Jan Hertogen26 februari 2008 – 22:02

Kernvaststellingen
Toename Marokkaans/Turkse vreemdelingen tussen 1/1/2001 en 2007: + 25%, de andere niet-Europese vreemdelingen tussen 1/1/2001 en 2006: + 93%. In deze evoluties is rekening gehouden met Belgwording vreemdelingen. Met verrekening bevolkingsgroei daalt werkloosheid tussen 31/12/2000 en 2007, voor Marokkanen/Turken in het algemeen met - 5%, hun -25 jarigen met -31%, en voor de groep laaggeschoolde Marokkaans/Turkse jongeren -34%. 20-24 jarigen 31/12/2000 vergeleken met 25-29 jarigen 31/12/2007: - 31%. Afname andere niet-Europeanen tussen 31/12/2000 en 31/12/2006 is -26%, bij hun -25 jarigen is de afname -17%, dus na 1 jaar jeugdwerkloosheidsplan, daling bij laaggeschoolde niet-Europese -25 jr tussen 31/12/2000 en 2006: - 20%

Inleiding
Er is wat afgeklaagd, na de publicatie in De Standaard van 05/02/08 dat 'allochtone' jongerenwerkloosheid met de helft gedaald was in enkele mijngemeenten en Mechelen. Vele argumenten waren goed om deze elementaire en harde vaststelling zogezegd onderuit te halen of te relativeren en te wijzen op de vermeende algemene groei van Marokkaans/Turkse werkloosheid, de negatieve evolutie op langere termijn met de de vorige hoogconjunctuur, de leeftijdsgroepen die intussen doorschoven naar +25 enz. Hier en daar werd toch nog geopperd dat misschien best de bevolkingsevolutie in beeld moest komen, maar veel zou dat niet aan het (voor)oordeel veranderen. Verwachten dat de Marokkaanse/Turkse werkloosheid ook in het algemeen zou dalen terwijl er 'zoveel' het land, en het Vlaamse gewest inkomen zou allicht teveel van het goede zijn. En waarom nog 'positieve vaststellingen' over Marokkaanse/Turkse jongeren in het licht stellen als het toch enkel aanleiding is om ze verder onderuit te halen? Of zoals de VZW Imane, Initiatief Marokkaanse Netwerken het vraagt: "We maken geen kans in de media: hoe positief het nieuws ook is, men stelt het toch steeds weer negatief voor omdat men bevooroordeeld is, we vragen je daarom de mediatisering van cijfergegevens over de Marokkaanse Belgen te stoppen."

Voor wanneer de opstand der (af)gebekten?
De VRT, in Terzake van 11 februari 2008, in de slechtste traditie van bekladding en stigmatisering van minderheidsgroepen, greep deze positieve vaststelling aan om te focussen op de hardleerse wijze waarop Marokkaans/Turkse jongeren best tot de arbeid gedwongen werden, dat zij in feite lui en werkonwillig zijn. De politica Sonja Claes, te laat doorhebbend voor welke kar zij gespannen werd, wou niet graag in de plaats geweest zijn van deze jongeren, zo hadden zij het hen lastig gemaakt daar tussen de met gras begroeide sintels in het idyllische Heusden-Zolder. Koren op de molen voor Bousakla om meteen het niet in tijd beperkte recht op werkloosheid voor alle werknemers in vraag te stellen. Bea Meulemans, schepen van Sociale Zaken in Sint-Joost-ten-Node moet zich afgevraagd hebben in welke zwarte komedie zij terechtgekomen was en of de 2de wereldoorlog in Vlaanderen wel al afgelopen was. Zij was de echte harde tante die stelde dat repressie onproductief is, dat men vertrouwen moest hebben in de jongeren, dat begeleiding de beste resultaten haalde enz. Het was niets gekort, op het (extreem)-rechtse draagvlak Bracke-De Win kon Bousakla ongeremd haar ding doen zonder enige wederspraak van wetenschap, jongeren of de sector. Waarom niet ROJM (Rzoezie) Mechelen uitgenodigd, Z-kanaal wist wel beter er leverde een uitmuntende reportage rond het item af. Een echt debat is op de VRT blijkbaar niet meer gewenst en verder af dan ooit.

