eliane van den ende12 oktober 2009 – 15:10

‘Good business is the best Art’, poneerde Andy Warhol ooit boudweg en met zakendoen schepte de – van oorsprong Oost-Europese – artiest mandenvol geld. Meer nog, hij werd zelf een icoon van zijn eigen kunst. Zijn typische hoofd met asblonde pruik is zowat door iedereen gekend. Zijn uitgemergeld, hoekig gezicht sierde canvassen, video’s, reclamepanelen, magazines, blaadjes allerhande. De kunstenaar had zichzelf tot een ‘bling bling star’ gekneed. En Warhol dreef zijn manie ten top door zijn eigen kop in veelvoud te reproduceren op behangselpapier. Zelfs nu op de tentoonstelling in Tate Modern word je er als bezoeker horendol van.

Zijn zeefdrukken – in massaoplage – gingen als zoete broodjes over de toonbank: wie kent ze niet de typische koppen van Marilyn Monroe, van Grace Jones, van Mick Jagger, van Kennedy, van de Mona Lisa,…van soepblikken. Kunst als handelswaar, als commercie, als ‘one dimensional’, meer dan koopwaar is er niet te zien. Warhol had een hele fabriek ‘The Factory’ waar zijn ‘producten’ in massa werden aangemaakt. Massaproductie voor massaconsumptie in een massademocratie. Het was tekenend voor die late jaren 70 die toch al getekend waren door de (olie)crisis.

Massa, Kassa!
Die massaverspreiding vatte ook de ‘underground’ kunstenaar Keith Haring letterlijk op. Op Lafayettestreet opende hij een POP SHOP, die in het museum in Londen is nagebouwd, compleet met de hyperkinetische wand-, vloer- en plafondbeschilderingen van de gestileerde mannekes waarmee Haring zijn reputatie maakte. Die graffitifiguurtjes die de New Yorkse kunstenaar aanvankelijk op de metro – underground maar niet Velvet – muren kraste, verkasten later naar T-shirts, speldjes, armbandjes, postkaarten, … Ze zijn te koop in het Museum. Zoals er zoveel te koop is; zelfs mensen.

De Amerikaanse Antonia Fraser vroeg haar galerijhouder om een kunstverzamelaar te zoeken die 20.000 Britse pound veil had om met haar een hotelbed en een videocamera te delen. De 60 minuten lange film van de esbattementen van de kunstenares die beweert met haar kunstwerken kritische commentaar te leveren op het huidige kunstwereldje, is van een benauwende saaiheid. Net zoals het aparte ‘pees’kamertje van Jeff Koons die meer dan levensgroot – en zo lijkt ook zijn ego te zijn – de argeloze toeschouwer aankijkt: ‘zie me hier eens liggen bovenop La Cicciolina!’

Deze Hongaars-Italiaanse pornoactrice werd zijn mevrouw die zich leende tot vrij expliciete ‘silkscreen’ beelden. Maar wat draagt een uitvergrote anus van Ilona Staller bij tot de kunst? Even veel als tot haar politieke statements voor de Italiaanse ‘Radicale Partij’ voor wie ze haar vrijheid-blijheid standpunten openbaart. In elk geval het huwelijk was niet ‘Made in Heaven’ zoals hij op een groot billboard voor het Whitney Museum in New York wou doen geloven. Na een jaar was het ‘partnerschap’ voorbij. So What?

Smakeloos als Pop Corn
Het lijkt wel dat de post-Pop kunstenaars hun faam via glossy magazines en porno wilden opdringen: de Britse kunstenares Cosey Fanni Tutti exposeerde haar (niet meer zo) intieme plekjes voor glamour en pornobladen, de Japanse Murakami liet zijn stripheldin met haar volumineuze borsten een hoela hoop rondom zich heen spuiten. Takashi Murakami lanceerde overigens rond 1990 een multinational met bedrijven in New York en in Tokio waar een honderdtal medewerkers 24 uur per dag zijn producten produceren : strips met invloed van manga en science fiction, pop muziek, animatie films en nieuwe digitale media, juwelen en accessoires, zelfs designs voor handtassen van Louis Vuitton,…

