Mieke Vogels, Groen! voorzitster17 november 2008 – 17:56

Jarenlang hebben neoliberale economen ons doen geloven dat het financiële systeem een op zichzelf staand systeem is. De onzichtbare hand leidt alles in goede banen. De rol van de overheid is beperkt tot het bouwen van hogere dijken als er overstroming dreigt en puin ruimen als ze te laat werd ingeschakeld of niet voldoende middelen kreeg. Karel De Gucht geeft dit toe: “De paradox van het kapitalisme is dat de overheid regelmatig moet ingrijpen om de vrije markt overeind te houden. Bij alle grote crisissen van de recente geschiedenis maakten overheidstussenkomsten en garanties in de banksector deel uit van het vangnet.” Toch is dit voor hem geen signaal om na te gaan wat de dijkbreuken veroorzaakt.

De Gucht fietst vlotjes langs de essentie van het neoliberalisme die aan de bron ligt van deze financiële crisis : de blinde fixatie op winstmaximalisatie. Koste wat kost moeten economieën groeien om steeds meer winst voor een beperkte groep van aandeelhouders te kunnen opleveren. De burger wordt herleid tot consument en aangezien behoeftes eindig zijn, moeten de producten sneller vervangbaar worden en nieuwe noden aangeboord. De productieprocessen worden gesnoeid of uitbesteed aan lageloonlanden.

Het kan niet anders, beweert De Gucht: “Ondanks de soms misselijk makende golfbewegingen van de vrije markt is ze veruit het sterkste middel om welvaart te creëren.” Puur in geldbedragen kan zijn rekening misschien kloppen, maar als De Gucht het over welvaart heeft, welke welvaart bedoelt hij dan en voor wie?

Dé vrije markt bestaat niet. Het bestaan van een markt staat of valt met de afspraken die de spelers op die markt maken en vaak primeert daar het eigenbelang van de grote kruisvaarders van het neoliberale systeem zelf. De spelers die deze afspraken maken zijn de afzonderlijke overheden met hun eigen agenda. Zij bepaalden in Bretton Woods 50 jaar geleden de spelregels van het kapitaalverkeer. Diezelfde overheden hebben elkaar dit weekend opnieuw ontmoet in Washington om wereldwijde bankcrisissen – zoals we die vandaag meemaken – in de toekomst te voorkomen. Hun recept: betere regulering van de financiële markten of we zullen de dijken wat verhogen want overstromingen bestaan blijkbaar toch.

In plaats van dijken te bouwen die vroeg of laat toch zullen sneuvelen of te spreken over de doornen van de rozen in tijden van cholera, bestaat er een derde piste: de bronaanpak. Wat we vandaag meemaken is niet de zoveelste misselijk makende golfbeweging van de vrije markt maar wel een keiharde botsing met de grenzen van de draagkracht van mens en milieu. Enkele correcties aanbrengen aan het Bretton woods systeem is een pleister op een ongekuiste wonde.

Een duurzame toekomst is maar haalbaar als we wereldwijd nieuwe afspraken maken over wat vandaag verstaan wordt onder welvaart. Vandaag staat de welvaart van een land nog altijd gelijk aan de som van alle goederen en diensten die in een jaar tijd geproduceerd worden of kortweg, het BBP. Deze maatstaf is niet alleen te beperkt, hij strooit ook zand in de ogen. Alle economische activiteit worden simpelweg als positief beschouwd. Of het nu ziekenwagens zijn die moeten uitrukken omdat er een kettingbotsing is gebeurd, gevangen die bewaakt moeten worden, of waterzuiveringstations omdat blijkt dat plaatselijke rivier te zeer is vervuild. Alles wat geld kost, verhoogt het BBP. Omgekeerd worden een hele reeks belangrijke zaken niet opgenomen in het BBP, zoals bijvoorbeeld de staat van ons ecologisch kapitaal of de mate van sociale gelijkheid.

Zolang BBP-groei het streefdoel blijft, kan onze economie niet duurzaam worden. Onze wereld heeft nood aan een nieuw kompas. Economen werkten de voorbije jaren met succes aan alternatieven. Als groenen zien wij in de huidige klimaat-, economische- en financiële crisis het uitgelezen moment om te durven kiezen voor die alternatieven. De welvaart van een land kan voortaan maar beter gemeten worden met bijvoorbeeld de Index van duurzame economische welvaart (ISEW). Deze index houdt wel rekening met de waarde van het ecologisch kapitaal, de inkomensverdeling en valoriseert bovendien onbetaald werk dat verricht wordt in de autonome sector. Denk bvb. aan vrijwilligerswerk, mantelzorg, de opvoeding van kinderen, en andere.

Door welvaart te meten met de ISEW gebruiken we een groen kompas voor onze economie: producten worden duurzamer terwijl de wegwerpmaatschappij wordt afgebouwd. Of concreter: het zal voor onze maatschappij weer interessanter worden om computers zodanig te ontwerpen dat ze jaren meegaan zonder te verouderen. Dat kan, maar deze ontwikkeling wordt vandaag tegengehouden door de industrie die nu elk kwartaal hogere winsten wilt boeken door hogere omzetten.

Dit is geen verhaal van angst, cholera, kinderen met het badwater weggieten en rozen vol doornen maar wel een van hoop, durven kijken in de toekomst en kiezen voor verandering als het beter kan.

Mieke Vogels is voorzitter van Groen!