kunnen de uitstoot nog eens halveren.”

Piet Van Meerbeek: “Persberichten en dergelijke. Acties en contacten met de overheid. Wij proberen te lobbyen bij de overheid, maar we hebben geen specifieke media-actie gepland.”