Indymedia.be is niet meer.

De ploeg van Indymedia.be is verhuisd naar DeWereldMorgen.be waar we samen met anderen aan een nieuwswebsite werken. De komende weken en maanden bouwen we Indymedia.be om tot een archief van 10 jaar werk van honderden vrijwilligers.

De NAVO, Europa en humanitaire interventies

De NAVO, Europa en humanitaire interventies

BRUSSEL – Een interessante clash van wereldbeelden in de Beursschouwburg, vorige week donderdag. Aanleiding was de presentatie van “Als de Navo de passie preekt”, het boek van Georges Spriet en Ludo De Brabander van vzw Vrede over 60 jaar NAVO. De auteurs gingen in de clinch met Wouter De Vriendt van Groen! en professor Sven Biscop (Ugent, Egmont). Het grote verschil tussen de panelleden betrof niet zozeer hun kijk op het verleden van de NAVO maar wel hun antwoord op de vraag: 'Wat moet er in de plaats komen?' Welke rol voor Europese militaire interventies in een multipolaire wereld?

Een boek over de NAVO, geschreven voor een groot publiek. “Een unicum in Vlaanderen,” aldus moderator Kristof Clerix (MO*). Hij legde de panelleden een aantal stellingen voor, waarop zij elk om beurt mochten reageren. Achteréénvolgens passeerden het verleden, het heden en de toekomst van de NAVO de revue.

Over de evaluatie van 60 jaar NAVO verschilden de panelleden eigenlijk niet zo sterk van mening. Grootste twistappel was de vraag: 'Wat nu?' Moet er een Europees leger komen? Hoe moet zo'n eigen ('humanitaire') interventiemacht zich verhouden tot de Verenigde Naties? En geloven we echt dat Europa minder imperialistisch (en minder cynisch) is dan de VS?

Opgeklopte Sovjet-dreiging
Over de eerste stelling was er een relatieve eensgezindheid. De NAVO is niet opgericht om ons te verdedigen tegen een mogelijke aanval vanuit de Sovjet-Unie, zoals we generaties lang geleerd hebben op school.

“De VS wilden na de Tweede Wereldoorlog in Europa een zo groot mogelijk gebied creëren waar de vrije markt heerste. Het doel van de NAVO was de bescherming van dat vrije marktgebied tegen interne en externe vijanden. De externe vijand was zogezegd de Sovjet-Unie, maar iemand als John Foster Dulles zei zelf dat het onzin was om in 1949 in de Sovjet-Unie een bedrieging te zien. Het was vooral de interne vijand die zorgen baarde: de communistische beweging in Europa zelf,” aldus Georges Spriet.

“Dat vijandbeeld diende ook om militaire uitgaven te verantwoorden,” vervolgde Spriet. “Dat is de fond: de hele Koude Oorlog – en tot op vandaag – hebben we in de VS een soort 'militair Keynesianisme' gehad. De overheid geeft geld aan de militaire sector om de economie te doen draaien. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden de grote Amerikaanse ondernemingen superwinsten gemaakt, en ze waren er op uit om die te bestendigen. Dus moest men een vijandbeeld hebben om die grote publieke uitgaven te kunnen verantwoorden. Voor ons is dat de echte basis van de NAVO.”

60 jaar voorspoed en veiligheid?
Wat heeft de NAVO opgeleverd voor Europa? In de woorden van de Belgische ambassadeur bij de NAVO, Frans Vandaele: 'De NAVO vormde het veiligheidsscherm waarachter de Europese Unie heeft kunnen groeien en bloeien'. Niet alle panelleden waren het daarmee eens.

Sven Biscop min of meer wel: “In de VS zeggen ze niet onterecht dat Europa na de oorlog boven zijn stand heeft kunnen leven, omdat de Amerikanen het grootste deel van de militaire uitgaven voor onze defensie hebben betaald. Dat gaf ons de mogelijkheid om onze welvaartstaat op te bouwen.”

Ludo De Brabander: “Maar de NAVO heeft ook voor verdeeldheid gezorgd binnen Europa: denk aan het ijzeren gordijn. Bovendien was de Koude Oorlog in Europa misschien koud, maar hij is op verschillende plaatsen in de Derde Wereld heel warm uitgevochten, by proxy.”

“En na de Koude Oorlog werd de NAVO vooral een factor van instabiliteit,” merkte Wouter De Vriendt op. “Ook voor ons in Europa. Gewoon al door de manier waarop de NAVO na de koude oorlog out of area is beginnen optreden zonder VN-mandaat. Denk aan Servië, denk aan Afghanistan. Daardoor zijn we terechtgekomen in een wereld zonder rechtszekerheid. Een wereld die niet gedomineerd wordt door het internationaal recht en de VN, maar waarin voor alle problemen eenzijdig militaire oplossingen naar voor worden geschoven, wat de problemen enkel verergert en aanleiding geeft tot nog meer spanningen en conflicten.”

