christophe28 februari 2008 – 17:36

John Feffer: “Om eerlijk te zijn: er is al veel veranderd na de laatste mid-termverkiezingen van 2006. De democraten deden het toen goed. Voor het eerst sinds de oorlog in Vietnam was de buitenlandse politiek een belangrijk thema in de kiescampagne. Normaal maken de Amerikaanse kiezers zich enkel zorgen om de problemen die rechtstreeks hun portemonnee beïnvloeden. De Bush-administratie anticipeerde op die verkiezingen door bij te sturen. Het meest dramatische voorbeeld van die bijsturing was de diplomatieke oplossing van het conflict met Noord-Korea. Een aantal sleutelfiguren van de neoconservatieven namen ontslag. Natuurlijk veranderde er in de grond weinig aan de politiek van unilateralisme en de nadruk op militarisme. Dat blijft grotendeels overeind. Als je kijkt naar de houding tegenover Iran en Pakistan, dan is er weinig veranderd. Als we dan vooruitkijken naar november. Wie er ook wint, er zullen dingen veranderen. Noch McCain, noch de democraten zijn schatplichtig aan religieus rechts. Die schaarden zich achter Huckabee en Romney en vinden McCain veel te seculier hoewel hij natuurlijk wel lippendienst bewijst aan religieus rechts.”

Maakt het dan niet uit wie er wint?

“Als een democraat het haalt zal je wel snel een verandering zien. Misschien wordt Guantanamo gesloten en worden de gevangenen aldaar overgebracht naar gelijkaardige gevangenissen op Amerikaans grondgebied. En misschien komt er ook wat meer nadruk op multilateralisme en verandert er ook wat aan de martelpraktijken. Betekent dat een substantiële ommezwaai? Wel nee, niet echt. Neem de oorlog in Irak. Er zal wel wat gediscussieerd worden over een timing voor de terugtrekking van de troepen. Maar er lijkt een consensus te zijn ontstaan dat er geen onmiddellijke terugtrekking komt zoals de vredesbeweging vraagt. Geen enkele kandidaat wil sleutelen aan het militaire budget. Niemand stelt pre-emptieve aanvallen in vraag. Kijken we naar de economische politiek. Hillary Clinton lijkt wat sceptischer te zijn over vrijhandelsakkoorden. Al gok ik dat ze eenmaal verkozen die scepsis snel zal laten varen. Het is er haar nu vooral om te doen de stemmen binnen te halen van de blanke arbeiders die zwaar getroffen zijn door de vrijhandelsakkoorden. Samengevat: op vlak van buitenlandse politiek worden de meest extreme posities van de Bush-administratie verlaten, maar valt men terug op een soort liberaal-conservatieve consensus. Misschien is er één grote uitzondering: nucleaire wapens. Binnen de vredesbeweging wordt er hevig gedebateerd of ze nu voor volledige ontwapening moeten zijn of eerder voor meer controle. En dan plots zijn daar de oud-gedienden George Schultz en Henry Kissinger die op de proppen komen met een voorstel om alle nucleaire wapens te elimineren en die zo de vredesbeweging links voorbijsteken. Een voorstel dat ze dan ook nog eens publiceren in de Wall Street Journal, de meest conservatieve krant van de VS. Dat biedt voor de kandidaten de mogelijkheid om tenminste op dat punt een radicale koerswijziging voor te stellen zonder er van beschuldigd te worden de vredesbeweging achterna te lopen.”

De neoconservatieven lijken wel van het politieke toneel te gaan verdwijnen. Zullen hun ideeën uitsterven?

“Helaas. De neoconservatieven zijn een beetje zoals de Wizard of Oz. Hun stem klonk zo luid. Ze leken alomtegenwoordig. Maar als je het gordijn wegtrok, bleek het maar om een klein groepje individuen te gaan. Hun kracht lag vooral in het feit dat ze een goed netwerk hadden. Eenmaal dat netwerk verbrokkelde, verging het hen als John Bolton. De media blijven wel zijn deur platlopen omdat hij zijn extreme standpunten zo kleurrijk vertolkt, maar eigenlijk maakt het niet uit wat hij zegt. Niemand luister naar hem. Aan de andere kant: Jacob Heilbrunn, die zich zelf als een neoconservatief beschouwt, schreef onlangs een boek waarin hij uiteenzet dat de neoconservatieven lijken op een zombie uit de films. Je denkt dat ze dood zijn, maar even later steekt hun hand al uit het graf. Heilbrunn denkt dat McCain - als hij verkozen raakt – de waterdrager zal zijn van de neoconservatieven. Ik heb daar mijn twijfels over. Laten we eens kijken naar hun erfenis voor de Amerikaanse politiek in het algemeen. Tijdens de Reagan-jaren konden de conservatieven het publiek overtuigen dat hun eigen overheid slecht was. Tijdens het bewind van Bush slaagden de neoconservatieven er in om het publiek te overtuigen dat alle overheden én alle internationale instellingen slecht zijn. Het zal zeer moeilijk zijn om die erfenis ongedaan te maken. Volgens peilingen staat het Amerikaanse publiek nochtans wel redelijk positief tegenover de Verenigde Naties. Toch blijft het dankzij de erfenis van de neoconservatieven makkelijk voor presidentskandidaten om hun rug te keren naar de internationale instellingen.”

