Jan Hertogen27 november 2008 – 15:26

België importeert en exporteert de hoogste 'voetafdruk' van alle landen. Met 18,7 voetafdruk per inwoner voor invoer uit andere landen en 18,2 voetafdruk voor uitvoer scoort België het hoogste van de hele wereld. De voetafdruk België bedraagt 5,1 (4,6 productie+0,5 import-exportsaldo) maar 4,6 voetafdruk eigen productie +18,7geïmporteerde voetafdruk brengt België met 23,3 voetafdruk ook aan de kop van de 160 geanalyseerde landen.

De voetafdruk van de consumptie
Eind oktober 2008 was het World Wildlife Fund (WWF) druk in de weer om haar tweejaarlijks rapport onder de aandacht te brengen met de 'footprint' , de voetafdruk die elke bewoner van deze planeert achterlaat om in zijn behoeften te voorzien. Voor elk land wordt ondermeer berekend welke natuurlijke bronnen worden aangewend om elke bewoner van een land in z'n levensonderhoud te voorzien. Hierbij wordt nagegaan

1. Wat elk land produceert
2. Wat uit andere landen geïmporteerd wordt
3. Wat naar andere landen uitgevoerd wordt
4. Wat, bij saldo, gebruikt wordt voor eigen consumptie (punt 1+ punt 2 - punt 3)

Het is vooral dat laatste resultaat, de voetafdruk van de eigen consumptie (productie + import - export) die in de aandacht komt. België staat met 5,1 voetafdruk, waarvan 4,6 eigen productie en 0,5 import/export-saldo op de 17de plaats in de wereld

De samenstellende elementen van de Footprint/Voetafdruk
Elke factor waarvoor milieugoederen gebruikt worden en/of waarvan de afval de natuur belast wordt omgezet naar en uitgedrukt in een ruimtelijke eenheid, een hectare grond. Al die omzettingen samen leveren de globale ecologische voetafdruk, de 'global hectares'. Voor elk land kan berekend worden hoeveel globale hectaren per inwoner nodig waren voor de jaarlijkse consumptie, de 'global hectares per person'. Zo kunnen de landen onderling vergeleken worden naar de mate waarin hun 'voeten' wegen op het milieu. Een hectare komt ongeveer overeen met een voetbalveld.De voetafdruk geeft een beeld van de werkelijkheid en doet geen uitspraak over toekomstige evoluties of scenario's.

Wat wordt in rekening gebracht

- De brandstoffen (Carbo)
- Het landbouwland (Cropland)
- Het grasland ( Grazing land)
- Het bos (Forest)
- De visgrond (Visgrond)
- De bebouwde grond (Built-up land)

Voor het watergebruik wordt een aparte voetafdruk opgemaakt met onderschei tussen watergebruik verbonden aan de eigen productie en uit geimporteerd watergebruik, verbonden aan de import.

Een volledige toelichting van methodologie, berekening en resultaten van de voetafdruk is te vinden in de documentatie zoals hierboven aangegeven.

Alle Footprint gegevens voor alle landen verzameld in één tabel:
Samenvattende tabel Voetafdruk met alle parameters (xls - 0,2 MB)

Npdata heeft voor alle landen alle vermelde parameters die in de atlassen worden weergegeven samengebracht in een overzichtstabel die toelaat landen te selecteren en te sorteren langs de kolomtitel. Het is een excel-tabel die in een apart scherm opent en die enkel voor on-line consultatie bedoeld is omdat ze te groot is om uitgeprint te worden. ze kan ook gedownload worden. Langs de knop 'vernieuwen' of langs Sort Key in de eerste kolom kan de landenvolgorde altijd in de oorspronkelijke vorm hersteld worden. In de tabel worden naast de landen door het WWF ook gegevens geglobaliseerd voor landen met laag, midden en hoog inkomen en met subtotalen voor continenten en sibcontinenten. Npdata heeft rechts in de tabel 6 kolommen toegevoegd met berekende gegevens. Deze worden in schuine druk weergegeven.