Europese defensie
Andere kwestie: heeft Europa een eigen defensiebeleid nodig? En betekent een eigen Europees leger een bedreiging voor het voortbestaan van de NAVO?

“Ja en nee,” antwoordde Ludo De Brabander op die laatste vraag. “Europa is geen homogeen geheel. Je hebt de 'transatlantisten' (Groot-Brittanië, Nederland,...) en de landen met meer autonome ambities (waartoe traditioneel Frankrijk, België en soms ook Duitsland gerekend worden). Die spanning speelt voortdurend. Maar wat mij vooral stoort: het gaat in die debatten niet om defensie maar om interventie. Daarmee ondergraaf je de collectieve veiligheidsarchitectuur van de wereld: het internationaal recht, de VN.”

Sven Biscop is het daar niet mee eens. “Ik ben een grote voorstander van een Europese defensie. Nu domineren de Amerikanen via de NAVO de besluitvorming over ons veiligheids- en defensiebeleid. Ik wil een eigen Europees leger: meer onafhankelijk van de VS, met eigen prioriteiten, die we vastleggen in autonomie. Dat is geen concurrentie voor de Verenigde Naties, want het gebruik van geweld doe je in principe alleen met een mandaat van de VN. Maar iemand moet het doen, als de VN vindt dat er ergens een operatie moet plaats vinden. De Europeanen zijn nu éénmaal het best getraind om interventies uit te voeren.”

Maar niet zonder VN-mandaat dus? Of toch? “Soms,” zei Biscop, “moeten we volgens mij ook zónder mandaat kunnen optreden, indien nodig. Maar dan alleen op het Europese vasteland, bijvoorbeeld in Kosovo in 1999. Ik was voor die interventie. Er is nu éénmaal geen mooie juridische oplossing voor het geval dat wij wél vinden dat er een interventie nodig is maar een aantal landen in de VN-Veiligheidsraad niet. Dan moet je kiezen: legaliteit of legitimiteit.”

Defensie versus interventie
Georges Spriet: “Bij Vrede hebben wij eigenlijk geen probleem met Europese afspraken inzake defensie. Defensie betekent dat je je grondgebied verdedigt als je aangevallen wordt. Dat betekent ook dat je je leger opvat in functie van je mogelijke aanvallers. Aangezien er geen dreiging is om het Europees grondgebied binnen te vallen, hoeft zo'n Europees leger niet groot te zijn. Maar waar we wel een enorm probleem mee hebben is dat defensie gelijk staat aan interventie. We denken trouwens dat de meeste interventies heel andere bedoelingen hebben dan het stichten van de vrede of het redden van de mensenrechten.”

Wouter De Vriendt: “Ik ben voorstander van een eigen Europees defensiebeleid, maar we zijn hier een stap aan het overslaan: we hebben eerst een Europees buitenlands beleid nodig. Wat heb je aan een Europees leger als je geen buitenlands beleid hebt om te bepalen hoe je dat leger inzet. We evolueren naar een multipolaire wereldorde met minstens vier machtsblokken, of we dat nu leuk vinden of niet: China, Rusland, Europa en de VS. Als we morgen nog iets te zeggen willen hebben over de globale wereldproblemen – ik denk aan het klimaat, aan energie, aan migratie,... - dan zullen we niet anders kunnen dan ons met de andere Europese lidstaten te verenigen inzake buitenlandse politiek. Een concreet voorbeeld van onze huidige machteloosheid is het Midden-Oosten: Europa staat daar compleet buiten spel”

De Vriendt had ook een verwijt klaar. “Wat mij stoort is dat een deel van de vredesbeweging het hele Westen op één hoop gooit,” zei hij. “Je moet een onderscheid maken tussen de hard power van de VS en de NAVO en de aanpak van Europa. Een duidelijk voorbeeld is Irak: Europa is niet meegegaan in de Amerikaanse oorlogslogica. Ik denk dus dat er een potentieel is om een Europees buitenlands beleid op te zetten dat helemaal anders wordt ingevuld dan een Amerikaans of een klassiek NAVO-beleid. Van die kans willen de Groenen gebruik maken. En humanitaire interventies moeten volgens mij kunnen, zij het met één duidelijke beperking: interveniëren zonder VN-mandaat kan niet.”

Geostrategie
Geloven we echt in humanitaire interventies? Vrede vzw alvast niet. “Uit de geschiedenis van van de NAVO – en trouwens ook van de Europese Unie – blijkt duidelijk dat het humanitaire niet meespeelt,” aldus Ludo De Brabander. “Wat wel meespeelt is geostrategische controle en wat steeds vaker 'energieveiligheid' genoemd wordt. Dat begrip komt telkens terug in de teksten van de NAVO. De reden waarom we in Afghanistan zitten is niet de democratie of de strijd tegen het terrorisme, maar Afghanistans geostrategische ligging en de ontsluiting van de laatste olie- en gasbronnen van Centraal-Azië.”