Meer van hetzelfde
Enkele dagen later zou Marc Eyskens tot alsmaar groeiende consternatie vaststellen hoe De Win ook op de radio haar bevooroordeeld en nationalistisch discours verder ten toon kon spreiden. 'Het is dat jij het zegt' was het laatste woord dat Eyskens nog kon uitbrengen na haar zoveelste eigengereide statement m.b.t. de CD&V en de 'crisis'. In Terzake van 24-2-2008 was het weer meer van hetzelfde met het 'terrorisme'-item waar alle gemeenplaatsen 'journalistiek' de revue konden passeren. Voor wanneer de opstand der (af)gebekten bij de VRT (*)?

De VDAB vernietigt gedeeltelijk haar bronnen
Als klap op de vuurpijl besloot de VDAB haar consistente database te overschrijven met 'nieuwe gegevens' zodat een lange termijnanalyse na 31/12/006 voor werklozen van niet-Europese afkomst onmogelijk werd. Halfweg het jeugdwerkloosheidsplan wordt voor hen een consistente vergelijking op 2 jaar onmogelijk gemaakt. Maar goed dat de schade beperkt is doordat voor de Marokkaans/Turkse werklozen wel nog de korte en lange termijnanalyse mogelijk is, omdat voor hen de nieuwe methode hun aantallen praktisch niet wijzigt. De vroegere methode was gebaseerd op naamherkenning en die was kwalitatief voor deze groep van hoog niveau. Het was allicht met hen in het vizier dat Minister Vandenbroucke nochtans aangedrongen had op een nieuw 'statistisch programma' om onwillige (zeg Marokkaans/Turkse) werklozen persoonlijk beter naar etniciteit te detecteren. Zij zaten dus al in het net dat zich nu breder kan spannen naar de andere niet-Europeanen. De verplichting uitzendwerk te aanvaarden door werklozen is allicht al een eerste verdere stap in de directieve en meer sanctionerende benadering, nog voor in feite de evaluatie gemaakt is die rekening houdt met de bevolkingsaangroei. En daar worden in deze BuG de elementen voor aangedragen.

En als Marokkaans/Turkse werkloosheid eens sterke daalde dan hun aantal groeide?
Een lange termijnvergelijking tussen eind 2000 (hoogtepunt conjunctuur - dieptepunt werkloosheid) en eind 2007 (voorlopig hoogtepunt huidige conjunctuur en huidig dieptepunt werkloosheid) laat zien dat voor het eerst de werkloosheidsdaling groter is dan de stijging van de het bevolkingsaantal van de Marokkanen en Turken in het Vlaamse gewest. Als rekening gehouden wordt met de stijging van hun bevolking, daalt hun werkloosheid met 5% tussen december 2000 en december 2007, dus op 7 jaar tijd! De daling voor niet-Europese vreemdelingen is -26% op zes jaar tijd, tussen december 2000 en december 2006, wanneer rekening gehouden wordt met de forse bevolkingstoename van niet-Europeanen in het Vlaamse gewest. In deze Bug worden beide vaststellingen onderbouwd, aangetoond en toegelicht.

Bevolkingsevolutie niet-Europese vreemdelingen tussen 1990 en 2007 in het Vlaamse gewest
Npdata heeft voor het eerst alle parameters die de bevolkingsevolutie van vreemdelingen jaar op jaar determineren in beeld gebracht (zie BuG 79). Van het NIS werden de gegevens verkregen om per nationaliteit en per gewest de vreemdelingenevolutie van 01/01/1990 tot 01/01/2007 in beeld te brengen. Tegen de achtergrond van de evolutie van werkloosheidscijfers richten we de focus op de Marokkaanse/Turkse bevolking en de andere niet-Europese vreemdelingen in het Vlaamse gewest. Ook de Belgwordingen, die vreemdelingen uit de statistieken doen verdwijnen zonder het land te verlaten, worden voor het eerst, met detail per gewest mee verrekend in de evolutie van de vreemdelingenbevolking. Alle gegevens nodig voor de berekening worden op gewestelijk niveau verzameld.

Dynamiek vreemdelingenevolutie: met hoeveel evolueert het aantal vreemdelingen van jaar tot jaar in het Vlaamse gewest. Volgende formule levert daarvoor het exacte aantal:

[Bijkomende vreemdelingen in jaar x] = [[Vreemdelingen op 01/01 van jaar x+n] - [Vreemdelingen op 01/01 van jaar x] + het aantal Belgwordingen in de jaren n], waar n het aantal jaren is van de beschouwde periode.

