In het slotdeel van de zeer lezenswaardige mediakritiek van Geert Buelens staat een belangrijke paragraaf waar Peter Vandermeersch en minister van Media Ingrid Lieten lijken over te lezen.

“De situatie is uiteraard te complex, de manier van werken te ingebakken en de financiële belangen zijn te groot om aan deze situatie iets te kunnen veranderen door een simpel wilsbesluit. Ook hopen op een mentaliteitswijziging is even naïef als te geloven dat de mens zich zal ontwikkelen tot een vredelievend wezen dat alleen maar het goede zal doen.”

Een structureel probleem los je niet op met vrijblijvende verklaringen en beloftes. Een kerstboodschap van de koning helpt niet tegen armoede en werkloosheid.

Vreemd genoeg bevat ook het essay van Geert Buelens zelf nogal wat “simpele wilsbesluiten”. Kranten moeten berichten checken. Kranten moeten dunner en beter worden. Media moeten kritiek op zichzelf toelaten. Enzovoort.

De repliek van Peter Vandermeersch is één lang “wilsbesluit”.

“Een essentieel deel van dat antwoord kunnen wij zelf, als redactie van deze krant en deze site geven. Door elke dag te streven naar betere en evenwichtigere journalistiek. Door de grijnsjournalistiek achterwege te laten. Door het buitenland de plaats te geven die het toekomt. Door woord en wederwoord te respecteren. Door onszelf op de redactie en in onze krant voortdurend ter discussie te stellen. Door fouten te vermijden en ruimhartig recht te zetten. Door kritiek op onszelf ernstig te nemen en een brede plaats te geven. Door, kortom, aan betere journalistiek te doen. Niet in dienst van onze uitgever. Maar in dienst van de democratie.”

Ontroerend mooi. Maar dat is ook juist wat Buelens aanklaagt. Dat dat allemaal niet of te weinig gebeurt en dat er structurele redenen zijn waarom dat niet gebeurt.

Rem op de commercialisering
Ook de reactie van minister van Media Ingrid Lieten drijft op de hoop op een mentaliteitswijziging.

“De veranderingen komen bij voorkeur en in eerste instantie van binnenuit. Het dagelijks naleven van de journalistieke deontologie; meer redactionele ruimte maken voor onderzoeksjournalistiek; het dubbelchecken van bronnen en gegevens; het invoeren van redactiestatuten en -raden; het zijn maar enkele van de mogelijkheden.”

Als de commercialisering en de moordende concurrentie de oorzaak zijn van de verloedering van de media, dan moet we op zoek naar voorstellen die een rem zetten op de commercialisering.

Het essay van Buelens bevat enkele interessante aanzetten. Buelens stelt voor om de steun aan de commerciële media afhankelijk te maken van een opgelegd percentage buitenlandnieuws. Minister Lieten gaat op dat voorstel door en denkt aan “voorwaarden die de pluriformiteit versterken en de kwaliteit en de redactionele onafhankelijkheid verhogen”. Alleen spijtig dat zij bij overheidssteun enkel aan het zogenaamde 'protocol met de geschreven pers' denkt (slechts 1 miljoen euro) en niet aan de overheidsadvertenties (goed voor 93,7 miljoen euro) of de goedkope posttarieven (goed voor tientallen miljoenen euro). Die twee laatste subsidiestromen zitten (ook) op andere niveaus wat het voor een Vlaams minister natuurlijk niet makkelijk maakt in dit complexe land.

Paywall voor deredactie.be
Buelens vergist zich wel als hij oppert om de VRT-site betalend te maken. Dat zou dan de andere nieuwssites de mogelijkheid moeten bieden om hun berichten achter een paywall te stoppen. De VRT moet zoveel mogelijk mensen bereiken met kwaliteitsvol nieuws. Dat kan niet als de openbare omroep zich enkel richt tot de nieuwsjunks die bereid zijn diep in de buidel te tasten voor de vele nieuwssites die ze dagelijks afschuimen. Een goede toegankelijke openbare nieuwssite is ook de beste stimulans voor de commerciële sites om het minstens even goed te doen.

Slotsom: goed dat De Standaard de moed heeft om het mediadebat te voeren. Mooi dat Buelens toont dat mediakritiek ook in Vlaanderen een hoog niveau kan halen. Spijtig dat er nog zo weinig originele en baanbrekende oplossingen op tafel komen. Misschien moeten we daarvoor ook eens over de grenzen kijken. Het totaal ondergewaardeerde rapport van Leonard Downie, de voormalige hoofdredacteur van The Washington Post en Columbia professor Michael Schudson blijft een bron van inspiratie. Wie na het lijvige essay van Buelens en de vele reacties nog niet verzadigd is, moet zeker eens bij Downie te rade gaan.