Dat kunst grof geld is, bewijst Damien Hirst. Vorig jaar liet hij het veilinghuis Sotheby’s ruim 200 eigen kunstwerken veilen. De verkoop kreeg de mooie marketingnaam ‘Beautiful Inside My Head Forever’. De opruimbeurt in zijn stock leverde hem een recordbedrag van ruim 100 miljoen Britse pond op. Hirst maakte al ophef met zijn halve koe op formol, nu staat er een kalf met gouden hoeven in een glazen bak. Te kijk staan ook tweelingen, weliswaar niet op sterk water. Levende tweelingen onder twee vierkantjes van ronde gekleurde stippen, met de ‘gratuite’ uitleg dat de vierkanten niet dezelfde zijn evenmin als de tweelingen. De beide jongens – vorige week waren dat Anthony and James – worden 7,60 pond per uur betaald. Dat is het minimumloon in Groot-Brittannië.

Hirst rijfde zijn grote verkoopswinst binnen op het ogenblik dat de Lehman Brothers over kop gingen. De investeringsbank die veel geld veil had voor kunst. Weinig opgemerkt is overigens dat éen van de curatoren van deze expo een werknemer/adviseur van François Pinault is. De Franse zakenman, hoofd van een luxeconglomeraat, opende deze zomer een tweede kunstcentrum in Venetië. En over dat financiële aspect van de hedendaagse kunstmarkt wordt stil gezwegen op deze overigens bijzonder luidruchtige tentoonstelling: de galerijhouders, de investeerders, de eigenaren van voetbalclubs die in hedendaagse kunst massaal geld stoppen, de prijsmanipulaties, de veilingen, het maken en kraken van kunstenaars, de rol van de media zelf,…

Het flitsende en swingende dat deze tentoonstelling over de erfgenamen van de POP ART wil oproepen, is dus bijzonder vals gezongen, een oppervlakkig, krijsend en gillend deuntje dat heel vlug irriteert.

Sterke rivaliteit
Maar het kan wel anders, want kunst is altijd een stuk commercie geweest. Van Pieter Breughel de Oude werden al nagetekende prenten en reproducties van zijn werk verkocht. Prenten en afdrukken waren de massacommunicatie van de 16e en 17e eeuw. En Rembrandt was een meester in het portretteren van zijn eigen ‘mombakkes’. Alleen was er telkens die overtreffende trap.

Dat toont ook de tentoonstelling in de andere afdeling van Tate Britain over JMW Turner. Dat is wel andere koek: de 19e eeuwse grootmeester van landschappen was zich meer dan bewust van zijn eigen waarde. Als jonge twintiger, zoon van een volkse barbier, was hij al op zoek naar erkenning en dat zou zo zijn lange leven blijven. Turner wou en zou de grootste zijn, tegenover zijn tijdgenoten en zelfs tegenover zijn voorgangers.

De Londense volksket keek naar de grootmeesters als Rembrandt, Rubens, Canaletto, Claude Lorrain, Albert Cuyp, Watteau, van Ruisdael,… Maar zijn bewondering voor hun kunnen dreef zijn vakmanschap naar een hoger niveau. Zijn rivaliteit stremde niet op een laag bij de grondse, onproductieve afgunst. Turner trachtte zichzelf – en zijn voorbeelden – te overtreffen. En dat levert blijvers in de kunst op: het schilderij ‘Snow Storm’, afgewerkt in 1842 toen hij al 67 was, is een van de eerste (bijna) abstracte werken. Toentertijd werd het smalend als ‘zeepsop’ afgedaan. Maar van dat sop is het (h)eerlijk bellen blazen.

Op zijn sterfbed mompelde de 76-jarige Turner: ‘nu word ik een non-identity’. Worden we dat niet allemaal? Maar Turner bewijst eens te meer dat zijn werk wel onsterfelijk is.

De tentoonstelling ‘Pop Life; Art in a Material World’ is tot 17 januari te zien in Tate Modern
De superbe tentoonstelling ‘Turner & the Masters’ is tot 31 januari te zien in Tate Britain. www.tate.org.uk
Voor treinuren en –tarieven: www.eurostar.com