Om bv het aantal Marokkaans/Turkse vreemdelingen te kennen dat bijgekomen is in 2006 wordt eerst het verschil gemaakt tussen het aantal op 01/01/2007 en 01/01/06 (in dit geval 45.425 - 45.438 = -13) en daar wordt het aantal Belgwordingen in 2006 bijgeteld: -13 + 4.523 = 4.513.

Er wordt in deze telling nog geen rekening gehouden met het geboorte- en migratiesaldo van diegenen die Belg geworden zijn. Voor de toepassing op de werkloosheid is dit niet zozeer van belang. In een vergelijking over 7 jaar is het geboorte- en migratiesaldo van nieuwe Belgen uiteraard beperkt en kunnen de kinderen na de Belgwording maximaal 6 jaren oud zijn. Zelfs in de periode 1990-2007 is de maximumleeftijd van kinderen van nieuwe Belgen 16 jaar.

In deze vreemdelingenevolutie zijn voor elk jaar begrepen
- het migratiesaldo (immigratie-emigratie),
- het saldo van de ambtshalve schrapping en herinschrijving na ambtelijke schrapping
- de asielzoekers en ex-asielzoekers die overgaan van het wachtregister naar het vreemdelingenregister,
- het geboortesaldo (geboorten - overlijdens) bij de vreemdelingenbevolking, dwz elk kindje waarvan een vreemdelinge bevalt wordt als vreemdeling in het bevolkingsregister ingeschreven, zonder naar België te 'immigreren',
- de statistische aanpassing (omdat de eerste drie maand nog correcties komen in het Rijksregister die terugslaan op het jaar voordien).

In twee tabellen wordt voor Marokkaans/Turkse vreemdelingen en andere niet-Europese vreemdelingen het beeld vanaf 1990 opgebouwd met procentuele evolutie vanaf 1990 en vanaf 2001, het referentiepunt voor de vergelijking van de werkloosheid, gezien daar het laagste punt van de werkloosheid lag. De meting van werkloosheid op 31/12/2000 en bevolking op 01/01/2001 vallen in deze nieuwjaarsnacht 2001 samen.

Evolutie bevolkingsaantal Marokkaans/Turkse vreemdelingen na 1990
In twee tabellen schetsen we het beeld van de vreemdelingenevolutie: de Marokkaans/Turkse vreemdelingen en de andere niet-Europese vreemdelingen.

Op 1/1/2007 woonden er 45.425 Marokkaanse en Turkse in het Vlaamse gewest. In de periode 1990-21/12/2006 werden er evenwel 104.614 Marokkaanse/Turkse vreemdelingen Belg. Dwz 70% van de Marokkaanse/Turken in Vlaanderen heeft in deze telling de dubbele nationaliteit. In dit aantal en % wordt nog geen rekening gehouden met de Belgwordingen vóór 1990 en het geboorte- en migratiesaldo na 1990 van de nieuwe Belgen.

De 81.155 Marokkaanse/Turkse vreemdelingen op 1 januari 1990 is dus gestegen met 68.884 tot 150.039, of een stijging met 85%. Deze evolutie wordt evenwel doorkruist met 104.614 Belgwordingen van Marokkanen en Turken, zodat er op 1 januari 2007 nog 45.425 Marokkanen en Turken als vreemdeling in Vlaanderen geteld worden door het Rijksregister.

De ingevulde berekeningsformule om het bijkomend aantal Marokkaans/Turkse vreemdelingen te berekenen voor de ganse periode 1990-2007 = 45.425 (vreemdelingen 01/01/2007) - 81.155(vreemdelingen 01/01/1990) + 104.614 nieuwe Belgen. = 68.884 bijkomende Marokkaanse/Turkse vreemdelingen.

Wat ons hier echter interesseert is het stijgingspercentage na 2001, zodat de evolutie van de werkloosheidscijfers er aan kan afgemeten worden. Tussen 1/1/2001 en 1/1/2007 is er een stijging van de Marokkaans/Turkse vreemdelingenbevolking in het Vlaamse gewest met 22%. Als deze evolutie naar 1/1/2008 geëxtrapoleerd wordt is dit 25%, zodat hiertegenover de werkloosheidsevolutie tot 31/12/2007 kan afgemeten worden.

