christophe23 november 2009 – 21:58

“Iedereen heeft, als lid van de gemeenschap, recht op sociale zekerheid.” Zo staat het in artikel 22 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948.

Maar ook na meer dan zestig jaar blijft sociale zekerheid het exclusieve voorrecht van een klein deel van de wereldbevolking. Slechts een vijfde van de wereldbevolking geniet van een behoorlijke sociale bescherming. Meer dan de helft van alle mensen op aarde moet het zonder enige vorm van sociale zekerheid zien te redden.

Het ontbreken van sociale bescherming heeft dramatische gevolgen. Elk jaar sterven tussen de 5 en 10 miljoen kinderen door een gebrek aan gezondheidszorg of doordat hun ouders onvoldoende inkomen hebben.

Economische crisis
Door de economische crisis dreigt dat alleen maar erger te worden. Maar vreemd genoeg is de crisis ook een kans om de mondiale sociale zekerheid terug op de agenda te krijgen. Er zijn immers twee totaal tegengestelde manieren om op de crisis te reageren, zegt ACV-voorzitter Luc Cortebeeck.

Cortebeeck: “Er zijn er die in de eerste plaats willen discussiëren over besparingen in de sociale zekerheid. Hoe kunnen we het begrotingsevenwicht zo snel mogelijk herstellen? Door te hakken in de sociale uitgaven, zegt de eerste remedie. Maar er zijn er ook die erkennen dat de crisis in de eerste plaats het belang heeft bewezen van een sterke sociale zekerheid en vooral van een stevige eerste pensioenpijler. De ineenstorting van de financiële markten heeft immers het wisselvallige karakter van de tweede en derde pijler aangetoond.”

Volgens Cortebeeck haalt die tweede analyse momenteel de bovenhand. Hij verwijst naar de verklaringen van de G20, naar de Belgische begroting voor 2010 die de uitkeringen ongemoeid laat en naar China dat stappen zet in de richting van de uitbouw van een sociale zekerheid.

Dat is ook het aanvoelen van Michael Cichon, hoofd van het departement sociale zekerheid van het Internationaal Arbeidsorganisatie. “De idee dat sociale zekerheid zowel sociale als economische stabilisatoren zijn in tijden van crisis is algemeen aanvaard. Wij wisten dat al maar nu is het ook mainstream”, zegt Cichon.

“Dat betekent ook dat er een enorme window of opportunity is om de idee van wereldwijde grondrechten inzake sociale bescherming voortgang te doen krijgen. Never waste a good crisis, zei Hillary Clinton een tijdje geleden. Laat dit momentum niet verloren gaan”, zegt Luc Cortebeeck.

'Social floor'
Maar hoe doe je dat dan: een mondiale sociale zekerheid introduceren? Er is al een internationale norm rond sociale zekerheid: IAO-conventie 102. Die dateert van 1952 maar werd ondertussen maar door 46 van de 183 lidstaten geratificeerd. Conventie 102 wordt teveel als een Westers instrument gezien en is niet aangepast aan de situatie in vele ontwikkelingslanden, luidt het.

In 2004 lanceerde de Wereldcommissie voor de Sociale Dimensie van de Globalisering het voorstel van een minimumpakket van sociale bescherming. Die Commissie werd in het leven geroepen door de IAO en verzamelde gezaghebbende figuren uit de politieke, economische, sociale en academische wereld.

Dat minimumpakket werd 'global social floor' genoemd, een vloer dus waar niemand zou mogen onder zakken. Het bevat zaken als toegang tot basisgezondheidszorg, familiale uitkeringen, een minimuminkomen voor armen en werklozen en een inkomen voor gepensioneerden en mensen met een handicap. Het gaat dus zowel over de toegang tot enkele essentiële diensten als over herverdelingsmechanismes.

De IAO liet ook onderzoeken wat dat allemaal zou kosten en – verrassend misschien – eigenlijk valt dat allemaal best mee. Verschillend van land tot land zou er 3,6 tot 10 procent van het BNP nodig zijn om ook in de armste landen een sociale zekerheid uit te bouwen.

“Mochten landen als Tanzania of Senegal 3 à 4 procent van hun BNP aan sociale zekerheid, dan kunnen ze de armoede met 40 procent terugdringen”, zegt Michael Cichon, hoofd van het departement sociale zekerheid van het Internationaal Arbeidsorganisatie.

Als de hele wereld meebetaalt, ogen de percentages nog interessanter. Om de allerarmsten op aarde toegang te geven tot het minimumpakket, is er 2 procent van het globale BNP nodig. Om meteen de hele wereldbevolking toegang tot sociale zekerheid te geven is er 6 procent nodig.

In april 2009 somde de VN negen gezamenlijke initiatieven op om de crisis het hoofd te bieden. De social protection floor was er één van. Het toont aan dat het concept stilaan voet aan de grond krijgt in de internationale politiek.

Afdwingen
De belangstelling voor een mondiale sociale zekerheid groeit dus, maar op het terrein is daar niet altijd veel van te zien. De Leuvense professor-emeritus en specialist sociale zekerheid Jef Van Langendonck ziet hier een belangrijke rol weggelegd voor de Wereldhandelsorganisatie. “De WTO wordt terecht verantwoordelijk gehouden voor heel wat sociale afbraak, maar het is wel een instelling die beslissingen kan afdwingen”, aldus Van Langendonck.

Volgens Rudi Delarue, directeur van de IAO-vertegenwoordiging bij de EU en de Beneluxlanden, is de IAO daarvoor beter geschikt omdat in die VN-organisatie ook de werknemers en de werkgevers vertegenwoordigd zijn. Luc Cortebeeck wijst er op dat er al instrumenten bestaan binnen de IAO. Er is een IAO-commissie voor de toepassing van de normen die landen op het matje kan roepen als ze de conventies aan hun laars lappen.

Binnen de IAO werd al geopperd om het concept van de 'social floor' vast te leggen in een nieuwe conventie. De social floor zou dan een opstap kunnen zijn naar Conventie 102. Maar de eerste reacties op dat voorstel waren eerder afwijzend.

De IAO zelf blijft ondertussen verder inzetten op de ratificatie van conventie 102. In 2008 kwamen Brazilië, Bulgarije en Roemenië bij de club van landen die de conventie ondertekenden. In 2010 wordt verwacht dat Argentinië, Uruguay, Mongolië en Jordanië de conventie ratificeren. Michael Cichon hoopt ook China en India over de streep te trekken.

“We moeten leren van de klimaatbeweging”, zegt Cichon. “We moeten een heel brede consensus bouwen om dan uiteindelijk het verschil te maken.”

Om de mondiale sociale zekerheid af te dwingen zal er in ieder geval mobilisatie nodig zijn, zegt Rudi Delarue. “Waardig werk en sociale zekerheid zijn te lang gemarginaliseerd. De vakbonden hebben een grote rol te spelen.”