Hoe kan je die invloed keren?

“De oorlog in Irak leert ons iets over het falen van het unilateralisme en de onwetendheid van het Pentagon. Die negatieve lessen bevestigen eindelijk wat links al jaren vertelde in de VS. Je kan het publiek ook wel overtuigen door je boodschap op de juiste manier te verpakken. Je moet niet gaan verkondigen dat je het Amerikaanse imperium wil inperken want de meeste Amerikanen hebben niet de indruk dat ze in een imperium leven. Uit onderzoek blijkt dat de gemiddelde Amerikaan denkt dat de buitenlandse hulp 7 tot 15 procent bedraagt van het BNP terwijl het in werkelijkheid veel minder dan één procent is. Het zegt iets over hoe zij eigenlijk willen dat hun land er uitziet. Maar je moet hen wel niet komen vertellen dat ze in een totaal ander land leven dan ze denken. Je kan wel iets vertellen over de kosten van het Amerikaanse imperium. Waarom staat er zo'n klein bedrag op hun loonbriefje? Waarom is hun gezondheidszorg zo slecht?”

Maar op welke manier kan er ook politiek iets in beweging worden gezet?

“Als het behoud van het imperium onbetaalbaar wordt, zal er natuurlijk uiteindelijk een politiek debat losbarsten. Maar daar is ook een keerzijde aan. Als je heel eerlijk met Amerikaanse ondernemers praat, zullen zij toegeven dat ze goed hebben verdiend aan het Amerikaanse imperium. Onze welvaart is gebaseerd op het behoud van onze militaire en economische macht in de wereld. Als de dollar niet langer gezien wordt als een sterke munt dan zullen we plots beschouwd worden als de grootste schuldnatie. Dat zijn we natuurlijk al een hele tijd, maar voorlopig worden we niet behandeld als het land met de grootste schuldenlast. De Amerikaanse politici weten zeer goed wat de voordelen van het Amerikaanse imperium zijn, alleen zullen ze het nooit zo in het openbaar verkondigen. Pas als deze private discussie van de elite losbarst in het grote publiek zal je weten dat er iets onvoorstelbaars gebeurd is in de VS.”

Is er wel een oplossing voor die paradox. De VS en de dollar hebben het imperium nodig.

“Alle imperia bereiken dit punt. De kosten beginnen zwaarder te wegen dan de opbrengst. De politieke elite komt dan op een punt dat ze moeten onderhandelen over structurele aanpassingen aan die nieuwe situatie. Het kan uitdraaien op een totale ineenstorting zoals in de Sovjet-Unie. Het kan leiden tot het doorgeven van de fakkel zoals gebeurde tussen Engeland en de VS in het begin van de twintigste eeuw. Het kan echt wel op een goedaardige manier onderhandeld worden. Volgens mij hebben de VS de kans om het eerste imperium te zijn dat zijn macht doorgeeft aan een soort internationaal systeem. Er zijn natuurlijk verschillende versies van zo'n optie. Er is de neoliberale versie en een meer sociaal-democratische versie. Gezien het huidige politieke klimaat in de VS zullen we eerder bij een neoliberale versie belanden. De VS zullen hun macht investeren in de neoliberale internationale instellingen zoals de Wereldhandelsorganisatie. Zijn militaire macht zal het liever doorgeven aan de Navo of Asean. Als ik moet kiezen tussen de Amerikaanse unilaterale hegemonie en de neoliberale globale oplossing, ga ik toch voor dat laatste. Al hoop ik natuurlijk dat er ooit een echte internationale oplossing komt met een VN die echt de hele wereld vertegenwoordigt zonder dat er één economisch model dominant is. Voorlopig zijn we daar nog lang niet aan toe. In ons eigen politieke systeem is er voorlopig niemand die dat standpunt verdedigt. In Europa kan je klagen dat de socialistische partijen te zwak zijn of helemaal niet meer echt socialistisch zijn, maar dat soort ideeën wordt tenminste nog een klein beetje vertegenwoordigd.”