Een nauwkeurige (en onbevoordeelde) observator zal vaststellen dat er geen sprake is van invasie of overrompeling door Marokkanen en Turken, en dat er zelfs na 17 jaar zelfs geen sprake is van verdubbeling van de Marokkaans/Turkse bevolking, voortgaande op het toen getelde aantal Marokkanen en Turken in het Vlaamse gewest. In feite staan we, zeker de laatste 7 jaar, voor een gestage doch beperkte evolutie sinds 2001 voor deze twee belangrijkste niet-Europese nationaliteiten in het Vlaamse gewest. Zij maken echter het grootste 'racistische' potentieel wakker in de 'Vlaamse' bevolking. Bij de andere niet-Europese vreemdelingen liggen de zaken wel eventjes anders.

Evolutie andere niet-Europese vreemdelingen in het Vlaamse gewest 1990-2007
Na 2001 is er sprake van een echte boom van de andere niet-Europese nationaliteiten met vooral in 2005 en 2006 een grote verhoging van het aantal andere niet-Europese vreemdelingen, waarbij de migratie, dwz het van buiten naar binnen komen slechts voor een beperkt deel verantwoordelijk is. De overgang vanuit het wachtregister asielzoekers bedroeg in 2006 in het Vlaamse gewest 5.889 (7.779 in 2005!) tegenover 3.519 in Brussel en 3.088 in het Waals gewest. Ook het geboortesaldo van de vreemdelingen lag in Vlaanderen met 2.257 op het zelfde niveau als Brussel, terwijl het in Wallonië met -1.137 zelfs negatief was. Voor het detail van deze gewestelijke vergelijking, zie BuG 80.

Een en ander maakt dat t.a.v. 1990 er een stijging van de niet-Europese vreemdelingenbevolking geweest is van 240%, dwz meer dan een verdrievoudiging in het Vlaamse gewest, dwz van 32.954 in 1990 tot 112.096 in 2007, dus een stijging met 79.142. In diezelfde periode zijn er evenwel 50.483 andere niet-Europeanen Belg geworden zodat uiteindelijk er nog 61.613 als vreemdeling ingeschreven zijn. Van de 112.096 andere niet-Europese vreemdelingen is dus 45% Belg geworden na 1990, hetgeen een goed stuk lager is dan Marokkanen en turken. Een verklaring hiervoor is dat de helft van de stijle groei van andere niet-Europeanen de laatste vier jaar gebeurd is en dat de Belgwordingen van deze groep de komende jaren hun beslag zullen kennen.

Wat ons hier echter vooral interesseert is de stijging geweest is van andere niet-Europeanen na 2001, zodat een vergelijking kan gemaakt worden met de evolutie van de werkloosheidscijfers. T.a.v. 2001 is er op 6 jaar tijd bijna een verdubbeling gebeurd van de niet-Europeanen, d.w.z. een stijging met 93% op 1/1/2007.

Evolutie aantal vreemdelingen (on-line op http://www.npdata.be/BuG/87) in het Vlaamse gewest 1990-2007 voor

Marokkanen
Turken
Totaal Marokkanen en Turken
Andere niet-Europeanen
Totaal niet-Europeanen
Europeanen
Totaal vreemdelingen

Voor het verdere detail van Marokkaanse en Turkse vreemdelingen apart, voor de niet-Europeanen samen, voor de Europese vreemdelingen en voor de algemene evolutie van de vreemdelingenbevolking in het Vlaamse gewest tussen 1990 en 2007 kunnen de tabellen opgeroepen en geprint worden langs bovenstaande linken naar de online-tabellen (html). In volgende BuG's komen we hier nog uitgebreid op terug met het detail voor elk land apart en een vergelijking tussen de gewesten en het totaal voor België.

Leeftijdsverdeling van de bijkomende vreemdelingen 2000-2005
Dank zij de 'Bevolkingskubus' van Vlaanderen: http://mis.vlaanderen.be/cognos7/cgi-bin/ppdscgi.exe ('Gast' ingeven als ID en PW) is het mogelijk om in een representatieve periode na te gaan welke de leeftijdsverdeling is van de bijkomend ingeschreven vreemdelingen in het Vlaamse gewest: is de leeftijdsspreiding gelijk of eerder naar jongeren, ouderen, de middengroep? De kubus laat toe om dit per nationaliteit na te gaan.

