Pascal Debruyne & Stijn Oosterlinck27 september 2007 – 07:41

Sinds de vernietiging van Sarajevo en andere Balkansteden neemt de interesse in het fenomeen van urbicide toe. Urbicide is de doelbewuste vernietiging van de stad en stedelijkheid als onderdeel van een militaire en geopolitieke strategie en maakt sinds het einde van de Koude Oorlog en de opkomst van nieuwe vormen van oorlogsvoering deel uit van het arsenaal aan militaire technieken. De Palestijnse architecte Nurhan Abujidi schreef er een doctoraat over. Tienstiens sprak haar over haar bevindingen.

Het vernietigen van gebouwen met een strategische of militaire waarde komt uiteraard in elke oorlog voor. Maar urbicide gaat veel verder dan dat. Gebouwen worden niet vernietigd omwille van hun militaire functie maar omwille van hun symboliek. De stedelijke bebouwde omgeving vormt immers de basis van het collectief geheugen en de identiteit van een volk. Urbicide vermoordt een volk door de complete destructie van haar stedelijk leven.

Nurhan Abujidi maakte voor het departement Architectuur, Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening van de KUL een doctoraat over urbicide in de Palestijnse gebieden. De herbezetting van de Palestijnse gebieden in 2002 gaf haar onderzoek naar het Palestijnse culturele erfgoed een politieke urgentie die het tevoren niet had. Volgens haar focussen architecten doorgaans op architectuur in vredestijd en op heropbouw. Politieke wetenschappers en politici hebben wel interesse voor politiek geweld en genocide, maar veel minder in wat dat betekent voor de stedelijkheid en het stadsleven van de volkeren in de getroffen gebieden. Anderzijds is er in de academische wereld wel wat interesse in urbicide, maar gebeurt er te weinig diepgaand veldonderzoek naar het fenomeen. Daarom besloot Abujidi urbicide in de Palestijnse steden in detail te documenteren en aan te tonen dat het vernietigen van de Palestijnse steden geen ‘collaterale schade’ is van de strijd tegen zelfmoordterroristen, maar een doelbewuste en gerichte strategie van het Israëlische leger.

Grote schoonmaak

Volgens Abujidi is de strategie van het Israëlische leger in de Palestijnse gebieden gericht op het teniet doen van de Palestijnse aanwezigheid. Deze urbicide wordt bedreven vanuit een psychologische en politieke ontkenning van het bestaan van de andere, de Palestijn. Door de Palestijnse bebouwde omgeving te vernietigen worden ook de collectieve geschiedenis en identiteit vernietigd. Als expert in cultureel erfgoed ziet zij Palestijnse steden als de versteende uitdrukking van die geschiedenis en identiteit. Door urbicide streeft het Israëlische leger de Zionistische geopolitieke visie van een “land zonder volk voor een volk zonder land” na. Deze strategie voltrekt zich volgens Abujidi op twee manieren: door constructie en destructie. Via de strategische inplanting van Israëlische bouwwerken vergroot het Israëlische leger haar controle over de Palestijnse fysieke en ruimtelijke (infra)structuur. De ‘bypass’ wegen tussen illegale Joodse dorpen op Palestijns gebied, de vele militaire controlepunten in de Palestijnse gebieden en de scheidingsmuur die de apartheid in de Palestijnse gebieden ruimtelijk organiseert onderwerpen de Palestijnse ruimte aan een strikte Israëlische controle. Door de Palestijnse gebieden te versnipperen, de stedelijke expansie in te snoeren en de dagdagelijkse mobiliteit moeilijk tot onmogelijk te maken houdt Israël de Palestijnse gebieden in een geografische wurggreep (foto 2).

TT11o&o urbicide 2 Art Urbicide.jpg
Urbicide door constructie: de Israëlische controlematrix in de Palestijnse gebieden (bron: Nurhan Abujidi)

TT11o&o urbicide 1a Destroyed_buildings sabanat.jpg
TT11o&o urbicide 1b Sabanat_after_destruction.jpg
Strategische vernietiging van gebouwen om doorgang voor leger te creëren (bron: Nurhan Abujidi)

Met voorbedachten rade

Naast de uitbouw van een materiële controlematrix over de Palestijnse gebieden, concludeerde Abujidi ook dat het Israëlische leger werkt aan de strategische destructie van Palestijnse steden. De morfologie en stedenbouwkundige structuur van Palestijnse steden maken ze oncontroleerbaar voor het Israëlische leger. Om militaire interventies in het onoverzichtelijke kluwen van kleine straatjes mogelijk te maken vernietigt het Israëlische leger systematisch bepaalde gebouwen om bredere toegangsstroken tot wijken te creëren (zie foto 1). Tegelijkertijd worden historische en symbolische gebouwen opgeblazen en de scheiding tussen het publieke en private domein ondermijnd door ‘forced route’ explosies. Daarbij baant het Israëlische leger zich een weg door wijken door gaten te blazen in woningen en zich zo van het ene naar het andere huis te verplaatsen. De locatie, de hoeveelheid en het patroon van die ‘forced route’ explosies tonen haarfijn aan dat het Israëlische leger om veel meer te doen is dan het zich veilig verplaatsen. De tactiek ondermijnt iedere notie van privacy en maakt, gecombineerd met voortdurende en onvoorspelbare militaire acties, iedere vorm van ‘normaal’ leven onmogelijk. Volgens Abujidi suggereert de gerichtheid van de destructie de medeplichtigheid van planners en architecten aan de Israëlische stedelijke oorlogsstrategieën.

