Marc-Antoon06 augustus 2009 – 13:24

Waar komt het concept ecologische schuld vandaan?
Leida: "In de aanloop naar de klimaattop in Rio, in 1992, heeft de Chileense organisatie IPE de extra kosten berekend die Chili moest maken omwille van het gat in de ozonlaag boven Zuid-Chili. Dat gat zorgde voor zeer veel gevallen van huidkanker, longproblemen,... noem maar op. Ze hebben er een factuur van gemaakt die ze op de top symbolisch hebben gepresenteerd aan de rijke landen - de landen die de meeste CFK's uitstootten."

"Dat idee van 'ecologische schuld' is daarna opgepikt door Jubilee South, een netwerk in het Zuiden dat zich vooral bezighoudt met de kwestie van de financiële schuldenlast. Zij hebben de campagne opgezet 'Who owes who?'"

Wat is het verband?
"De financiële schuld is wat de landen van het Zuiden moeten terugbetalen voor leningen uit het verleden, vaak met een hoge intresten. De ecologische schuld daarentegen monetariseert (geeft een waarde aan) de negatieve effecten van ons productie- en consumptiesysteem: de oneerlijke handel, het externaliseren van de milieukosten (bvb. dat je de schade van je olie- of landbouwproductie niet opknapt), de gezondheidseffecten van afvaldumping in het Zuiden, het overgebruik van gronden voor bijvoorbeeld ons veevoeder,... Dat wordt allemaal berekend en gemonetariseerd.

Wat blijkt dan?
"Dan zie je dat de ecologische schuld van Noord aan Zuid vele keren hoger is dan de financiële schuld van Zuid aan Noord. In de economie spreekt men van stromen: financiële stromen, stromen van arbeid, stromen van natuurlijke hulpbronnen. En dan zie je dat zowel de financiële stromen als de stromen van natuurlijke hulpbronnen groter zijn van Zuid naar Noord dan omgekeerd. Dat betekent dat we in een actief mechanisme zitten van verarming van het Zuiden en verrijking van het Noorden."

"Het is heel belangrijk dat we dat beseffen. Als we aan armoedebestrijding willen doen, dan moet je je toch afvragen of we wel goed bezig zijn als we mensen 10 dollar te geven, terwijl we aan de andere kant 100 dollar weghalen. Armoedebestrijding is uiteraard belangrijk, maar je moet je afvragen wat de meest efficiënte manier is om daaraan te werken."

"Je ziet dat ontwikkelingshulp geen zoden aan de dijk zet zolang je het actieve proces van verarming en verrijking niet stopt of minstens afremt. Als je ziet dat het Noorden zich verrijkt op de rug van de armen, om het ietwat bot te zeggen, dan zou je misschien beter aan rijkdombestrijding doen en aan herverdeling van de natuurlijke rijkdommen en van het kapitaal dat er is."

"Als je niet eerst je ecologische schuld vermindert, dan heeft armoedebestrijding op een andere manier weinig zin."

Kan die ecologische schuld becijferd worden en zo ja: wat is de Belgische ecologische schuld?
"De universiteit van Gent en VODO hebben in 2006 samen een studie gedaan om de ecologische schuld van België te berekenen sinds 1870 (wel alleen de CO2-schuld en de schuld door het oneigenlijk gebruik van gronden vanwege het veevoeder dat wij nodig hebben voor onze veeteelt). De cijfers zijn te vinden op de website van VODO: ze zijn hallucinant voor zo'n klein land als België."

"Zulke berekeningen zijn natuurlijk altijd zeer discutabel. In 1870 had men nog geen prijs voor tonnen CO2, nu wel. Maar het concept is vooral symbolisch van belang, en om ordes van grootte aan te geven. Het laat vooral toe om om de ecologische schuld, die uiteindelijk een politieke en ethische kwestie is, in de enige taal te gieten die begrepen wordt door politici en beleidsmakers: in monetaire termen."

Wordt de ecologische schuld als een politiek wapen gebruikt door de landen van het Zuiden?
"Steeds meer. Voor de landen in het Zuiden is het een zeer belangrijk concept, zeker ook voor regeringen, omdat ze nu met argumenten kunnen aantonen dat hun landen verarmd worden, en dat die verarming een actief proces is. Tot nu toe waren de meeste landen uit het Zuiden nogal snel geneigd om voor elk probleem een fonds te vragen: 'Geef ons geld en dan zullen we het landbouwprobleem wel kunnen oplossen'. Ondertussen zijn ze er achter dat die fondsen ten eerste nooit worden volgestort, en ten tweede dat dat geen oplossing is. Dat is vooral te danken aan de campagnes rond ecologische schuld van een aantal bewegingen in het Zuiden. (In het Noorden zie je eerder een afkeer van campagne voeren rond dit thema, omdat je de mensen teveel in hun levenswijze aantast.)"

"Op de laatste VN-vergadering waar ik aanwezig was hebben acht landen hun ecologische schuld ook echt geclaimd. Dat waren o.a. Bolivië, Ecuador, Venezuela, Cuba en Nigeria. Daarmee geven ze direct een politiek signaal naar de industrielanden: 'stop met het roven van onze natuurlijke hulpbronnen'. Ik denk dat dat heel belangrijk is. Ecologische schuld is een heel sterk politiek concept."

Volgens u is er een link tussen structurele aanpassingsprogramma's en de ecologische schuld van Noord aan Zuid. Hoezo?
"Structurele aanpassingsprogramma's (SAP's) zijn maatregelen die worden opgelegd aan landen als ze leningen willen van de Wereldbank of de IMF. Ze zijn heel sterk gericht op het binnenhalen van deviezen (dollars dus) om die leningen te kunnen terugbetalen. Dat betekent dat ze vooral moeten exporteren en hun handelsbalans in evenwicht brengen. Dat betekent minder uitgaven doen in eigen land: bezuinigen op onderwijs, gezondheidszorg,... alle zaken die niet 'productief' zijn. En meer exporteren, maar dat betekent uiteindelijk dat je nog meer natuurlijke rijkdommen moet gaan exploiteren, want dat is vaak het enige wat ze hebben, bij gebrek aan hoogwaardige industrieproducten om te exporteren. Ze exporteren dus ruwe producten, of het nu olie is of koffie of bananen. Dat betekent een verhoging van de ecologische schuld."

Wat is het verband tussen ecologische schuld en het klimaatprobleem?
"Daarvoor moet je de CO2-schuld berekenen. Welke landen stoten hoeveel uit? Hoeveel zouden ze mogen uitstoten, als je de uitstoot op een duurzaam niveau wil houden? Je hebt het idee van 'contractie en convergentie': wij moeten naar beneden en de Zuidelijke landen mogen naar boven, om elkaar te ontmoten op het sustainable niveau. Dat idee is eigenlijk gebaseerd op een historisch recht dat we onszelf hebben toegemeten. Als je de ecologische schuld meerekent, dan zie je dat de landen in het Noorden - als we het fair willen verdelen over de hele geschiedenis - eigenlijk ver onder dat sustainable level moeten zitten, en de landen die nu in de groei zitten zouden eigenlijk het recht hebben om err boven te gaan."

"Dat is in de praktijk niet haalbaar, maar met een concept als ecologische schuld kan je wel de vraag beantwoorden: 'Wat zou dat eigenlijk gekost hebben?' Dat geld kan je dan in een compensatiefonds storten voor de landen in het Zuiden, zodat ze het kunnen gebruiken voor klimaatadaptatie of transitie naar hernieuwbare energie enzovoort. Dan ga je verder dan alleen maar contractie en convergentie, dan ga je ook naar compensatie."