De 20 landen met de zwaarste voetafdruk per inwoner
Behoudens enkele golfstaten zijn de USA, maar ook Denemarken, Australia, Nieuw Zeeland en Canada aanwezig in de top 7 van 2005. Australië en Nieuw Zeeland zijn echter grootgebruikers van grasland, samen met Uruguay dat met 4,04 grasland-footprint de absolute kop trekt. Bijna 70% van de voetafdruk voor de binnenlandse comsumptie in de USA komt voort uit energiegebruik. Ook Ierland, Griekenland, Tsjechie en de UK telkens met meer dan 60% laten zich evenwel voorbijsnellen door het natuurland bij uitstek, Zwitserland, dat met 3,73 voetafdruk voor Carbo-energie 75% van haar voetafdruk aan brandstof besteedt. Enkel Japan met 76% Carbo-energie komt hier bovenuit na Kuweit en Saoudi Arbië die meer dan 80% Carbo-energie in hun foortprint nestelen. De nucleaire energie is sinds 2003 uit de footprint verdwenen zodat de gegevens 2003 en 2005 voor enkele landen waaronder België onvergelijkbaar geworden zijn.

België staat een beetje weggestopt 17de op de ranglijst met een 'gemiddeld' energiegebruik van 2,51 voetafdruk, de helft van haar totale voetafdruk die 5,13 bedraagt. Maar er is natuurlijk veel meer te zeggen (en te halen) uit het overvloedige cijfermateriaal dat door het wereldvoetafdruknetwerk tweejaarlijks wordt gepubliceerd. Exploreer hiervoor de Samenvattende tabel Voetafdruk (Exel-tabel)

België heeft hoogste voetafdruk voor import van elders geproduceerde goederen
Welk is voetafdruk verbonden aan de import is van goederen uit het buitenland, dus welke afdruk hebben de producten nagelaten in de landen van waaruit geëxporteerd wordt. In de boekhouding van de Footprint wordt de voetafdruk van elk geproduceerd goed ten laste gelegd van het land waar het uiteindelijk geconsumeerd wordt. Van alle geproduceerde of ingevoerde goederen wordt ook nagegaan naar welke landen ze uitgevoerd worden. Deze worden dan meegerekend in de import/exportsituatie van het land waar ze naar toe gaan. Door telkens export van import af te trekken wordt enkel het saldo ten laste gelegd van een bepaald land. De samenstelling van alle geproduceerde goederen in de ganse wereld levert de totale voetafdruk in de wereld op, en het saldo van alle import en export van deze goederen is 0.

Hoe ziet de import- en exportsituatie er in België uit, welke voetafdruk wordt ingevoerd, welke uitgevoerd?
Met een straat voorsprong is België het land dat per inwoner met 18,75 de grootste voetafdruk importeert uit het buitenland, dwz België heeft een consumptie en economische activiteit die per inwoner meest van alle landen beroep doet op natuurlijke hulpbronnen. Doordat de export evenwel 18,19 voetafdruk bedraagt is het saldo dat uiteindelijk meetelt in de consumptie voor België maar 0,5 voetafdruk.

België gaat met 18,75 voetafdruk voor import deze van Singapore met 12,46 voetafdruk en Nederland met 11,74 ver vooraf . Japan met 2,82 voetafdruk, weliswaar voor elk van de 128 miljoen inwoners, hangt in veel minder mate van import af .

Ook voor export staat België met 18,19 voetafdruk op de eerste plaats, voor Noorwegen met 15,96 voetafdruk. Noorwegen voert evenwel maar 9,32 voetafdruk in zodat zij hun productie van 11,11 voetafdruk reduceren tot 4,47 (in het WWF-rapport staat verkeerdelijk 5,44, ook het detail van de onderdelen voetafdruk kloppen voor Noorwegen en Nieuw-Zeeland niet met het totaal. Voor alle andere landen is dit OK). In de overzichtstabel worden de cijfers gebruikt zoals in het WWF rapport worden vermeld.

