han soete07 februari 2006 – 17:41

"Deze hele zaak heeft natuurlijk verschillende lagen. Toen de zaak aan het opborrelen was, moest ik denken aan de slogan van Fanta: “Welcome to the real world”. Dit is de hedendaagse wereld: cartoons verschijnen in Denemarken en leiden tot een wereldwijd debat. Dertig jaar geleden was dat ondenkbaar. De communicatiemiddelen waren gewoon nog niet voor handen. Maar het zijn niet alleen de technologische mogelijkheden die maken dat we in een geglobaliseerde wereld leven. Ook de politieke context is sterk veranderd.

Staar je niet blind op de Arabische wereld. De toekomstige conflicthaarden op vlak van extremisme liggen in Azië. In het Midden-Oosten is de politieke islam over haar hoogtepunt heen. Bepaalde politieke regimes misbruiken de hetze voor bepaalde politieke doeleinden, maar ze geraken de controle kwijt. Dat is een bekend fenomeen: men laat de mensen op straat hun gevoelens uiten over de islam in de hoop dat de aandacht weggetrokken wordt van andere problemen. Maar als het protest groeit, geraakt men de controle kwijt.

Wat er nu gebeurt in Libanon is natuurlijk vreselijk. Maar achter het protest zitten dieperliggende problemen die na de burgeroorlog nooit zijn aangepakt. Het vredesverdrag dat een einde maakte aan de burgeroorlog was eigenlijk niet meer dan een “peace by default”. Het was niet meer dan het einde van een conflict. Zo werd er bijvoorbeeld niemand gestraft voor de misdaden die hij begaan had. Sommigen hebben bloed aan hun handen, maar konden gewoon minister worden. Voor veel burgers is en blijft dat onaanvaardbaar. Die onvrede is blijven sluimeren en nu barst het open in een totaal ontoelaatbare reactie. Die cartoons zijn dan maar een voorwendsel om die interne, dieper liggende problemen naar boven te laten komen.

De eerste betogingen in Palestina waren bijvoorbeeld ook niet georganiseerd door Hamas maar wel door Fatah. Fatah is de seculiere vleugel van het Palestijnse verzet. Velen van hen zijn geen moslims. Fatah heeft pas de verkiezingen verloren en hoopt zo wat krediet terug te winnen.

Die cartoons worden op die manier politiek materiaal. Lieven De Cauter mag hier dan schreeuwen over de verlichting en vrijheid van meningsuiting. Fatah lacht daar hartelijk mee omdat voor hen die afbeeldingen van de profeet een instrument zijn om hun macht te bevestigen.
De voormalige Iraanse president Rafsanjani beweert tijdens het vrijdagsgebed dat die cartoons iets te maken hebben met het internationale atoomagentschap. Dus ook hij gebruikt de cartoons om de belangen van de Iraanse staat te verkopen aan zijn bevolking.

Natuurlijk zijn er ook in België dieperliggende redenen. Eén van de meisjes die zondag in Brussel betoogde, vertelde aan een journalist: “We hebben al tien eeuwenlang - sinds de kruistochten - dat jullie ons uitlachen, beschimpen en discrimineren.” Dat gevoel bestaat dus wel degelijk en is gedeeltelijk ook terecht.

Men schermt nu met de persvrijheid en op zich vind ik ook dat je dergelijke cartoons niet kan verbieden. Maar een medium heeft naturlijk ook een morele verantwoordelijkheid. Als je zo iets publiceert dan moet je ook weten wat de gevolgen kunnen zijn. Dan moet je als krant niet kwezelachtig gaan doen van “oei, dat wisten we niet”. Nee, dan moet je rechtop blijven staan en de storm trotseren. Je moet consequent zijn en de gevolgen van je daden inzien.

Ik vind het standpunt van Lieven De Cauter sterk overdreven, maar ik begrijp hem wel een beetje. Hij denkt dat hij op die manier de waarden die hij zo dierbaar acht kan beschermen en hij heeft daarin voor een deel gelijk. Ik probeer eerder een verklaring te zoeken en aan te tonen dat ik het niet opportuun vind dat die cartoons verschenen. Ik wil niet zeggen dat het verboden moet worden om de profeet af te beelden. Maar volgens mij is het wel moreel verwerpelijk omdat je bij de moslims een pijn veroorzaakt die wij moeilijk kunnen vatten. Ik heb het ook moeilijk om dat te vatten, maar ik sprak ondertussen toch met een aantal moslims die zeker geen fundamentalisten zijn en die allen te kennen gaven dat ze diep getroffen waren.

