eliane van den ende18 juli 2009 – 22:31

Aanzichtkaarten met de naam ‘Venezia’… ja maar het beeld klopt niet: het is een kasteel aan de Loire, huizen aan Noorse fjorden, een boorplatform,… De Poolse, maar in Palermo wonende Aleksandra Mir stelt dat ‘all places contain all others’ en deelt vrolijk souvenirs uit. Ook Ulla von Brandenburg werkt met ‘namaak’: de heropbouw van de villa Savoie van architect Le Corbusier maar met doeken en een video. Naaien en breien, het sluipt blijkbaar in meer kunstinstallaties van vrouwen en soms lijkt het ook niet veel meer dan huisvlijt. De Amerikaanse Pae White legt zich helemaal toe op dat (huiselijke) decoratieve met een ruimte vol kandelaars en luchters, ingesmeerd met…vogelzaden en vet. Stereotypes en hoe kunnen er grapjes mee uitgehaald worden? In het Japans paviljoen staan bizarre, gigantische ‘Windswept Women’ te waggelen. De kunstenares Miwa Yanagi wendt zich wel vaker tot jonge en oudere vrouwen in een poging een eigen ‘mangaverhaal’ te vertellen. ‘Familial’ is de titel van de fototentoonstelling van Lamya Gargash. Die beelden van kitscherige en door de weekse hotelkamers worden aangeboden door … de Verenigde Arabische Emiraten, die duidelijk ook in de kunst(markt) geïnteresseerd zijn. Contemporary Art becomes Global.
Met een paar summiere lichtbundels wist de overleden Braziliaanse Lygia Pape een verrassende inkom van het Arsenale te toveren. Een belofte die nadien verwatert.

PRIJZIG
De Gouden Palm voor Levenswerk van deze 53ste editie werd uitgereikt aan Yoko Ono, jawel Mevrouw John Lennon maar duidelijk ‘a woman of her own’. Voor dat (derde) huwelijk had de Japanse al een flinke reputatie in de beeldende kunsten. Ono, geboren in een patriciërsfamilie, was de eerste Japanse vrouw die filosofie aan de universiteit studeerde en die achtergrond zal in haar latere ontwikkeling doorsluimeren. In New York waar ze na haar studies (ondermeer aan Harvard) woonde en ruimtes (lofts!) ter beschikking stelde voor collega’s artiesten, was ze actief met performances, muzikale acties, dans, jazz, klassieke composities … en de protestbeweging. Haar werken dragen de titels ‘Imagine Peace’ en ‘I Love you.’Een deel van die acties zijn terug te vinden op de solotentoonstelling ‘Anton’s Memory’ in het Palazetto Tito: tekeningen, video’s, schilderijen, herinneringen…Blijkbaar is ze niet uitsluitend een society figuur geworden. Haar motto klinkt : ‘make yourself dispensable, like paper. See little, hear little, and think little’. In de tuin van het Guggenheim Museum recycleerde ze een olijfboom – of ze de politieke partijgeschiedenis van Italië kent, is niet duidelijk – tot een droomboom. Elke bezoeker kan een wens op een papiertje schrijven en in de boom hangen… en blijven dromen.

KIPPENVEL
Onomwonden politiek is het werk van de Palestijnse Mona Hatoum. Geboren in Beiroet en nu levend in Londen, dringt die politieke achtergrond steeds weer door in haar werk. Ooit verwekte Mona controverse met een – eigenlijk poëtische – video van haar moeder onder de douche. Op het douchegordijn dat enkel een wazig silhouet vrijlaat, projecteert ze fragmenten van brieven die moeder en dochter uitwisselden. Heimwee, terugkeer, verlangen, politieke verscheurdheid, …boetseert Mona Hatoum in visueel esthetische ‘kippenvelbeelden’: de ruitbedrukking van een Palestijnse sjaal is geweven uit mensenhaar, dat mensenhaar ligt ook op een hoofdkussen maar is genaaid in de vorm van Palestina, de bodem van het bed bestaat uit prikkeldraad, de draaiende traditionele kamerlamp laat sprookjesachtige schaduwen achter maar het blijken soldaten met een geweer te zijn, de monumenten aan de helden zijn zelf kapotgeschoten, zo ook de landkaarten van Irak. Maar de handgranaten die ze ontwerpt, zijn van breekbaar glas.
Breekbaar is ook de beeldenstorm van Krysztof Wodiczko in het Pools paviljoen; ‘Guest’ is een overweldigende ruimtelijke multimediaprojectie over ‘mensen die niet thuis zijn’. De kunstenaar werkte met migranten die in Polen en Italië verblijven maar van alle uithoeken van de wereld komen en dat doen ook de Biënnalebezoekers. Maar gedragen zij zich als ‘gasten’?
De wereld is kosmopolitisch maar leven we er écht wel naar? Dat is de vraag die Fiona Tan stelt in het Nederlands paviljoen. De kunstenares met Chinees-Indonesisch-Australische wortels projecteert beelden van China en van Chinese artefacten en laat daarbij tekstfragmenten van Marco Polo – de 13e eeuwse Venetiaanse handelsreiziger – voorlezen. Is er sedertdien wat veranderd aan het verwonderd staren naar het exotische en het onbegrip tegenover het ‘andere’?