In totaal volume voetafdruk is de Belgische export goed voor de helft van deze van China
Er is om verschillende redenen veel te doen om de export van China. Deze is 0,28 voetfdruk per inwoner en 375,2 miljoen globale hectaren in totaal. Met een volume van 189,56 miljoen hectare voetafdruk export is de Belgische export goed voor de helft van die van China, ook al heeft China 124 keer meer inwoners dan België. Tegen deze achtergrond moet de export van China niet overschat maar die van België zeker niet onderschat worden. De geëxporteerde voetafdruk van België bedraagt 1/3 van de geëxporteerde door de USA, toch uit het oiogpunt van de natuurlijke hulpbronnen die in deze export omsloten liggen.

Als een van de kleinere landen staat België stevig gebeiteld tussen de toplanden wat het globale volume voetafdruk op het milieu betreft, het is een belangrijke speler aan de kop van de import-exportlanden gezien de ecologische voetafdruk een belangrijke aanduiding is voor import en export. Meer nog dan voor export is China met 540 miljoen voetafdruk import een belangrijke afnemer van producten en hun voetafdruk geproduceerd in andere landen. Duitsland staat na de USA aan de top van het exportvolume wat voetafdruk betreft, en deze in in duitsland aanzienlijk zuiniger dan in de USA. Het exportvolume van Japan ligt met 360, 9 miljoen hectare meer dan dubbel zo hoog als hun importvolume. In de import-export voetafdrukrekening in India vooralsnog een kleine speler, Brazilië een erg grote voor export een zeer kleine voor import.

Een nieuwe parameter: welke milieudruk productie + import samen?
Om een volledig beeld te krijgen van het gewicht dat een bepaald land legt op het milieu is het interessant naast de eigen consumptie parameter (productie +import - export) te berekenen wat de voetafdruk is van de eigen productie + de import. Voortgaande op productie + import zal in een land enerzijds geconsumeerd worden en anderzijds geexporteerd. Het is eenzelfde berekening als gebeurt voor de voetprint van het watergebruiik die ook bestaat uit het samentelling van het watergebruik verbonden aan de eigen productie en de import (zie infra)..

Langs de export wordt een groot gedeelte van de geproduceerde en geimporteerde voetafdruk andere landen doorgeschoven zodat de voetprint van een land enkel omvat wat in het eigen land geconsumeerd wordt. Het beeld gaat daarmee verloren (wordt gemaskeerd) van wat in een land aan milieudruk 'in productie en verhandeling' genomen wordt. De nieuwe parameter betreft dus de "milieudruk vóór export". In dezelfde tabel wordt ook een beeld gegeven van het totale volume voetafdruk in miljoenen hectare verbonden aan productie en import.

Met 4,57 voetafdruk voor eigen productie + 18,75 geïmporteerde voetafdruk staat België met 23,32 voetafdruk aan kop van de 160 geanalyseerde landen
België staat duidelijk aan de kop wat productie en import voetafdruk betreft, voor Noorwegen en andere landen met een hoge productie-voetafdruk en Nederland met een relatief hoge import-voetafdruk. Per inwoner wordt in België de grootste druk op het milieu gelegd langs productie en import. Door de grote export evenwel komt 3/4 van die voetafdruk op rekening van de landen naar waar geëxporteerd wordt.

De totale impact van productie + import op het milieu van de USA en China is momenteel gelijklopend. Het is tekenend voor de wijzigende machtsverhoudingen op de wereld waarbij de Russische Federatie na het uiteenvallen van de Sovjetunie maar een klein broertje geworden is en India pas aan het venster komt kijken. De Europese Unie is tegen de achtergrond van de globale voetafdruk nog de economische kracht met de grootste milieu-impact: Als enkel Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje, Nederland, België, Verenigd Koninkrijk en Polen worden samengenomen komen zij met 3.256 miljoen hectaren voetafdruk op hetzelfde niveau als de USA. Duitsland is in Europa veruit het land met het zwaarste gewicht. En dan te weten dat Duitsland de laatste jaren er in slaagt z'n voetafdruk per inwoner te verminderen! Dat opent zeker perspectieven.

