han24 november 2005 – 10:57

Ik kon van 14 tot 18 november 2005 deelnemen aan een seminarie georganiseerd aan de Rechtsfaculteit van Marrakech over deze nieuwe wijzigingen.

De meest verregaande en fundamentele wijzigingen, die de nieuwe geest van het wetboek het best weergeven, zijn vervat in de artikelen 4 en 51 van het wetboek.

Deze artikelen houden een totale breuk in met het verleden. Voor het eerst sedert de invoering van de “Code du Statut Personnel” in 1957, wordt de verantwoordelijkheid voor het gezin juridisch aan beide echtgenoten opgedragen. Waar vroeger de man de volledige verantwoordelijkheid droeg voor het gezin, en bijgevolg de vrouw gehoorzaamheid was verschuldigd, dragen sinds de invoering van het nieuwe wetboek man én vrouw de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het gezin. Zo bepaalt artikel 4 dat het huwelijk een wettelijke band creëert die gebaseerd is op waarden van gelijkheid, wederzijds respect, waardigheid én dat het gezin onder leiding staat van beide echtgenoten. De juridisch ondergeschikte positie van de vrouw binnen in het huwelijk verdwijnt hierbij en dit wordt ervaren als de meest revolutionaire en ingrijpende wijziging die heeft plaatsgehad.

Deze ingrijpende wijziging is een gevolg van de groeiende tegenstelling tussen enerzijds hoge publieke functies die vrouwen bekleden binnenin de Marokkaanse samenleving, die gepaard gaan met grote verantwoordelijkheden, en anderzijds de ondergeschikte positie van de vrouw, die juridisch werd instandgehouden, binnen de privé-sfeer van het gezin.

Hoe kon men blijven verantwoorden dat een vrouwelijke staatssecretaris, professor, chirurg, magistraat, in de uitvoering van haar beroep beslissingen kon nemen met verregaande gevolgen, maar tegelijk binnen het gezin absolute gehoorzaamheid aan haar echtgenoot was verschuldigd, niet in het huwelijk kon treden zonder toestemming van haar vader, broer of zoon, niet kon reizen of een bankrekening openen zonder de uitdrukkelijke toestemming van haar echtgenoot?

De toenemende deelname aan het publieke leven van Marokkaanse vrouwen, vindt zijn oorzaak in vele internationale verdragen. Marokko aanvaardde zonder veel weerstand de invoering van politieke rechten en economische rechten voor vrouwen. De wijzigingen die zich als gevolg van diezelfde internationale verdragen opdrongen in de privé-sfeer stuitten echter wel op veel weerstand vanwege de traditionalisten. Telkens opnieuw werd het specifieke karakter van de Marokkaanse identiteit, gebaseerd op de Islamitische (Malekitische) traditie, ingeroepen om de juridische gelijkstelling tussen man en vrouw in privérelaties tegen te houden.

De nieuwe artikelen 4 en 51 van het wetboek Familierecht, worden dan ook terecht beschouwd als een overwinning en een kwalitatieve vooruitgang in de opbouw van een democratische samenleving. De universele waarden van gelijkheid, wederzijds respect en waardigheid, behoren hierdoor tot het referentiekader voor de bepaling van de verhouding tussen man en vrouw, ook in de privé-sfeer.

In het kielzog hiervan werd ook de huwelijksvoogd voor de meerderjarige vrouw afgeschaft. Waar deze vroeger een huwelijksvoorwaarde was, wordt de huwelijksvoogd thans een recht voor de meerderjarige vrouw.

De huwelijksleeftijd voor jongens en meisjes werd gelijkgesteld op 18 jaar. Enkel een rechter kan ontheffing verlenen van de huwelijksleeftijd indien hiertoe gronden aanwezig zijn. In zijn beslissing dient hij steeds het belang van het minderjarige kind te laten primeren.

Voor de Marokkaanse onderdanen die in het buitenland wonen, voorziet het nieuwe wetboek de erkenning van de huwelijksakte gesloten voor de ambtenaar van de burgerlijke stand van hun verblijfplaats. Zij dienen de akte neer te leggen op het Marokkaans Consulaat binnen een termijn van drie maanden. De enige voorwaarde die wordt gesteld is dat het huwelijk werd aangegaan in het bijzijn van twee moslimgetuigen.

Polygamie werd helaas niet afgeschaft, hoewel dit deel uitmaakte van het eisenpakket van de voorstanders van de hervorming.