De KIP of het EI
Van dat ‘andere’ waarvoor men tegenwoordig zo bang is, verwacht Koen Vanmechelen dan wel veel heil. ‘Ik besta alleen maar dankzij iemand anders. Ik besta maar omdat iemand anders aandacht aan me schenkt. Ik besta ook door twee andere mensen, mijn ouders.’ Het afwijzen van het ‘andere’ leidt volgens de Vlaamse kunstenaar tot steriliteit. Voor hem ligt de toekomst in een mengcultuur, in het hybride, in versmelting,…Daarom kweekt hij ook kippen vanuit diverse rassen. De kip is voor hem een metafoor van de mens. Hij brengt letterlijk nieuwe broedsels op de wereld : de eerste kruising was de Mechelse koekoek met de Franse Poulet de Bresse. Het zijn allebei culinaire iconen en Vanmechelen kan het weten want hij was ooit kok. Nadien was er de liefdesaffaire met de Engelse Redcap, een kippenras dat door inteelt nagenoeg steriel was geworden, nadien de Amerikaanse Jersey Giant, de Dresdner Hühn, de Thai Fighter, de Braziliaanse Auracana, de Turkse Denizli Longcrower …De 12e generatie – het resultaat van de kruising met de Italiaanse Ancona – is er gekomen naar aanleiding van deze Biënnale. En de 13e generatie staat al op stapel: voor de Biënnale van Moskou (in september-oktober). Dan zal er gekweekt worden met de Russische Orloff. Voor Vanmechelen gaat dit intussen internationaal uitgebouwde kippenproject veel verder dan een artistieke originaliteit. ‘The Cosmopolitan Chicken’ stelt vragen naar de voedselketen, de dioxinecrisis, genetische manipulatie, biodiversiteit, globalisering,… Daarom zette hij ook ‘The Cosmopolitan Chicken Research Project’ op waaraan wetenschappers, psychiaters, filosofen, genetici,… meewerken. Want kunst staat niet op zichzelf. Voor Koen Vanmechelen staat kunst in een driehoeksspanning: ‘één punt is de kunstenaar met zijn persoonlijke zoektocht, zijn vragen, zijn pijn (eventueel), zijn zorgen. Maar dat onderdeel mag niet te persoonlijk worden want dan wordt het psychopathologie. Een tweede onderdeel is de actualiteit van de wereld waarvoor een kunstenaar goeie voelsprieten heeft. Maar ook dat deel mag niet té tijdsgebonden worden want dan wordt het een ‘nieuwsuitzending’. Pas als beide pikkels van de driehoek goed zitten, komen ze samen in het derde punt en dat is het ‘universele’. Het universele gaat om wat leeft in de wereld, dat wat mensen aanbelangt. En als kunst dat universele niet haalt, dan wordt het commercie’.

BELGIE BOVEN?
Naast Koen Vanmechelen die met 5 tentoonstellingen prominent aanwezig is in Venetië, zijn nog andere Vlaamse kunstenaars present. Wim Delvoye bouwde een verbazingwekkende 900 ton zware toren op het terras van het Guggenheim Museum. Een ‘neo-neo-gotische’ toren van roestend Corten staal maar wel met een fijnmazig kantpatroon.
Kantkloskussens liggen – blank om aan de slag te gaan – op een werktafel die Berlinde de Bruyckere opstelde in de werkkamer van het Palazzo Fortuny. Het is een onderdeel van het mijmerende ‘In-Finitum’, een tentoonstelling over het eindige en oneindige, het onafgewerkte, het nooit afgewerkte. In deze weergaloos opgezette expo door de Antwerpse antiquair Axel Vervoordt zijn nog meer ‘Belgische’ parels te zien: de sneeuwwitte onbeduimelde, haast ongrijpbare en toch concrete schaalmodellen van Hans Op de Beeck, de te weinig gekende canvassen van Jef Verheyen en van Dirk vander Eecken, tuinwerk van Eric Dhont, een weifelende Raoul De Keyser, kleine streng-versteende architecturen van Renato Nicolodi, de koeiendarmsculpturen van Peter Buggenhout, een nooit beëindigde kleuroefening van Rik Wouters, een vergeestelijkt vrouwenportret van Michaël Borremans. Werk van hem is ook te zien in het Palazzo Grassi, een privé-optrekje van de Franse zakenman en verzamelaar François Pinault. Pinault kocht ook een reuzegroot stilleven van Luc Tuymans en dat hangt in zijn nieuwe stek, Punta della Dogana dat hij liet verbouwen en waarover in Venetië heel wat controverse ontstond omdat de bewoners het niet meer pikken dat met hun patrimonium bij buitenlandse kapitaalkrachtigen gegrossierd wordt.
In het Belgisch paviljoen nodigde de Vlaamse gemeenschap dit jaar kunstenaar-onderwijzer-Het Kempens Handelsbladschrijver Jef Geys uit. In het Giardini presenteert hij een ‘Quadra Medicinale’, een soortement herbarium van groen dat in verschillende wereldsteden tussen de straatstenen en stoeptegels groeit. Daarover kan veel gepalaverd worden maar de polemiek over wat kruid en wat onkruid is, is allang verslenst en verder zwijgt de stille Kempen. De foto’s van het Brussels kruid is van een jonge ket van de lagere school. De opvolging van het kunstgebeuren is daarmee verzekerd.

www.labiennale.org (tot 22 november) www.bevilacqualamasa.it : (Yoko Ono) www.querinistampalia.it :(Mona Hatoum) www.guggenheim-venice.it (wim delvoye); www.in-finitum-expo.com of www.axel-vervoordt.com; www.fionatanvenice.nl;
www.koenvanmechelen.be