Samenstelling van de voetafdruk van de productie in elk land
De belasting of het gebruik van het milieu wordt in de berekening van de voetafdruk opgesplitst in 5 factoren: De brandstof, landbouwgrond, grasland, bos, visgrond en bebouwing (watergebied achter dammen inbegrepen).

België is van de landen met een hoog inkomen relatief laag geplaatst wat energiegebruik per inwoner betreft. De andere factoren worden uiteraard sterk bepaald door de geografische omstandigheden, vooral wat visgrond betreft. Het hoge gebruik van de grond voor landbouw per inwoner (1,44 voetafdruk) en zeker de extreem hoge bebouwing (met 0,38 globale hectare per inwoner) zijn voor België zeer opvallend.

België staat 5de in wereldrangorde wat gebruik van landbouwgrond per inwoner betreft: 1,44 voetafdruk tegenover 0,64 gemiddeld. Het betreft hier akkerbouwproducten die zowel in België als in het buitenland geproduceerd worden, toch een opmerkelijke vaststelling. Hiermee wordt onrechtstreeks ook het uitermate grote belang van het Europese landbouwbeleid voor België aangeduid en eventuele wijzigingen van de Europese regelgeving nu ook 'scheve' groeten mogen verkocht worden.

Belgïe staat met 0,38 voetafdruk voor Denemarken met 0,34 voetafdruk aan de kop van de wereldranglijst van gebruik van bebouwde oppervlakte per inwoner voor haar eigen consumptie, de gebieden die door afdamming in gebruik genomen worden inbegrepen. Frankrijk als relatief groot land komt met 0,25 voetafdruk op de 3de plaats. Deze vaststelling is allicht koren op de molen van hen die nu al het spook van de overbevolking over Belgïë zien waren, zeker na de laatste (en herziene) bevolkingsvooruitzichten van het AD SEI en het Planbureau. Het WWF waarschuwt echter voor het onterechte gebruik van de vaststelling die zijn maken op een geven moment en die niet zomaar naar de toekomst mogen geëxtrapoleerd worden.

Voor elke factor kan op samenvattende tabel Voetafdruk nagegaan worden welke de plaats is van elk land, voor elke factor die meespeelt in de voetafdruk zoals gepubliceerd in de Atlas van de voetafdrukken van het WWF. Langs de kolomhoofding kan gemakkelijk een land geselecteerd worden of een op- of aflopende rangorde berekend.

Ecologische reserve of deficit: België voetafdruk is 'deficitair'
Na de voetafdruk voor consumptie wordt meestal nagegaan welke de 'Biocapaciteit' is, nl welk het potentiële vermogen is van de natuurlijke hulpbronnen om te produceren en afval te verwerken in een land. De biocapaciteit wordt dan tegenover de consumptie geplaatst en nagegaan of er een 'deficit' is ofwel een 'reserve'.

Het is te voorzien dat België, ondermeer omwille van geografische omstandigheden, een groot deficit zal laten zien, en dat landen met een kleine voetafdruk, zoals de meeste Afrikaanse landen een grote reserve hebben. Het is natuurlijk aantrekkelijk maar verkeerd om voor elk land een 'evenwicht' voorop te stellen of deficit en reserve als slecht of goed te betitelen. Het geeft de toestand weer zonder een norm te stellen.

België is duidelijk deficitair wat voetafdruk betreft op een zelfde niveau als de USA. Het deficit van Duitsland is maar de helft van dat van België. Bij de landen met reserve, dus overschot op hun voetafdruk vergeleken met hun biocapaciteit vallen vooral enkele geïndustrialiseerd landen op: Canada met 13 voetafdruk overschot, Australië 7,6, Finland en Zweden, waarin de natuurlijke rijkdommen een groot gewicht hebben t.a.v. van een 'ontwikkelde' voetafdruk. Na Gabon zijn het vooral Bolivia en andere Afrikaanse landen die opvallen door een hoog natuurlijk potentieel - Morales en blijkbaar ook N'kunda zijn zich daar ten zeerste van bewust.