De mogelijkheid om met meerdere vrouwen in het huwelijk te treden werd wel drastisch beperkt. Zo kan voortaan enkel een rechter de toestemming hiertoe geven en dienen gegronde redenen te bestaan die het verzoek rechtvaardigen. De wetgever heeft in zijn wettekst erop aangedrongen in het huwelijkscontract een monogamieclausule te laten opnemen.

Ook de echtscheidingsprocedures werden ingrijpend gewijzigd. Zo staat elke vorm van echtscheiding thans onder controle van een rechter. Hij moet toezien op de naleving van de procedure, de rechten van verdediging en twee verzoeningspogingen ondernemen. Twee nieuwe echtscheidingsvormen werden toegevoegd, de echtscheiding met onderlinge toestemming en de echtscheiding op grond van ernstige verstoring van de verstandhouding. De procedure op grond van feiten, enkel toegankelijk voor de vrouw, werd uitgebreid en tegelijk vereenvoudigd.

Het valt dan ook te betreuren dat, ondanks de progressieve wijziging in het Marokkaanse echtscheidingsrecht, heel wat Belgische administraties weigeren de echtscheidingen uitgesproken in Marokko, tussen twee personen die hun hoofdverblijfplaats in België hebben, over te schrijven. Het nieuwe IPR wetboek voorziet nochtans in art. 25 de aanvaarding van dergelijke buitenlandse rechterlijke uitspraken.

Een totale nieuwigheid is de rol die wordt toegekend aan het openbaar ministerie dat partij wordt in elke echtscheidingsprocedure en besluiten dient neer te leggen, waarin ze haar standpunt uiteenzet. In gevallen van uithuiszetting en wanneer het hoede- of omgangsrecht niet wordt nageleefd krijgt het zelfs een actieve rol toebedeeld. Het kan zelf maatregelen vorderen en toezien op de naleving ervan.

De hervorming laat zich ook voelen op het vlak van de gevolgen na ontbinding van het huwelijk.

De moeder krijgt steeds het hoederecht toegewezen in geval de kinderen jonger zijn dan 7 jaar of gehandicapt. Indien ze hertrouwt kan de vader, om het hoederecht verzoeken, enkel voor kinderen ouder dan 7 jaar. De rechter oordeelt steeds in het belang van de kinderen. Vanaf de leeftijd van 15 jaar kunnen de kinderen gehoord worden en mogen ze kiezen bij wie ze willen verblijven.

Het stelsel van scheiding van goederen blijft behouden. Een aantal correcties werden ingevoerd. Zo zal de vrouw die tijdens het huwelijk geen beroepsinkomsten had, een vergoeding kunnen bekomen berekend op basis van de goederen verkregen tijdens het huwelijk. Huwelijkscontracten met toepassing van het stelsel van gemeenschap van goederen worden aangemoedigd.

De erkenning van buitenechtelijke kinderen wordt voortaan toegestaan, enkel ingeval van verloving. De vader kan het kind erkennen; indien hij zijn vaderschap betwist kan de rechter een medische expertise bevelen.

Sedert de invoering van de Code de la Famille werden familierechtbanken opgericht die enkel bevoegd zijn voor deze materie.

Tijdens mijn verblijf in Marrakech kon ik enkele rechters ontmoeten. Zij waren plichtbewust en enthousiast over de nieuwe codex. Ze klaagden echter allen over het gebrek aan middelen om hun werk op een correcte wijze uit te oefenen. In Marrakech alleen worden dagelijks 120 nieuwe echtscheidingszaken ingediend. Slechts zes rechters zijn aangesteld voor dergelijke dossiers. Het organiseren van twee verzoeningspogingen, zoals wettelijk voorzien, blijft, zonder beroep te kunnen doen op sociaal assistenten of psychologen, dode letter. De overheid richtte een alimentatiefonds op voor onvermogende schuldenaars, maar dit bleef tot op heden leeg.

De mate waarin de universele waarden van gelijkheid, wederzijds respect en waardigheid, hun ingang zullen vinden in het dagelijkse leven van de Marokkaanse vrouw, hangt echter recht evenredig af van de mate waarin de overheid bereid is te investeren, niet alleen in justitie, maar ook in scholing en opvoeding, om deze rechten te doen naleven.

De hervorming is een kwalitatieve stap naar een moderne democratische samenleving, het is het begin van een lange weg die nog dient te worden afgelegd.