Je maakt toch ook geen mopjes over kanker bij vrienden waarvan pas een familielid aan kanker overleed. Maar als het om religie gaat, vindt men in het Westen dat alles moet kunnen. We zouden er moeten in slagen om elk een stap in elkaars richting te doen. Maar vandaag is dat duidelijk nog niet het geval. Meer dan anderhalf miljard mensen zijn zeer diep geraakt. De laatste twintig jaar is er geen enkel bevolkingsgroep op de wereld die zoveel bullshit over zich heen heeft gekregen als de moslims en dit was de druppel teveel.

“Hoe is dat nu mogelijk? Er is oorlog in Irak, er is hongersnood, er is onderdrukking, de hele Arabische wereld zit vol dictators. En dan beelden jullie onze profeet af als een terrorist. Met wat zijn jullie in godsnaam bezig. Laat ons AUB met rust.” Dat is de reactie die je heel vaak hoort.

Persoonlijk vind ik de cartoons ook zeer slecht. Verschillende niet-moslims verklaren de cartoon van Mohammed met de bom in de tulband als volgt: “Met die tekening wordt duidelijk maken dat er in naam van de profeet aanslagen worden gepleegd.” Maar een kwart van de wereldbevolking ziet dat anders. Het minste dat je kan zeggen is dan toch dat de cartoon slecht communiceert.

Het Vlaams Belang, dat duidelijk een racistisch discours heeft, hangt de prenten uit op straat in naam van de vrije meningsuiting. Dat is niet meer informatief of om het debat te voeden, maar gewoon puur racisme.

Ik heb de cartoons op de website van AEL nog niet gezien, maar ik heb wel het standpunt van Dyab Abou Jahjah gelezen. Ik begrijp zijn logica wel, maar ik vind niet dat dit manier is om het debat te voeren. “Aids verspreidende janetten” tekenen als reactie op misplaatste afbeeldingen van de profeet helpt ons niet vooruit. Maar ik vond zijn opiniestuk zeer gedurfd en goed precies omdat hij het debat op een andere manier belicht.

Stel nu dat een imam in België zou zeggen dat homo's zieke mensen zijn. Hij zou meteen beschuldigd worden van het verspreiden van haat. Bovendien zou men hem vervolgen voor het aanzetten tot geweld. Ik ben het absoluut oneens met dergelijke uitspraken, laat dat duidelijk zijn. Maar waarom zegt men niet van die cartoons dat ze aanleiding zijn tot haat en geweld? Er wordt met twee maten en gewichten gemeten en dat verklaart ook een deel van het ongenoegen.

De laatste tien jaar zoeken we steeds de grenzen op. Zo kan je niet anders dan polariseren. Maar anderzijds kan een democratie, maar evolueren door de grenzen te verleggen. Waar zouden we vandaag staan mochten de homo- en lesbiennebeweging niet aan de grenzen hebben getornd in de jaren '60 en '70? Maar was dat de bedoeling van de cartoons?

Het Westen zal toch moeten gaan inzien dat globalisering en interculturalisering ook betekent dat het Westen zelf zal moeten veranderen. In deze wereld die steeds kleiner wordt zullen we niet anders kunnen dan stappen zetten in elkaars richting en dat zal ons en hen veranderen. Als we een loopgravenoorlog beginnen is het einde van de tunnel nog lang niet in zicht.

Bij de moslims reikt het politieke geheugen veel verder dan de consumptieparadijzen van MTV en Coca-Cola. Je moet weten dat die beelden van Mohammed als de valse profeet, de pedofiel met getrokken zwaard helemaal niet nieuw zijn. In de middeleeuwen was Mohammed gewoon de antichrist. Voor moslims leeft dat beeld nog sterk omdat men ook tijdens de koloniale periode die symbolen op dezelfde manier heeft aangevallen. In 1930 was er bijvoorbeeld in Tunesië een grote campagne ter bevordering van het christendom. Men probeerde toen op een redelijk geweldadige manier het christendom weer in te planten in de Noord-Afrikaanse regio. Wij zijn ons daar nauwelijks van bewust, maar zij weten het daar wel nog. Die verhalen worden nog steeds verteld. Mijn vader is 55, maar hij heeft de Franse koloniale aanwezigheid nog gekend. Dat is levende geschiedenis. Als ik in Marokko ben, komt het koloniale verleden nog regelmatig ter sprake. Ook in Europa zullen we moeten leren omgaan met dat politieke verleden."

Sami Zemni is doctor in de politieke en sociale wetenschappen aan de Universiteit Gent. Hij is coördinator van het Midden-Oosten en Noord-Afrika Onderzoeksinstituut en voorzitter van het universitaire Centrum voor Islam in Europa.