Geertrui Poelaert03 maart 2007 – 19:26

Media en samenleving
De media en samenleving verkeren in een relatie van wederzijdse beïnvloeding. Zoals Bernard Cohen poneert “The media may not be succesful to determine what people think, but they are stunningly succesful in determining what they should think about.” Media bezitten immers het vermogen om het opinieklimaat, de perceptie te beïnvloeden en sociaal gedrag te sturen. Media zijn een informatieluik, fungeren als een spiegel van de sociale werkelijkheid.

Toch krijgen ze vaak het verwijt dat ze die werkelijkheid soms vervormen, door bijvoorbeeld stigmatisering en stereotypering van bepaalde bevolkingsgroepen.

Hoe de media dan bijvoorbeeld bepaalde etnische minderheden afschilderen is van fundamenteel belang, want het beeld dat geponeerd wordt kan de publieke opinie beïnvloeden.

Context van de studie
In 1993, bij de oprichting van het CGKR was reeds een onderzoek uitgevoerd naar de beeldvorming van allochtonen in Vlaamse en Franstalige kranten. Dankzij deze studie werden dan een reeks aanbevelingen geformuleerd om tot een betere aanpak in de verslaggeving over allochtonen te komen. Er werd eveneens een woordenlijst gepubliceerd, waarin verschillende termen in verband met allochtonen werden uitgelegd. Ook werd een contactenlijst opgemaakt van allochtone personen en organisaties. Het onderzoek van 2006 leidt tot een actualisering deze twee lijsten.

De context is sindsdien ook heel wat veranderd. Ten eerste is het vraagstuk van vluchtelingen en asielzoekers veel belangrijker geworden. Ten tweede omvat het begrip ‘migrant’ een ruimere invulling, ook de immigranten uit de vroegere Oostbloklanden, Midden-Oosten, Brazilië enzovoort vallen hieronder. Ten derde is het immigratiedebat geëvolueerd. Onze samenleving is van multiculturele aard waarbij allochtonen politici, journalisten en acteurs zichtbaar actief zijn. Ten vierde is er grote belangstelling voor diversiteit in brede zin. Ten slotte beoefenen de terroristische aanslagen van de laatste tijd, zoals bijvoorbeeld 9/11, Madrid, Londen, heel wat invloed uit op de publieke opinie. Zo’n dramatische gebeurtenissen probeert men dan te verklaren door cultuur en religie. Hierdoor kunnen foute veralgemeningen gemaakt worden.

Onderzoeksresultaten
De studie van 2006 wil onderzoeken in welke mate de beeldvorming van allochtonen in de media geëvolueerd is ten opzichte van de studie van 1993. Wel is de studie van 2006 ruimer in die zin dat het ook de televisiejournaals mee betrekt.
Men maakt ook de vergelijking tussen Franstalige en Vlaamse media in België.

Zowel de Franstalige als Vlaamse kranten tonen een gelijkmatige aandacht voor de thematiek in verband met de allochtone bevolking.
In Vlaanderen zijn is de belangrijkste onderwerpscategorie “Politieke partijen”, dan volgen “Criminaliteit en controles” en tenslotte “Justitie en rechtszaken”. Ook aan de Waalse kant bevinden de categorieën “Politieke partijen” en “Justitie en rechtzaken” zich in de top drie, maar daarenboven is er ook de categorie “Entertainment, kunst, cultuur en media”.
Belangrijk is dat er een grote diversificatie is in de berichtgeving over allochtone groepen in de bevolking. Terwijl de studie in 1993 aantoonde dat de meerderheid van de thema’s te maken had met criminaliteit, staan nu twee beelden van de allochtone doelgroep naast elkaar. Ze worden niet alleen meer als ‘delinquent’ op het voorplan gebracht, maar eveneens als ‘burger’. Zo wordt ook in belangrijke mate aandacht besteed aan hun deelname in het culturele en politieke leven. Aangezien de nationaliteit ook vermeld wordt in deze ‘positieve’ sociale contexten, kan dit een tegengewicht betekenen voor de negatieve stigmatisering van bepaalde bevolkingsgroepen.

Deze diversificatie is echter in mindere mate aanwezig in de televisiejournaals. Hier overheerst het aspect ‘openbare veiligheid’, waarin de ‘delinquent’ een hoofdrol speelt.

Ook is er minder polarisering in de berichtgeving: het nieuws wordt niet zozeer gegeven in “wij en zij”. Dit komt doordat informatie geïndividualiseerd wordt, waardoor er minder veralgemeningen worden gemaakt. Bovendien wordt in twee derde van de gevallen de informatie ook in zijn context geplaatst.

Algemeen besluit was dat media niet op een sensatiezuchtige of dramatiserende manier handelen of aanzetten tot stigmatisatie of haat. In de zeldzame gevallen dat dit wel gebeurt, komt dit door het algemene redactionele beleid, zoals bijvoorbeeld het opteren voor pakkende koppen, of door toevalligheden waar geen kwaad opzet aan de grondslag ligt.

Knelpunten
Naast de positieve evoluties zoals het toegenomen bewustzijn van journalisten ten opzichte van hun verslaggeving; het minder wij-zij reporteren, en de contextualisering, zijn er ook nog heel wat heikele punten.

Ten eerste wordt bij gerechtelijke informatie nog altijd de nationaliteit geciteerd. Een aanbeveling van 1993 gaf aan dat het vermelden van onder andere nationaliteit alleen kan als deze informatie relevant is voor het bericht. Echter, relevant is een vaag begrip. Bovendien zijn vele journalisten van mening dat vermelding van identiteit of afkomst wel relevant is, zich baserend op de studie van Marion Van San over de relatie tussen allochtonen en criminaliteit.
Ook kan de vermelding van nationaliteit een toegevoegde waarde betekenen indien dit gebeurd in situaties die zicht buiten het criminaliteitskader bevinden. Zoals bijvoorbeeld culturele- en sportevenementen.

Slagzin van het symposium was ‘geef allochtonen meer toegang tot de media’. Ten eerste op het vlak van de inhoud: laat allochtonen aan het woord, ook over die thema’s die niet in verband staan met hun afkomst.

Ten tweede ook toegang op het vlak van productie. Men stelt vast dat slechts 0,9 procent van de Vlaamse journalisten van allochtone afkomst is. Het AVBB vraagt aan redacties om oog te hebben voor diversiteit op de werkvloer. Maar in het debat kwam naar voren dat indien er allochtone journalisten werken op de redacties zij vaak ‘allochtone’ thema’s toegeschoven krijgen.
Tenslotte moeten bepaalde groepen allochtonen ook nog warm gemaakt worden om een stap in de media te zetten.