Brecht Vankeerz16 februari 2006 – 16:32

Er zijn zo van die dingen die onaantastbaar zijn. Welk ook het aangevoerde excuus is, je beknipt hier nooit ofte nimmer op: het betreft hier een grondrecht. Vrije meningsuiting is zo’n onvervreemdbaar recht van de mens in de hedendaagse moderne wereld.

De Verlichting was een reactie tegen de mythische lidmaatschapsstructuur en zijn fundamentalisme nl. : de sociaal onderdrukkende macht van mythen met hun etnocentrische vooroordelen (b.v., alle Christenen worden gered, de rest gaat naar de hel), en de onwetenschappelijke aard van mythische kennis (b.v., het heelal werd gecreëerd in zes dagen). De mythische/etnocentrische godsdienst met haar actieve onderdrukking en onwetenschappelijke karakter hebben veel leed veroorzaakt. De Verlichting had als één van zijn doelstellingen de vermindering van dit leed. De strijdkreet van Voltaire was niet voor niets "herinnert u de wreedheden!" hiermee doelend op het door de kerk op miljoenen mensen opgelegde leed in naam van een mythische God. In plaats van een etnocentrisch-mythisch lidmaatschap, dat op een rolidentiteit wordt gebaseerd in een hiërarchie van andere rolidentiteiten, streefde de Verlichting naar een ego-identiteit vrij van etnocentrische tendensen (de universele rechten van de mens) en gebaseerd op rationeel en wetenschappelijk onderzoek. De universele rechten zouden de slavernij bestrijden, de democratie zou de monarchie bestrijden, het autonome ego zou de kuddementaliteit bestrijden, en de wetenschap zou de mythe bestrijden.

Het groot gevaar van het relativistisch pluralisme (elke mening/cultuur is volstrekt gelijkwaardig) is de mogelijkheid die zij biedt om zichzelf te ontbinden ten voordele van een mythisch denkkader. Vandaar dat het noodzakelijk is om dit relativistische pluralisme te relativeren en bepaalde onaantastbare waarden van de moderne wereld voorop te stellen. Dit houdt ook een hiërarchisch denkkader in. Wij verkiezen de moderne wereldbeschouwing boven de mythische wereldbeschouwing. Deze moderne wereldbeschouwing is juist door haar eigenheid rassenneutraal en waarlijk multicultureel aangezien zij de emancipatie van élk individu voor ogen heeft. De participerende culturen hebben elk hun recht van bestaan maar mogen daarbij nooit indruisen tegen de bestaansvoorwaarden voor deze multiculturele wereld, zijnde o.a. de vrijheid van pers. Anders kom je al gauw tot etnocentrisch en uiteindelijk racistisch geweld dat op een impliciete of expliciete manier haar cultuur wil opdringen aan de rest van de wereld. Dit ontkennen zou je reinste hypocrisie zijn.

Yves Desmet vertolkt het moderne standpunt zeer treffend in zijn column van 10/02/2006 in De Morgen : ”Het is en blijft daarom het goede recht van iedereen om de gewraakte cartoons te publiceren en te herpubliceren. Net zoals het ons goed recht is om dat te omschrijven als een zin- en humorloze provocatie die geen enkel doel dient. Net zoals het het recht is van de moslimgemeenschap om daartegen te betogen. Dat is net de kern: dat ieder het recht heeft zijn of haar mening in volle vrijheid te kunnen en te mogen uiten. Wanneer één groep in de samenleving dat recht alleen voor zichzelf opeist en het recht van anderen aan banden legt, zitten we plots in een heel andere staatsvorm”.

De moderniteit wordt echter niet alleen vanuit het mythisch kamp bedreigd. De markteconomie is zeker en wel een factor van groot belang. Denken we maar aan Nestlé dat het opeens nodig vond om te verklaren dat het zeker niet Deens is. Als het protest zich nu verbreed tot heel de “Westerse wereld”, zullen dan alle firma’s plots gaan beweren dat ze “niet-westers” zijn? Laten we wel wezen, globalisering is tot nog toe een economische logica die geen boodschap heeft aan pluralistische cultuuruitingen maar alles zoveel mogelijk kostenefficiënt en uniform tracht te beredeneren.

De huidige “liberalisering” volstrekt zich hoe langer hoe meer enkel en alleen op de markten. Deze economische liberalisering lijkt morele liberalisering enkel te dulden voor zover zij de eigen marktfilosofie ondersteunt en onderschrijft. Zo niet, wordt het betreffende “dissidente” element gewoon van de kaart geveegd. Er loopt een spook door de wereld, dat van de ijzeren bedrijfslogica. Haar credo: kwantiteit is kwaliteit. Haar doel: winstmaximalisatie. Haar offer: verscheidenheid in enigerlei vorm. Wiens brood men eet, diens woord men spreekt. Vraag maar eens aan Herman De Bode. Zijn ondertekening van het manifest voor een zelfstandig Vlaanderen kostte hem zijn kop als hoofd van Mc Kinsey.

Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat globalisering momenteel gepaard gaat met lokalisering en vervlakking. Niet dat“Big Brother”of “Het leven zoals het is” of het “Echt Antwaarps Teater” geen recht van bestaan zouden hebben. Wel jammer dat er zo weinig tegengewicht is dat bovendien hoe langer hoe minder gesubsidieerd wordt. Vervlakking leidt meer wèl dan niet tot verenging van het blikveld. Tunnelvisie en pluralisme vallen nu eenmaal moeilijk met elkaar te rijmen.

Het mag duidelijk zijn dat in de discussie rond vrije meningsuiting geen enkele toegeving mag gebeuren naar een mythisch denkkader of economisch opportunisme. Of de uitingen in deze van goede smaak getuigen, is een esthetische discussie. Maar wat ook de evaluatie in deze is, zij mag van generlei invloed zijn op de ethische grondslag van de moderne wereld: een pluralistisch wereldbeeld waar iedereen recht van spreken heeft en dit op voorwaarde dat er geen sprake is van laster en eerroof. Humor (van ironie tot bijtende spot) kan en mag nooit verboden, gecensureerd worden omdat zij net door haar eigenheid een fundamenteel kenmerk is van een "open" samenleving. Deze open samenleving is het daarom ook aan zichzelf verplicht om elke "manifeste" of "verdoken" vraag tot censuur te weigeren. Geen énkel excuus kan en mag hier dienen. Elke andere optie is een stap terug naar de duistere middeleeuwen.