De twee andere sprekers zijn het daar niet mee eens. Sven Biscop: “Ik zeg niet dat geostrategische overwegingen niet meespelen, maar ik denk niet dat de NAVO interventies uitvoert om economische redenen. Dat zou een heel slechte en inefficiënte manier zijn om economische invloed te verwerven. Je hoeft een land niet per se militair te bezetten om het economisch te controleren. De manier waarop de VS invloed hadden in het Midden-Oosten vóór de inval in Irak was veel effectiever dan daarna.”

Wouter De Vriendt: “Je mag je niet beperken in je verklaringsmodellen. Je moet die interventies geval per geval moet bekijken. Het gaat niet alleen om het economische. In Afghanistan is er duidelijk ook een link met de oorlog tegen het terrorisme en de Amerikaanse reactie op 9/11. En ja, er is ook het humanitaire. We mogen echt niet doen alsof het humanitaire niet meespeelt in de hoofden van een aantal decision makers. Al was het maar omdat de internationale publieke opinie dat in een aantal gevallen eist. Ik denk dan bijvoorbeeld aan Darfour. Uiteraard spelen daar behalve humanitaire motieven ook economische belangen mee, maar als die beide samengaan: des te beter, want des te groter de impuls om op te treden.”

Beschavingsmissie?
Ludo De Brabander: “Het fundamentele in heel dit debat is dat een beperkte groep landen – toevallig de rijke landen, de Westerse landen – zich het recht toegeëigenen om te beslissen waar en wanneer er geïntervenieerd moet worden. Maar wat als één van die landen zélf boter op het hoofd heeft? Zoals de VS, die met hun aanval op Irak een slachting aanrichtten? Welke club zal optreden tegen dié agressor? Als Cuba niet akkoord gaat met de agressiepolitiek van de VS, welk leger zal dan de VS in de pas te doen lopen? We zitten hier m.a.w. met willekeur en met een machtsfactor.”

“Dat is voor mij de essentie: dat een groep van landen kan beslissen om een interventieleger oprichten, een expeditieleger zoals in het oude kolonialisme," vervolgde De Brabander. "We gingen in Congo ook een beschavingsmissie doen. Velen van ons hebben dat geloofd, terwijl de mensen in feite werden afgeslacht en onze economische belangen werden verdedigd. In essentie is er niets varanderd.”

Wouter De Vriendt: “Die vergelijking met het kolonialisme gaat niet op. Het is niet één land – zoals vroeger in het kolonialisme – dat beslist om ergens te interveniëren. Het is ook niet het clubje van de Westerse landen. Wij zeggen: voor interventies moet er toestemming zijn van de VN-veiligheidsraad. Dat zijn vijf grootmachten uit verschillende delen van de wereld. Dat is een heel sterke filter”

Ludo De Brabander: “Maar al de laatste interventies – Kosovo, Irak, Afghanistan – zijn zonder een VN-mandaat gebeurd! Het zijn gewoon de rijke landen die hun zin gedaan hebben, punt uit.”

“Daarom waren we ook tegen die interventies,” repliceerde De Vriendt, die wat Kososvo betreft trouwens afstand neemt van de positie van zijn partij daarover destijds. “Maar het gaat voor mij een brug te ver om dan maar àlle interventies aan de kant te schuiven. Ik denk dat je naar een middenweg moet gaan waarbij je interventies, als ze geautoriseerd zijn door de VN, moet toelaten. Zeker als het humanitaire meespeelt – zoals in Darfour, waar de internationale gemeenschap aan de kant blijft staan terwijl er al 300.000 doden gevallen zijn. Hoe kan de vredesbeweging daar tegen zijn?”

“Hoe kan je er vóór zijn als je weet dat de grootste verdedigers van humanitaire interventies tegelijk de grootste wapenhandelaars zijn van deze wereld?”, wou De Brabander weten?

Schaamlapje
“Of kijk naar hun handelsbeleid,” ging hij verder. “Het is vernietigend voor Afrika, terwijl iedereen weet dat er een causaal verband is tussen armoede en het uitbreken van conlicten. Kijk naar de conflictkaart: waar zijn er conflicten en waar is de armoede zeer hoog? Er is een parallel. Waarom gaat het zo slecht in Afrika? Het antwoord ligt in het koloniale verleden en in onze huidige politiek.”

“Uw analyse klopt,” repliceerde Wouter De Vriendt. “Maar is dat een reden om te zeggen: 'we doen niets, want we hadden het anders moeten aanpakken in het verleden'?”.

Antwoord van Georges Spriet: “Als Darfour zo belangrijk is, waarom worden dan niet eerst alle diplomatieke middelen uitgeput? Men grijpt heel snel naar het militaire. Ik denk soms dat die militaire interventies gewoon een schaamlapje zijn voor ons geweten, omdat we voor de rest de wereld alleen maar in zijn ongelijkheid versterken.”

Nieuwe Ster

Ik was net in Amsterdam, waar Medvedev bij de opening van de nieuwe Hermitage was. Een Hermitage is een beter soort samenwerking dan de NAVO. Maar het gaat natuurlijk om de rondvaart. Een nieuwe ster is aan de hemel verschenen.