Pascal Debruyne, Ico Maly, Marlies Casier, Sami Zemni, Christopher Parker, Dany Neudt, Bilal Benyaich, Nadia Fadil, Noël Clycq, Sarah De Mul, Olivia Umurerwa Rutazibwa, Najib Chakouh & Jan Zienkowski12 maart 2008 – 12:07

"Hét Westen" versus "Hét Oosten", of nog beter "Dé Verlichting" versus "Dé islam". Deze tegenstellingen behoeven bijna geen uitleg meer. Het lijkt alsof een ’botsing der beschavingen’-logica tot in de diepste poriën doorgedrongen is. De theorie dat cultuur en religie de belangrijkste oorzaken van conflict zijn, is zeer dominant, ook bij moslims. De verklaring daarvoor is dat intellectuelen en opiniemakers in het politieke en maatschappelijke mediadebat zich baseren op dit uitgangspunt van een "botsing", zonder dit nog in vraag te stellen. Meestal worden daarbij culturele kenmerken, religieuze uitspraken of handelingen -liefst extreme handelingen door een kleine minderheid van moslims - losgekoppeld van de maatschappelijke realiteit. Vooral na de aanslagen van 9/11 - toen ook Bush claimde dat moslims Amerika haten omwille van zijn grote vrijheid - was het hek van de dam.

Verschillende opiniestukken en mediatieke bijdragen analyseerden de afgelopen maanden overmaats de zogezegde onverenigbaarheid van ‘de moslimwereld’ en het ‘Verlichte Westen’. Los van het politieke spectrum waartoe de verschillende auteurs zich rekenen is er een opvallende inhoudelijke consensus. Terwijl in de jaren ’90 extreemrechts vrijwel het monopolie had over expliciete aanvallen op ‘de islam’, zijn in het nieuwe millennium controversiële standpunten over dé islam meer en meer mainstream geworden. Ze worden vandaag niet alleen vertolkt door een Wilders en het Vlaams Belang, maar ook door eminente en niet meteen van extreemrechtse sympathieën te beschuldigen opiniemakers. Zo sprak Jan Leyers, over libertafobie die de moslimwereld voortstuwt; een diepe angst voor de vrijheid, voortgebracht door een alles overheersende gesloten religieuze denkwereld. Ook Benno Barnard en Geert van Istendael vormden een nieuwe parler vraie - voorhoede tegen ‘Weldenkend Links’: 'De moderne islam is diepgaand door het nazisme geconditioneerd, onder meer via de Egyptische Broederschap.' Een uitspraak die opvallend overeenkomt met Wilders’ vergelijking tussen de Koran en Mein Kampf.

De psychologisering en personalisering van de zogenaamde Clash in de persoon van een Hirsi Ali of Van Gogh doet de rationele benadering tegenover de moslimwereld verkleinen. Elke poging tegenstellingen te contextualiseren en in te bedden in (geo-)politieke en maatschappelijke processen wordt aanzien als het zo vergruisde relativisme, politieke correctheid, en ga zo maar verder.

In plaats van te spreken ‘over’ moslims ging het Gallup studiecentrum spreken ‘met’ moslims. Tussen 2001 en 2007 werd een survey afgenomen bij 50.000 moslims in 35 landen. Deze tienduizenden moslims werden via face-to-face onderzoek en diepte-interviews bevraagd. Dit onderzoek is representatief voor meer dan 90% van de moslimgemeenschappen en is het grootste dat ooit werd afgenomen. De resultaten ervan zijn nu te lezen in het boek van Dalia Mogahed en John L. Esposito, "Who Speaks For Islam? What A Billion Muslims Really Think". De onderzoekers baseren hun kennis op feiten, niet op ideologie. Enkele opmerkelijke zaken die radicaal indruisen tegen de huidige consensus op onze opiniepagina’s.

Moslims en Amerikanen delen de afschuw voor geweld tegenover burgers. Beide groepen vinden dit moreel verwerpelijk. De grote meerderheid van moslimjongeren droomt er geenszins van ten oorlog te trekken; ze dromen van vast werk en een beter leven. Ze stellen allemaal hun hoop op betere jobs en meer zekerheid voor de toekomst. Zelfbeschikking blijkt voor moslims heel belangrijk. Moslims willen zelf hun land en toekomst controleren, maar willen geenszins een opgelegde democratie door de Amerikaanse ‘foreign affairs’. Noch puur secularisme, noch een staat gebaseerd op theologische fundamenten halen de bovenhand in hoe men denkt dat een samenleving moet ingericht worden. Rechten, zelfbeschikking en democratie zijn hun voornaamste bekommernissen. De minderheid die vatbaar is voor geweld en extremisme doen dat niet alleen uit armoede en medelijden met medebroeders, maar in de eerste plaats door zich te laten leiden door politieke extremistische discours. 7% van de ondervraagden vond 9/11 gerechtvaardigd, maar deze mensen koesterden geen afschuw of haat tegen vrijheid; meer zelfs, zij verlangen meer vrijheid. Hun haat, zo bleek uit de bevraging, richt zich vooral tegen de dubbele standaarden die het Westen tegenover de moslimwereld hanteren.

Het onderzoek, zo stellen Esposito en Mogahed, toont aan dat de zogenaamde "botsing der beschavingen", meer over politiek en beleid gaat, dan over religie en cultuur. Wanneer overleg, begrip en wederzijds respect ontbreken zullen extremisten aan beide kanten die onverenigbaarheid tussen ‘wij’ en ‘zij’ alleen verder uitbuiten; met de kans op geweld tot gevolg. Geconfronteerd met deze polarisering, pleiten wij voor analyse, nuance en een debat op basis van feiten. Dit is absoluut geen zwaktebod. Het is evenmin een naïeve oproep tot ‘appeasement’ maar wel een uitnodiging om de ratio te laten primeren op de emotie, om de analyse te laten voorgaan op het vooroordeel. De inzet van het debat is niet langer kritiek op ‘Weldenkend Links’, maar de vraag of we bereid zijn om het debat te voeren op basis van feiten. Het wordt tijd om te vertrekken van modellen van de complexe werkelijkheid in plaats van de werkelijkheid van een onbestaand model zoals de botsing der beschavingen te promoten.