België is het land met de grootste import van waterfootprint per inwoner van de wereld
België komt nog eens verrassend uit hoek in het WWF voetprintrapport wanneer gekeken wordt naar het watergebruik verbonden aan de import. De watervoetafdruk van de consumptie in België bedraagt 1.802 M3 per inwoner in de periode 1997-2001. Daarmee komt België op de 19de plaats. De USA is de grootste watergebruiker met 2.483 M3 per inwoner.

Als evenwel gekeken wordt naar de watervoetafdruk voor eigen productie en wat uit het buitenland ingevoerd wordt dan prijkt België voor deze invoer op de eerste plaats met 1.214 M3 water per inwoner, voor Zwitserland dat met 1.190 M3 80% van z'n waterverbruik verbonden aan consumptie uit het buitenland haalt en voor Nederland zelfs 82% in de periode 1997-2001.

Dit resultaat voor België hang samen met vorige vaststelling m.b.t. import en met de samenstelling van de voetafdruk. Ingevoerde landbouwproducten en kledij bv vragen bij de productie veel water.

Duitsland: het voorbeeld dat positieve evolutie over een langere termijn kan
In de prachtige brochures van het WWF met veelvuldige tabellen en vooral sprekende grafieken kan men verder de gegevens exploreren en tot zich laten doordringen. Gedetailleerde info over de ecologische voetafdruk in België (en Frankrijk, Spanje en Duitsland).

Doordat de gegevens 2003 en 2005 voor de Westerse landen niet vergelijkbaar zijn is er een speciale brochure opgemaakt die met terugwerkende kracht een tijdsevolutie heeft gereconstrueerd vanuit de in 2005 gehanteerde methodologie tussen 1961-2005. De onderstaande grafieken werden alle overgenomen uit voormelde brochure van WWF-België

Bij constante biocapaciteit is de voetafdruk, na die Wende in 1989 constant blijven dalen, en na 2003 zelfs in sterke mate. In België staat men misschien ook voor een historische 'Wende' wat voetafdruk betreft, alhoewel dat zich in de komende rapporten moet bevestigen.

Ook bij stijgend Bruto Binnenlands Product is, zoals in Duitsland, een 'zuinige' voetafdruk mogelijk
Een uitermate interessante oefening werd door WWF-België gemaakt door de evolutie van het Bruto Binnenlands Product uit te tekenen naast de voetafdruk. De gegevens van het ons onbekende maar erg originele Groningen Growth & Development Center levert het materiaal aan voor de BBP-lijn.

Na die Wende in 1989 is Duitsland op achterstand gekomen maar na enkele jaren op een bredere basis verder ontwikkeld. Twee jaar geleden hebben zij zich economisch terug aan de kop van Europa gezet. In deze ontwikkeling heeft het 'DDR'-potentieel, de know-how van een sociaal gerichte economische ontwikkeling en integratie van belangrijke 'sociaal-gerichte' beleidsprincipes geleid tot een forse aandacht voor het milieu en een industriële aanpak van een milieubewust beleid. Wie even de moeite doet eens in 'Oost'-Duitsland rond te toeren zal z'n ogen opentrekken.

Zorgt ervaring van socialisme in de DDR voor het Duits ecologisch wonder?
De huidige financiële crisis in al z'n impact is misschien een goede of noodzakelijke gelegenheid om de positieve ervaringen van het 'Europese' socialisme uit het Oosten, zoals in Duitsland meer en meer het geval is, te integreren in de handhaving en verder uitbouw van een sociaal gerichte en meer door de overheden gestuurde economie, sociale politiek en publieke dienstverlening met ondermeer de aandacht voor het milieu.

Jan Hertogen socioloog
http://www.npdata.be