pvl18 december 2007 – 01:09

In het provinciestadje Polokwane in Zuid-Afrika zijn meer dan 5.000 afgevaardigden bijeen van het African National Congres (ANC). Dat is de bevrijdingsbeweging die het apartheidsregime ten val bracht, maar die ook de regeringspartij is sinds 1994.

Voorzitter Thabo Mbeki van het ANC, tevens staatspresident, leek muurvast in het zadel te zitten. Maar sinds enkele maanden is zijn politieke ster pijlsnel aan het dalen. Zijn grote rivaal is Jacob Zuma, vice-voorzitter van het ANC, die enkele jaren geleden als vice-president ontslagen werd door Mbeki.
Zuma is een enorm populaire politicus. Met zijn volkse stijl is hij de darling van de massa's op politieke bijeenkomsten. Hoewel een gezellige dikkerd met een gedrongen gestalte, zit hij niet verlegen met een snelle dans op het podium en een revolutionair lied als toemaatje. Een fel contrast met de afstandelijke, technokratische stijl van Thabo Mbeki.
Maar de werkelijke inzet van de verkiezing is de keuze tussen het voortzetten van het neo-liberale beleid van de voorbije tien jaar of een ombuiging naar een beleid dat vooral de werkloosheid, de precaire arbeidsomstandigheden en de strijd tegen AIDS aanpakt.

Het was al een tijd duidelijk dat Zuma zijn kans zou wagen tegen dominantie van de Mbeki-clan. Maar de kandidatuur van Zuma kreeg vleugels sinds de sociale onrust tijdens het voorbije jaar in Zuid-Afrika overal oplaaide. In juni woedde een wekenlange algemene staking van het overheidspersoneel tegen het regeringsbeleid. Die werd gevolgd door een strovuur van stakingen in de mijnsector. Verbitterd door herhaalde fatale ongevallen in de mijnen, kwamen de mijnwerkers massaal op straat achter de slogan: ''veiligheid nu!''
De vakbondskoepel COSATU stelde hardere eisen om het lot van de arbeiders te verbeteren en eiste een industrieel beleid gericht op tewerkstelling. De communistische partij ging dan weer voor structurele hervormingen om de industrie minder afhankelijk te maken van de multinationals en vroeg investeringen voor meer kwaliteit in onderwijs en gezondheidszorg. Beide groepen zochten in Zuma een kandidaat om verandering te brengen.
Zowel COSATU als de communistische partij vormen met het ANC een alliantie die het beleid uitstippelt en gezamenlijk naar de verkiezingen stapt. Maar beide alliantiepartners zijn al jarenlang gefrustreerd over hun geringe invloed op het programma van het ANC en op het beleid dat eruit volgt. Ze willen dat daar nu verandering in komt.

Groot was de verrassing toen enkele weken geleden, bij de afsluiting van de nominaties voor de nationale leiding, bleek dat Zuma meer dan 60 procent van de afdelingen achter zich had tegenover amper 35 procent voor Mbeki. Het kamp van Mbeki zette de tegenaanval in door enkele ministers het land rond te sturen met beloftes en checks.

Mbeki wordt vooral verweten dat hij zeer snel na de start van de onafhankelijk in 1994 een ommezwaai maakte naar een neo-liberaal bewind en grote invloed van het IMF en de Wereldbank tolereerde op cruciale departementen. Een ander verwijt is dat van de voorgenomen overheveling van welvaart naar de zwarte bevolking weinig in huis gekomen is, tenzij het creëren van een rijke klasse van zwarte entrepreneurs, met een schare van nieuwe miljonairs tot gevolg.

Tijdens de laatste jaren kwam er vooral onvrede omdat een kleine schare van getrouwen rond Mbeki – de kabal, zoals ze in Zuid-Afrika wordt genoemd – een ijzeren greep hield op het beleid en de benoemingen, af en toe zelfs tegen de overtuiging van de eigen parlementairen in.

Jacob Zuma bleef doorheen dit alles de populaire working class hero. Dat Mbeki hem enkele jaren geleden abrupt ontsloeg als vice-president van het land, heeft het ANC nooit verteerd.

Smeergeld uit Europa

Oorzaak van de ellende was een enorm wapencontract met een staartje van smeergeld afkomstig uit Europa. Een Europees consortium dat een flink deel van het miljardencontract in de wacht sleepte, zou via zijn Franse onderdeel een paar miljarden Rand smeergeld opzij gezet hebben.
Een zakelijke relatie van Zuma werd ervan beschuldigd 1,6 miljoen Rand smeergeld ontvangen te hebben van de Franse firma en had daarvan een half miljoen Rand betaald aan Zuma. De zakelijke relatie werd veroordeeld wegens corruptie en Zuma werd in beschuldiging gesteld.
Daarop ontsloeg Mbeki hem onmiddellijk als vice-president. Maar de partij volgde niet en Zuma bleef vice-president van het ANC. De openbare aanklager die oorspronkelijk Zuma aanklaagde verhuisde naar een provinciale ministerpost. Zijn vrouw werd opgenomen in het kabinet en even later vice-president.
Zuma werd nooit veroordeeld en de zaak sleept na jaren nog steeds aan in hoger beroep. Ondertussen vraagt iedereen zich wel af waar het leeuwenaandeel van dat corruptiegeld dan gebleven is. En daar komen andere topfiguren van het ANC dan ter sprake, inclusief Mbeki.

De commentatoren in Zuid-Afrika zijn het er intussen over eens dat de ware inzet van deze titanenstrijd gaat om ''de ziel van het ANC''. Hoewel de vakbondskoepel en de communistische partij zich resoluut opgesteld hebben achter deze poging tot ommezwaai, wijst alles ook op een krachtmeting tussen de basis en de top van het ANC. Samen willen ze een meerderheid vormen voor een nieuw beleid, gericht op de noden van de werkende mensen.