Een dergelijke ommezwaai betekent ook omgaan met de opkomende grootmacht China. Wordt daar al over gedebatteerd in de VS?

“Een zeer levendig debat. De grootste kritiek onder de real-politici op de regering van Bush is dat zij de opkomst van China genegeerd hebben en die opkomst wellicht zelfs hebben aangevuurd. De VS sloten anti-terreurakkoorden met de Chinese regering en knepen in ruil een oog dicht als diezelfde regering de anti-terreurmaatregelen zeer breed invulde. China kreeg de verantwoordelijkheid om de rel rond het nucleaire programma van Noord-Korea op te lossen gewoon in de schoot geworpen. Bush versnelde ook de economische samenwerking met China. Dat is stilaan een nachtmerrie aan het worden voor de realisten. Er is maar een dreiging die groot genoeg is om de VS uit te dagen, zeggen zij. Al Qaeda is maar klein bier en streeft niet naar het wereldleiderschap. China kan niet alleen rekenen op een zone van vriendschappelijkheid in Azië, maar spreidt zijn invloed de laatste jaren ook dramatisch snel uit in Zuid-Amerika en Afrika.”

Kan die zenuwachtigheid tot een escalatie leiden?

“De meeste mensen herinneren zich niet dat ook de VS en Engeland geen goede relatie hadden in het eerste deel van de twintigste eeuw. Zelfs tijdens de tweede wereldoorlog waren er hoogoplopende spanningen tussen Churchill en Roosevelt. Het was zelfs zo erg dat Stalin dacht dat er een oorlog tussen de twee op til was. Er zijn nooit vriendschappelijke relaties tussen de opkomende en de tanende grootmacht. En zeker als de ideologische geschiedenis zo verschillend is als tussen China en de VS heb je extra buskruit voor een explosieve relatie.”

U bent te gast op een vredesconferentie over interventie en mensenrechten. Zullen er ook in de toekomst nog militaire interventies zijn met een humanitaire saus?

“Dat is een vast onderdeel van de Amerikaanse buitenlandse politiek geworden. Het is een ironische overwinning van de mensenrechtenbeweging. Die beweging heeft aanvankelijk nooit gepleit voor interventie. De anti-appartheidbeweging en de beweging tegen Pinochet waren 'regime change' bewegingen. Wij deden dat door bewegingen te steunen in die landen die het regime wilden veranderen. Niemand die er in die tijd aan dacht om een militaire interventie te eisen. Maar we vroegen wel dat onze politici hun macht zouden gebruiken om die regimes onder druk te zetten door bijvoorbeeld economische sancties. Uiteindelijk is dat ook interventie. De rechterzijde heeft dat gezien en vond dat wel een interessante piste om hun agenda te realiseren. Waarom het enkel bij economische sancties houden? Laten we meteen ook het Pentagon inschakelen. Dat is wat ze gedaan hebben in Irak. En dat is precies ook de argumenten die Japan gebruikt om de versterking van hun militair arsenaal te verantwoorden. Moeten we daarom altijd consequent tegen militaire interventies zijn? Wat doe je dan met een situatie als in Rwanda? Studies wijzen uit dat een kleine militaire interventie het leven had kunnen redden van honderdduizenden mensen. Links moet een antwoord kunnen geven op die vraag.”

Bedoelt u dat interventies om de mensenrechten veilig te stellen niet altijd een schaamlapje zijn voor militaire operaties om de strategische belangen van het Westen te redden?

“Ik denk niet dat je alle interventies per definitie moet uitsluiten. Er moeten toch internationale mechanismes bestaan om bepaalde wreedheden tegen te houden. Diplomatie helpt in de overgrote meerderheid van de gevallen. Maar er zijn enkele extreme gevallen waarin diplomatie faalt. (aarzelt) Het is een heel moeilijk discussie. Een hellend vlak dat er voor zorgde dat mensen als Michael Ignatieff en Christopher Hitchens weggleden uit het linkse kamp en zich 100 procent achter de oorlog in Irak schaarden. Ik denk aan de andere kant wel dat ik ook even mijn principes aan de kant zou zetten als ik honderdduizend mensen zie sterven. (aarzelt opnieuw) Weet je, ik ben zelf niet helemaal overtuigd van mijn argumenten. Het is een verscheurend vraagstuk.”