Saïd El Majdoub09 februari 2006 – 23:08

De Europese media hebben terecht de mond vol van de vrijheid van meningsuiting als één der hoekstenen van onze westerse democratie. Enkele media en invloedrijke opiniemakers voegen er aan toe dat aan deze vrijheid ‘onder geen enkele voorwaarde mag worden getornd’. Onterecht, laten we naar de bronnen grijpen.

Dat het EVRM als basis dient voor het uitbouwen en het regelen van onze democratische rechtstaat, staat als een paal boven water. Artikel 10 van het EVRM over de vrijheid van meningsuiting bestaat uit twee luiken. Het eerste deel luidt als volgt: ‘één ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen. ...’

In deel twee van dit artikel worden een aantal fundamentele regels, beperkingen en voorwaarden verbonden aan het fundamenteel recht op de vrijheid van meningsuiting, nl.: ‘daar de uitoefening van deze vrijheden plichten en verantwoordelijkheden met zich brengt, kan zij worden onderworpen aan bepaalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, die bij de wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de nationale veiligheid, territoriale integriteit of openbare veiligheid, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden, de bescherming van de goede naam of de rechten van anderen, om de verspreiding van vertrouwelijke mededelingen te voorkomen of om het gezag en de onpartijdigheid van de rechterlijke macht te waarborgen.’

De vrijheid van meningsuiting is dus niet absoluut en dient wel zeker te worden uitgeoefend onder bepaalde welomschreven voorwaarden en binnen bepaalde grenzen. Een essentiële grens is die van de wet. Zo stelt bvb. de Belgische wetgever dat laster en eerroof niet kunnen, dat het ontkennen of minimaliseren van de genocide tijdens WOII strafbaar is. Een andere belangrijke begrenzing volgens het EVRM, is de ‘bescherming van de goede naam en de rechten van anderen’, waaronder het recht op eerbied (art. 8) en het recht op vrijheid van godsdienst (art. 9).

Wat met de Deense cartoons? Door het zinloos en publiekelijk verspreidden van afbeeldingen van een profeet die voor moslims, lees volwaardige burgers in onze democratische samenleving met rechten en plichten, niet kan worden afgebeeld, én het hieraan koppelen van een oneerbiedige, negatieve, simplistische en onjuiste boodschap, zou het weleens kunnen zijn dat deze grenzen werden overschreden. Voor de specifieke situatie in sommige landen zouden we nog kunnen opwerpen dat er een mogelijke begrenzing had moeten zijn in ‘het belang van de nationale en openbare veiligheid, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten’, gezien de (inter)nationale geopolitieke situatie, enkele recente gebeurtenissen, de lokale maatschappelijke spanningen, enz.

Aan de rechter om hierover te oordelen zoals het in een democratie hoort. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft in een recent arrest van 13 september 2005 geoordeeld dat de ‘fundamentele expressievrijheid diende te worden ingeperkt indien sprake van het ‘offensief beledigen van de meest intieme en religieuze gevoelens van gelovigen. De bestraffing van dergelijke uitlatingen beantwoordt volgens het hof aan een dwingende sociale behoefte’. De vrijheid van pers en meningsuiting kan en mag geen vrijbrief of alibi worden voor gratuite, leugenachtige en oneerbiedige boodschappen. Dixit een vrije, onafhankelijke rechter, zich baserend op bestaande rechtsregels en wetgeving.

Deelnemers aan een samenleving kunnen het al dan niet eens zijn met zulke grenzen en sommigen kunnen van oordeel of van mening zijn dat de fundamentele vrijheid van meningsuiting absoluut dient te zijn. Maar zolang we in een democratische rechtstaat en samenleving wensen te leven, dienen we ons aan haar bestaande rechtsregels te houden, dit is een conditio sine qua non. De enige voorwaarde om dit niet te moeten doen, is door de bestaande spelregels te wijzigen, via nieuwe wetten bij democratische meerderheid. Maar zolang de vrijheid van meningsuiting expliciet wordt begrensd in het EVRM, hebben we de democratische plicht om hiermee rekening te houden in ons dagdagelijks leven. Ook de media.

De pers en de media genieten terecht van de belangrijke grondrechten van persvrijheid en vrijheid van meningsuiting, maar gezien hun kracht tot beïnvloeden en hun macht in onze samenleving hebben ze een verpletterende verantwoordelijkheid de werking in onze democratische samenleving niet te verstoren. Beide rechten zijn pas in goede handen wanneer ze met redelijkheid, eerbied en zorgvuldige afweging worden uitgeoefend en zonder onrechtmatig machtsmisbruik. We hoeven daarom niet naar de rechter te stappen, maar laat de media dan een zelfkritische, zelfregulerende plicht hebben om de grenzen aan de vrijheid van meningsuiting te respecteren.

De lezer is doorheen de jaren zeer kritisch geworden, nu de media nog. Misschien is het tijd dat de media haar identiteitscrisis meemaakt. Laat de cartoon-hysterie een aanleiding zijn.

Saïd El Majdoub

De auteur is bestuurslid bij Kif Kif (www.kifkif.be)
(verschenen als opiniestuk in De Tijd op 9 februari 2006)