Abujidi’s onderzoek naar urbicide in de Palestijnse gebieden is een poging om de geschiedenis verteld vanuit het oogpunt van de ‘winnaar’, de Israëlische regering en het leger, te ondergraven en een alternatieve geschiedenis vanuit het perspectief van de Palestijnse underdog te schrijven.

(Over)leven aan het front

De Israëlische urbicide strategieën verlammen het leven in Palestijnse steden.
De stad functioneert niet langer als een leefwereld, maar als een militair slagveld.Volgens Abujidi ontzegt urbicide de Palestijnen hun onvervreemdbaar recht op een modern stedelijk leven. Het gebrek aan mobiliteit in Palestijnse gebieden ondermijnt de hele formele economie en maakt buitenshuis werken moeilijk. Dit dwingt Palestijnse families opnieuw zelfvoorzienend en traditioneel te gaan leven. De stad wordt als het ware opnieuw platteland. Abujidi stelde vast hoe Palestijnen strategieën ontwikkelen tegen deze georganiseerde en massale vernietiging van hun, maar ook onze, steden. (Nablus is door Unesco erkend als werelderfgoed en een het vernietigen ervan is dus de facto een misdaad tegen de hele menselijkheid.) Vooral vrouwen verweven gedetailleerde beschrijvingen van vernietigde gebouwen en plaatsen en het stedelijke leven dat er plaatsvond in hun verhalen en vertellen die aan elkaar door. Op die manier houden ze collectieve herinneringen aan het stadsleven zoals het vroeger was (weliswaar soms geïdealiseerd) levend. Ook de solidariteit onder stadsbewoners herleeft na een aantal decennia van individualisering. Stadsbewoners delen voedsel en andere levensnoodzakelijke middelen met elkaar. Solidariteit wordt een overlevingsstrategie.

Het is volgens Abujidi de taak van architecten en stedenbouwkundigen om de Palestijnse stedenbouw en architectuur te conserveren en documenteren. Steden zijn dan wel dynamische en gelaagde entiteiten die architecturale elementen bevatten van erg verschillende culturen en periodes; zij moeten vermijden dat één bepaalde laag uitgewist wordt of een andere gaat domineren. De bestaande praktijk waarbij Israëli’s bouwelementen uit het puin van vernietigde Palestijnse gebouwen opkopen en integreren in hun gebouwen laat het bouwelement dan wel voortbestaan, maar miskent de Palestijnse oorsprong ervan. Abujidi’s onderzoek naar urbicide in de Palestijnse gebieden is een poging om de geschiedenis verteld vanuit het oogpunt van de ‘winnaar’, de Israëlische regering en het leger, te ondergraven en een alternatieve geschiedenis vanuit het perspectief van de Palestijnse underdog te schrijven. Dit is nuttig voor een toekomstige heropbouw van de Palestijnse gebieden.

Oorlogsmisdaad

Maar er zit een ambitieuzere strategie achter: Abujidi wil dat urbicide dezelfde internationale juridische status krijgt als genocide. Het doelbewust vernietigen van de collectieve identiteit van een volk door de destructie van haar stedelijkheid vormt zo voldoende grond om de betrokkenen voor de rechtbank te laten veroordelen. Om urbicide tot de status van waterdicht juridisch concept te verheffen is het nauwkeurig verzamelen van gedetailleerd empirisch materiaal en het uitvoeren van comparatief onderzoek naar urbicide cruciaal. Abujidi focuste haar onderzoek op de ‘(dis)proportionaliteit’ van de daden van vernietiging van het Israëlische leger om haar onderzoek juridisch bruikbaar te maken en de strategische intenties van het Israëlische leger te kunnen bewijzen. Net omdat ze het concept urbicide juridisch sluitend wil maken, weigert ze het concept te gebruiken voor de vernietiging van wijken door stadsvernieuwingsprojecten of economische herstructureringen.

Urbicide is een uitgekiende aanval op de Palestijnse stedelijke moderniteit. Het transformeert de bulldozer in een oorlogswapen en gebruikt de strategische uitbouw van militaire en civiele controle-infrastructuur om de uitbreiding van de Palestijnse steden tegen te werken. Het zionistische schrikbeeld om overvleugeld te worden door de sterke Palestijnse bevolkingsgroei wordt zo geneutraliseerd. De onmogelijkheid om een modern leven te leiden in de voortdurende staat van uitzondering die het Israëlische leger in de Palestijnse gebieden creëert roept traditionele overlevingsstrategieën en levensstijlen op. Dit maakt het dagelijkse bestaan van de Palestijnen draaglijk, maar riskeert ook reactionaire politieke tendensen te versterken.

STIJN OOSTERLYNCK EN PASCAL DEBRUYNE

Nurhan Abujidi en Han Verschure (2006) ‘Military occupation as urbicide by “construction and destruction”: the case of Nablus, Palestine’, The Arab World Geographer, 8(4): 195-224.
Stephen Graham (2002) ‘Clean territory: urbicide in the West Bank’, Open Democracy, http://www.opendemocracy.net/conflict-politicsverticality/article_241.js...