[Opinie] Vrijheid van meningsuiting en haar grenzen
[Opinie] Vrijheid van meningsuiting en haar grenzen
Saïd El Majdoub09 februari 2006 – 23:08
De vrijheid van meningsuiting is een belangrijke waarde in een democratische rechtstaat als België. Dit grondrecht wordt niet alleen expliciet gewaarborgd door de grondwet, het vindt tevens zijn oorsprong in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM art. 19) en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM art. 10).
De Europese media hebben terecht de mond vol van de vrijheid van meningsuiting als één der hoekstenen van onze westerse democratie. Enkele media en invloedrijke opiniemakers voegen er aan toe dat aan deze vrijheid ‘onder geen enkele voorwaarde mag worden getornd’. Onterecht, laten we naar de bronnen grijpen.
Dat het EVRM als basis dient voor het uitbouwen en het regelen van onze democratische rechtstaat, staat als een paal boven water. Artikel 10 van het EVRM over de vrijheid van meningsuiting bestaat uit twee luiken. Het eerste deel luidt als volgt: ‘één ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen. ...’
In deel twee van dit artikel worden een aantal fundamentele regels, beperkingen en voorwaarden verbonden aan het fundamenteel recht op de vrijheid van meningsuiting, nl.: ‘daar de uitoefening van deze vrijheden plichten en verantwoordelijkheden met zich brengt, kan zij worden onderworpen aan bepaalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, die bij de wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de nationale veiligheid, territoriale integriteit of openbare veiligheid, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden, de bescherming van de goede naam of de rechten van anderen, om de verspreiding van vertrouwelijke mededelingen te voorkomen of om het gezag en de onpartijdigheid van de rechterlijke macht te waarborgen.’
De vrijheid van meningsuiting is dus niet absoluut en dient wel zeker te worden uitgeoefend onder bepaalde welomschreven voorwaarden en binnen bepaalde grenzen. Een essentiële grens is die van de wet. Zo stelt bvb. de Belgische wetgever dat laster en eerroof niet kunnen, dat het ontkennen of minimaliseren van de genocide tijdens WOII strafbaar is. Een andere belangrijke begrenzing volgens het EVRM, is de ‘bescherming van de goede naam en de rechten van anderen’, waaronder het recht op eerbied (art. 8) en het recht op vrijheid van godsdienst (art. 9).
Wat met de Deense cartoons? Door het zinloos en publiekelijk verspreidden van afbeeldingen van een profeet die voor moslims, lees volwaardige burgers in onze democratische samenleving met rechten en plichten, niet kan worden afgebeeld, én het hieraan koppelen van een oneerbiedige, negatieve, simplistische en onjuiste boodschap, zou het weleens kunnen zijn dat deze grenzen werden overschreden. Voor de specifieke situatie in sommige landen zouden we nog kunnen opwerpen dat er een mogelijke begrenzing had moeten zijn in ‘het belang van de nationale en openbare veiligheid, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten’, gezien de (inter)nationale geopolitieke situatie, enkele recente gebeurtenissen, de lokale maatschappelijke spanningen, enz.
Aan de rechter om hierover te oordelen zoals het in een democratie hoort. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft in een recent arrest van 13 september 2005 geoordeeld dat de ‘fundamentele expressievrijheid diende te worden ingeperkt indien sprake van het ‘offensief beledigen van de meest intieme en religieuze gevoelens van gelovigen. De bestraffing van dergelijke uitlatingen beantwoordt volgens het hof aan een dwingende sociale behoefte’. De vrijheid van pers en meningsuiting kan en mag geen vrijbrief of alibi worden voor gratuite, leugenachtige en oneerbiedige boodschappen. Dixit een vrije, onafhankelijke rechter, zich baserend op bestaande rechtsregels en wetgeving.
Deelnemers aan een samenleving kunnen het al dan niet eens zijn met zulke grenzen en sommigen kunnen van oordeel of van mening zijn dat de fundamentele vrijheid van meningsuiting absoluut dient te zijn. Maar zolang we in een democratische rechtstaat en samenleving wensen te leven, dienen we ons aan haar bestaande rechtsregels te houden, dit is een conditio sine qua non. De enige voorwaarde om dit niet te moeten doen, is door de bestaande spelregels te wijzigen, via nieuwe wetten bij democratische meerderheid. Maar zolang de vrijheid van meningsuiting expliciet wordt begrensd in het EVRM, hebben we de democratische plicht om hiermee rekening te houden in ons dagdagelijks leven. Ook de media.
