Jeroen der Kinderen23 maart 2009 – 17:49

Presidentiële traditie?
In Frankrijk is het niet ongewoon dat het discours van een presidentskandidaat of een president een overvloed van referenties bevat aan grote figuren of belangrijke gebeurtenissen uit de nationale geschiedenis. Dit hangt samen met de taak van het staatshoofd om de continuïteit van de natie te verzekeren. Naargelang de president, kunnen er echter duidelijke verschillen vastgesteld worden in de wijze waarop het verleden aangewend wordt.

In de toespraken van Giscard d’Estaing, president van 1974 tot 1981, nam het nationale verleden slechts een bescheiden plaats in. In een periode waarin het land een economische crisis doormaakte en de president een op hervorming en vernieuwing gericht beleid wilde voeren, was een evocatie van historische personages of gebeurtenissen niet aan de orde. François Mitterand daarentegen hechtte veel belang aan de historische continuïteit, zowel van la gauche als van de natie. Ook in de toespraken van Jacques Chirac werd er vaak gerefereerd aan de Franse geschiedenis. Hoewel Chirac behoorde tot de rechterzijde, waren het Frankrijk van de Verlichting en de vooruitgang altijd terugkerende thema’s. De toespraken van de huidige president Nicolas Sarkozy mogen dan in sommige opzichten overeenkomsten vertonen met die van diens voorgangers, de auteurs gewagen toch vooral van een verandering in de wijze waarop de geschiedenis geëvoceerd wordt.

Depolitisering van het verleden
Een twintigtal auteurs analyseerden een reeks van Sarkozy’s toespraken, gehouden tussen 3 september 2006 en 6 mei 2007, als presidentskandidaat van de UMP. Zij stelden een lexicon samen, waarin in opeenvolgende lemma’s Sarkozy’s historische referenties op een kritische manier bestudeerd worden.

Overtuigend wordt aangetoond dat de presidentskandidaat een nationaal verleden probeert te creëren dat volledig ontdaan is van iedere ideologische of politieke lading. Door het veelvuldig citeren van historische gebeurtenissen of personages – vaak gaat het enkel om name dropping – , die volledig weggerukt worden uit hun historische context, poogt hij het beeld te construeren van een conflictloze geschiedenis van Frankrijk.

Sarkozy plaatst zichzelf in het verlengde van grote politieke figuren uit het Franse verleden, hetzij van links, hetzij van rechts. Op die manier wil hij de indruk wekken dat hijzelf en deze voorname personages uit het verleden, ongeacht hun politieke of ideologische achtergrond, dezelfde waarden delen. In januari 2007 verklaart hij : “ Oui, je me reconnais dans Jaurès et dans Blum, dans Jules Ferry, dans Clemenceau, comme je me reconnais dans Péguy, dans Bernard Lazarre, dans Lyautey et dans le général de Gaulle. Monsieur Hollande, que je n’ai pas souvent entendu citer Jaurès, a dit : « C’est une captation d’héritage ! » Ce que je sais, c’est que l’histoire de France n’appartient à personne et qu’en tout cas elle n’a pas commencé avec le parti socialiste. ”

In het discours van Sarkozy heeft de Parti Socialiste van vandaag niets meer gemeen met het socialisme van de negentiende eeuw of de belangrijke figuren uit de arbeidersbeweging. In tegenstelling tot Sarkozy zelf, die zich als het ware opwerpt als de ideologische erfgenaam van deze socialistische iconen. In Sarkozy’s speeches vinden we bijvoorbeeld een groot aantal verwijzingen naar Jean Jaurès of Léon Blum, voorname figuren uit de Franse socialistische beweging. Het verbinden van zijn naam aan belangrijke socialisten uit het verleden is een manier om de kiezer te misleiden en het conservatisme van zijn programma te maskeren.

“Ma France, c’est celle des travailleurs qui ont cru à la gauche de Jaurès et de Blum et qui ne se reconnaissent pas dans la gauche immobile. (…) Français prompts à détester votre pays et son histoire, écoutez la grande voix de Jaurès : « ce qu’il faut, ce n’est pas juger toujours, juger tout le temps, c’est se demander d’époque en époque, de génération en génération, de quels moyens de vie disposaient les hommes, à quelles difficultés ils étaient en proie, quel était le péril ou la pesanteur de leur tâche, et rendre justice à chacun sous le fardeau ». Pourquoi la gauche n’entend-elle plus la voix de Jaurès. ”

De naam van de grote socialist Jaurès wordt talloze malen vernoemd, er worden enkele uitspraken geciteerd (teksten die uit hun context gerukt worden), maar over de werkelijke betekenis van Jaurès komen we niets te weten. Jaurès?! Was dat niet de internationale socialist? Of de theoreticus van het marxisme? Of de verdediger van de verlaging van de arbeidstijd? Of de voorstander van een belastingverhoging om een verdeling van de welvaart en meer sociale gerechtigheid te bekomen? Van dit alles, is er niets terug te vinden bij presidentskandidaat Nicolas Sarkozy.

Deze depolitisering van de geschiedenis valt niet enkel te beurt aan grote figuren uit de socialistische beweging. Tientallen personages uit de Franse geschiedenis, van Jeanne d’Arc tot Victor Hugo, van Marc Bloch tot generaal de Gaulle, van Napoleon III tot de markies de Condorcet of belangrijke politieke, vaak revolutionaire gebeurtenissen, zoals de Franse Revolutie, de Verlichting, de Parijse commune, Mei ’68…. Zij worden allen losgekoppeld van hun historische en ideologische context en vervolgens op een misleidende manier ingeschakeld in Sarkozy’s verkiezingscampagne.

Geen mea culpa’s
Een steeds terugkerend thema in Sarkozy’s speeches is de verwerping van elke vorm van berouw voor in het verleden begane fouten door Frankrijk. In de ogen van de toekomstige president van Frankrijk zijn die verontschuldigingen een vorm van zwakte. Het gaat hier om de ideeën van linkse intellectuelen die handelen vanuit een afkeer van zichzelf en van Frankrijk, of immigranten uit de oude kolonies die de fouten van Frankrijk inroepen om zich niet te hoeven te integreren. In zijn toespraken benadrukt Sarkozy meermaals de beschavende rol die Frankrijk als koloniserende mogendheid in de wereld vervuld heeft.

“Au bout du compte, nous avons tout lieu d’être fiers de notre pays, de son histoire, de ce qu’il a incarné, de ce qu’il incarne, de ce qu’il incarne aux yeux du monde. Car la France n’a jamais cédé à la tentation totalitaire. Elle n’a jamais exterminé un peuple… La vérité c’est qu’il n’y a pas eu beaucoup de puissances coloniales dans le monde qui aient tant œuvré pour la civilisation et le développement et si peu pour l’exploitation. ” Men kan zich afvragen hoe op de Frans-Antilliaanse eilanden, driehonderd jaar lang in de ban van uitbuiting en slavernij, en vandaag het toneel van sociale onrusten, op de woorden van hun president gereageerd wordt.

Over dit boekje dat op een vlijmscherpe manier Sarkozy’s discours onder de loep neemt, kan ik enkel met woorden van lof spreken. Het is van belang dat historici erover waken dat politici à la Sarkozy de historische werkelijkheid niet met opzet verdraaien in functie van hun politieke agenda.

Laurence DE COCK, Fanny MADELINE, Nicolas OFFENSTADT, Sophie WAHNICH (eds.), Comment Nicolas Sarkozy écrit l’histoire de France. Dictionnaire critique. Marseille, Agone, 203 p.