Volgende methode is ontwikkeld om de evolutie van het vreemdelingenaantal zichtbaar te maken. Het aantal Marokkaans/Turkse vreemdelingen is per leeftijdsjaar gekend, bv de 15 jarigen in 2000. Deze 15 jarigen zijn 20 jaar in 2005 maar tussen 2000 en 2005 komen er langs immigratie, geboorte, overgang wachtregister, herinschrivjing vreemdelingen bij als 16, 17, 18, 19 en als 20 jarige in 2005. Maar er vallen er ook weg langs overlijden, emigratie, ambtshalve schrapping evenals door Belgwording. Voor sommige nationaliteiten is de Belgwording verantwoordelijk voor een sterke afname van het vreemdelingenaantal. Welnu, voor elk leeftijdsjaar kan het resultaat van al deze evoluties en wijzigingen samen grafisch weergegeven worden door de lijn van 2000 met 5 jaar door te schuiven, zodat dezelfde leeftijdsgroep zich op dezelfde vertikale lijn bevindt maar vijf jaar ouder. Op elke vertikale lijn kan dus afgelezen worden of het aantal per leeftijd op 5 jaar is vermeerderd of verminderd is. Als er geen enkele evolutie geweest zou zijn zouden beide lijnen op elkaar vallen. Ligt de curve voor 2005 globaal onder deze van 2000 dan is er een afname van het vreemdelingenaantal. Wanneer de curve van 2005, voor sommige leeftijdsjaren boven deze van 2000 ligt is er voor deze leeftijdsjaren sprake van verhoging van het vreemdelingenaantal.

Tussen 2000 en 2005 zijn er 22.667 Marokkanen/Turken bijkomend ingeschreven als vreemdeling en zijn 53.869 uitgeschreven als vreemdeling omdat ze Belg geworden zijn (zie tabel hierboven). Zo is er een globale en gespreide afname af te lezen over de gehele leeftijdscurve die vooral voortkomt uit de Belgwording, behoudens 18 en 36 jaar, leeftijdsgroep waar de nieuwe immigratie de Belgwordingen sterk compenseert.

Wanneer de relatieve evolutie uitgezet wordt als een percentage per leeftijdsjaar, dwz (verschil 2005-2000)/2000 dan komt de relatieve impact beter in beeld. De afname situeert zich vooral bij de -21 jarigen in 2000, de nieuwe immigratie tussen 20en 35 jaar.

Voor de vergelijking van werkloosheidscijfers zal een eventuele daling van werkloosheid die rekening houdt met een gemiddelde bevolkingsgroei, voor jongere Marokkanen/Turken een minimum zijn, gezien er na 2000 vooral 20+ers meer dan anderen zijn bijgekomen.

Andere niet-Europese vreemdelingen
Het beeld van de andere niet-Europese vreemdeling zal heel anders zijn: tussen 2000 en 2005 zijn er 35.167 andere niet-Europese vreemdelingen bijkomend ingeschreven en 23.570 uitgeschreven (zie tabel hierboven). Het aantal vreemdelingen is gedurende die vijf jaar globaal gestegen tot 61.613 en zoals uit de grafische voorstelling van het evolutiepercentage blijkt vooral tussen 13 en 36 jarigen in 2000.

Een daling van aantal werklozen bij de -25 jarigen, en vooral ook bij de 25-40 jarigen een minimale indicatie geven. De feitelijke daling zal groter zijn gezien er in deze leeftijdscategorie meer andere niet-Europese vreemdelingen bijgekomen zijn.

De structuur van de vreemdelingevolutie is voor Marokkaans/Turkse en voor andere niet-Europeanen gelijklopend, de piek situeert zich tussen 10 en 35 jaar op vijf jaar bekeken. Het 'niveau' ligt bij de Marokkaans/Turkse vreemdelingenevolutie veel lager (= hoger % vermindering vreemdelingen uit het register) omwille van de Belgwording.

Vreemdelingenevolutie per leeftijd Europees, niet-Europees, Marokkaans, Turks apart: (on-line op http://www.npdata.be/BuG/87)

Marokkanen
Turken
Totaal Marokkanen en Turken
Andere niet-Europeanen
Totaal niet-Europeanen
Europeanen
Totaal vreemdelingen

Intergewestelijke verhuizingen
In de evolutie van vreemdelingenscijfers speelt ook nog een effect van intergewestelijke migratie, die evenwel naar Vlaanderen toe een eerder een positief saldo heeft. Er gaan in dit geval dus méér werklozen terug te vinden zijn dan de bevolkingsevolutie laat vermoeden, een daling geeft dan het minimale effect weer. In de feiten zal het resultaat beter zijn.

