Rik Pinxten ( HVV) 26 februari 2009 – 16:33

Jaap Kruithof is in Antwerpen geboren in een protestants gezin. Als jongeling al keerde hij zich af van het geloof waarin hij was opgevoed en oriënteerde zich tot radicaal atheïst. Meer nog dan als atheïst typeerde Jaap Kruithof zich als een strijdbare humanist.

Your browser may not support display of this image.Op negentwintigjarige leeftijd werd hij hoogleraar filosofie benoemd aan de toenmalige Rijksuniversiteit Gent. Generaties lang heeft hij duizenden studenten wijsbegeerte de basisbeginselen van een kritische filosofie bijgebracht. Zijn hart lag bij die studenten. En hij engageerde zich voor hen. Samen met wijlen Jos Van Ussel brak hij een ‘strijd’-lans voor een geëmancipeerde seksualiteit en vrijere seksuele beleving bij de jongeren, die toen gebukt gingen onder een bekrompen en verdrongen seksualiteit. Hij kende zijn studenten en had oog voor hun behoeften en noden. Toen in mei 68 de studenten zich roerden in gans Europa en de wereld en ook de Gentse studenten zich lieten horen, was hij een van de weinige professoren die resoluut de kant van de studenten koos en mee opkwam voor hun democratische eisen binnen de toenmalige autocratische universitaire structuren.

Begin de jaren vijftig hoorde hij bij de pioniers die in Vlaanderen het Humanistisch Verbond uit de grond stampten (1951). Jarenlang werkte hij mee aan de televisie- en radio-uitzendingen van het Humanistisch Verbond en ontpopte zich daar als een militant humanist die met grote luciditeit in debat ging en met enorme intellectuele diepgang dehumaniserende ontwikkelingen in de samenleving blootlegde. Toen, na het schoolpact en de schoolwetgeving die er op volgde (1959), de toepassing van de vrije keuze voor levensbeschouwelijk onderricht in het officieel onderwijs niet verliep zoals het hoorde, was hij een van de medeoprichters van de Oudervereniging voor de Moraal (1961). Deze vereniging kwam op voor de belangen van de niet-confessionele zedenleer en voor een vrijzinnige opvoeding. Samen met de toenmalige inspecteur niet-confessionele zedenleer wijlen Rik Van Cauwelaert ontwikkelde hij een visie op het vak niet-confessionele zedenleer en aan de universiteit Gent was hij in het gezelschap van Leo Apostel, Etienne Vermeersch, en Hugo Van den Enden de spilfiguur in de opleiding van de licentiaten moraalwetenschappen.

Hij was een te groot denker om zijn humanistisch engagement te beperken tot de georganiseerde vrijzinnigheid. Hij onderwierp het humanistisch gedachtegoed aan vlijmscherpe kritiek, wanneer hij dat noodzakelijk achtte. Hij verweet een bepaald soort humanisme zijn antropocentrisme, kritiek die hij publiceerde in zijn boek “De mens aan de grens” (1985). Binnen georganiseerde humanistische kringen wekte zijn pleidooi voor een ecocologische dimensie binnen het humanisme een levendige belangstelling en lokte dat ook discussie uit. Het Humanistische Verbond paste toen zijn beginselverklaring aan door er een streefdoel aan toe te voegen: de bepaling van de gedragscode t.a.v. de natuur, uitgaande van de wezenlijke eenheid van mens en natuur, daarbij steunend op de individuele en collectieve verantwoordelijkheid voor huidige en toekomstige generaties.

Deze levenslang volgehouden inzet voor het vrijzinnig humanisme leverde hem in 2007 de Prijs Vrijzinnig Humanisme op, hem toegekend door de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging, een organisatie die in 2004 werd opgericht vanuit de fusie van het Humanistisch Verbond en de Oudervereniging voor de Moraal. De huidige voorzitter van HVV, Rik Pinxten huldigde toen de laureaat met de volgende woorden: “De brede cultuurmens Jaap Kruithof zie ik zo als een hedendaagse incarnatie van de humanist, de oude en de recente humanist dan. De zoekende en soms onverbiddelijk kritiserende Kruithof is dan weer een andere gedaante van die humanist. De vrijzinnige humanisten hebben ook talrijke zoektochten ondernomen naar zingeving voor de mens en manieren om die zin- en waardenonderzoeken maatschappelijk bespreekbaar te maken. Jaap Kruithof is zonder enige twijfel een man die zich op dat vlak uitzonderlijk onderscheiden heeft; en dat trouwens blijft doen”.

Jaap Kruithof is nog dat ietsje meer dan de wetenschapper, de strijdende humanist, de geëngageerde activist: hij was ook musicus. Bij hem thuis had hij een grote vleugel staan waarop hij tot zijn laatste levensdagen improviseerde en als hij op reis was in het buitenland was het zijn geliefkoosde bezigheid om de vele prachtige orgels die Europa rijk is te kunnen bespelen.

In deze veelzijdigheid, als kritisch wetenschapper, met actieve inzet voor de samenleving en als musicus toont zich de ware humanist.

Vlaanderen verliest met hem een strijdbare pionier die bakens heeft verzet. Het HVV treurt om hem en wenst Vlaanderen te herinneren aan zijn grootsheid. Het HVV betoont zijn medeleven aan de familie en aan allen die hem liefhadden.

Rik Pinxten

Voorzitter HVV