De pers en de media genieten terecht van de belangrijke grondrechten van persvrijheid en vrijheid van meningsuiting, maar gezien hun kracht tot beïnvloeden en hun macht in onze samenleving hebben ze een verpletterende verantwoordelijkheid de werking in onze democratische samenleving niet te verstoren. Beide rechten zijn pas in goede handen wanneer ze met redelijkheid, eerbied en zorgvuldige afweging worden uitgeoefend en zonder onrechtmatig machtsmisbruik. We hoeven daarom niet naar de rechter te stappen, maar laat de media dan een zelfkritische, zelfregulerende plicht hebben om de grenzen aan de vrijheid van meningsuiting te respecteren.
De lezer is doorheen de jaren zeer kritisch geworden, nu de media nog. Misschien is het tijd dat de media haar identiteitscrisis meemaakt. Laat de cartoon-hysterie een aanleiding zijn.
Saïd El Majdoub
De auteur is bestuurslid bij Kif Kif (www.kifkif.be)
(verschenen als opiniestuk in De Tijd op 9 februari 2006)
Nieuwslijnmeer

- Indymedia.be is niet meer
- Foto Actie holebi's - Mechelen, 27 februari
- Lawaaidemo aan De Refuge te Brugge
- Recht op Gezondheid voor Mensen in Armoede
- Carrefour: ‘Vechten voor onze job en geen dop!’
- Afscheid van Indymedia.be in de Vooruit in Gent en lancering nieuw medium: het wordt.. DeWereldMorgen.be
- Reeks kraakpanden in Ledeberg met groot machtsvertoon ontruimd
- Forum 2020 en de mobiliteitsknoop
- Vlaamse regering kan niet om voorstel Forum 2020 heen (fietsen)
- Fotoreportage Ster - Studenten tegen racisme
Honderd procent niet akkoord
Peter Van de Ven, 09/02/2006 – 23:30
Laat ons de zaken zeggen zoals ze zijn: er is een ruimte binnen de moskee en één erbuiten. Wie binnen in een moskee een affiche met een (respectvolle) afbeelding van de profeet Mohammed ophangt, provoceert onnodig de gevoeligheden van de gelovigen.
In de openbare ruimte van een seculiere samenleving gelden geen religieuze regels. Een kwestie van recht, niet van "permissie". Wie een afbeelding van Mohammed in deze openbare ruimte wil maken, heeft dat recht. Dit onderscheid tussen religieuze en openbare ruimte is voor sommige moslims niet duidelijk.
Vandaag werden in Pakistan bomaanslagen gepleegd door moslims op moslims. Er waren woede-uitbarstingen van moslims tegen moslims.
En niemand die over onrecht spreekt. Daar waren geen cartoons mee gemoeid, alleen onverdraagzaamheid.
Misschien heeft de islamgemeenschap te weinig zelfinzicht in haar eigen agressie-probleem. De islam is aan ernstige zelfbezinning toe. Wat betekent concreet de praktijk van geweldloosheid in de Islam? Ik wil u uitnodigen om het antwoord neer te schrijven:
http://www.dignitadoc.be/Hopen_op_en_werken_aan.htm
Ernstiger nog, uw commentaar speelt perfekt in de kaart van Westerse conservatieve religieuzen en industriëlen die ook de vrije-meningsuiting wat ingeperkt willen zien. Paradoxaal genoeg is uw schijnbare verdediging van verdraagzaamheid een rechtvaardiging van haat.
De woede-uitbartsingen in Libanon en andere, zijn zwaar theater: om Europa bang te maken in een discussie zond Iran?
Wat mij betreft heeft de islamgemeenschap zich in deze zaak van haar kleinste kant laten zien: laat ons de zaken zeggen zoals ze zijn. In het hele verhaal is veel manipulatie. En vooral: zij heeft het de voorstanders van verdraagzaamheid tegenover de Islam een stuk moeilijker gemaakt. Jammer.
en wat denkt men op
Anonymous, 10/02/2006 – 02:07
en wat denkt men op Indymedia over de racistische en negationistische cartoons van AEL? Of mag dat hier niet besproken worden?
Precisering
Piet van Regenmortel, 10/02/2006 – 11:04
De uiteenzetting over het EVRM is grotendeels juist. Maar de conclusies gaan te ver. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg spreekt zich uit wanneer iemand er zich bij het Hof over beklaagt (na uitputting van de interne nationale rechtsmiddelen) dat de overheid van een lidstaat zijn recht op vrije meningsuiting heeft beperkt op een manier die het EVRM niet toelaat. Dit betekent niet, ten eerste, dat alle lidstaten verplicht zijn steeds die beperkingen op te leggen die ooit zijn aanvaard door het Hof. Het EVRM bepaalt de maximaal aanvaardbare beperking, niet de minimaal verplichte. Ten tweede moet er steeds geval per geval geoordeeld worden, door de rechter. Voor het Belgisch recht komt daar bij dat de rechter, en alleen de rechter, slechts mag oordelen nadat de mening is geuit. Preventieve maatregelen (censuur) zijn door de Grondwet verboden.