Allochtone werkloosheid daalt over de ganse lijn sterker dan bevolkingsgroei - Bron: Arvastat-VDAB: http://arvastat.vdab.be/nwwz/index3.htm

Om na te gaan of werkloosheid bij een groep daalt over een bepaalde termijn wordt de beginsituatie geïndexeerd met de bevolkingsgroei over die termijn. De 15.563 Marokkaans/Turkse werklozen eind 2000, zouden er bij lineaire toepassing van de bevolkingsevolutie 15-64 jarigen tot eind 2007 19.454 zijn (+25%, zoals de bevolkingsevolutie) zijn. Die 19.454 zijn de 'referentiewerkloosheid' waaraan de feitelijke evolutie in 2007 aan afgemeten wordt. In feite worden 18.514 Marokkaans/Turkse werklozen geteld, hetgeen een afname is met 5%. Toegespitst op de -25 jarige Marokkaans/Turkse werklozen is dit -31% en zelfs de laaggeschoolden springen er dan bij de -25 jarigen nog uit met een daling van 34%.

Dus ook wanneer vergeleken wordt op het hoogste punt van de conjunctuur eind 2000 en voor de gehele groep van Marokkanen en Turken blijkt een vermindering van de werkloosheid. Dit wil niet zeggen dat er in verhouding tot hun bevolkingsaantal niet meer Marokkanen/Turken werkloos zijn, maar wel dat op een termijn van 7 jaar een relatieve afname wordt vastgesteld, die zeer uitgesproken wordt voor de jongere leeftijdscategorieën en laaggeschoolden.

Omdat op die zeven jaar uiteraard een doorschuiving is van de 'cohortes', de leeftijdsgroepen die ouder worden en in een andere leeftijdscategorie komen, is nagegaan wat de werkloosheid was bij Marokkaans/Turkse 20-24 jarigen in 2000 en de 25-29 jarigen in 2007. Deze longitudinale opvolging dekt niet de volledige groep maar is wel indicatief. Ook deze dynamische meting, laat een daling zien van de werkloosheid van minstens 31%.

Ook de werkloosheid van andere niet-Europeanen daalt, ondanks zeer sterke bevolkingsaangroei
De bevolkingsgroei de laatste 6 jaar is 4 x sterker bij de andere niet-Europese vreemdelingen (+93%) dan bij de Marokkaans/Turkse bevolking (+25%). De vergelijkingsperiode is voor hen met een jaar ingekort tot eind 2006 om de werkloosheidsevolutie vergelijkbaar te houden wegens een definitieverandering die vooral op de andere niet-Europese vreemdelingen impact heeft.

De afname van de werkloosheid, rekening houdend met de forse bevolkingsgroei gebeurt in alle leeftijdsgroepen: -26% gemiddeld, voor de -25 jarigen -17%, alhoewel hier maar het effect speelt van 1 jaar jeugdwerkloosheidsplan. Als dit op twee jaar kon gemeten worden lag dit waarschijnlijk boven de 30% op het niveau van de Marokkaans/Turkse jongeren. De afname is ook voor laaggeschoolden hoog en ook wanneer de leeftijdsgroep 20-24 jarigen naar 25-29 jarigen doorgeschoven wordt.

Rijke statistiek die genuanceerde beoordeling toelaat
De kwaliteit van het (online) ter beschikking staande of bij het NIS op te vragen statistische materiaal is hoog. De exploratie en aanwending ervan staat evenwel niet in verhouding tot de rijkdom ervan en het maatschappelijke nut ervan. Door met langer lopende tijdsreeksen te werken waarbij de statische gegevens gedynamiseerd worden en evolutiegegevens vergelijkbaar worden kan beetje bij beetje een interpretatiekader opgebouwd worden dat toelaat de impact van bepaalde campagnes beter te meten en de werkelijkheid meer en meer te onttrekken aan het (voor)oordeel dat soms sneller de kop op steekt dan men kan denken.

Jan Hertogen, socioloog.