Thomas Hiergens03 maart 2008 – 17:15

De beslissing van Steven Spielberg om zich terug te trekken uit de organisatie van de Olympische Spelen heeft het thema "Mensenrechten en China" opnieuw volop in de schijnwerpers geplaatst. Sindsdien surfen NGO's op de golf van media-aandacht om ook de binnenlandse mensenrechtenproblematiek aan de kaak te stellen. De teneur is daarbij steevast dezelfde: zes maanden voor het begin van de Spelen komt Beijing de gedane beloftes niet na.

Human Rights Watch (HRW) roept daarom alle betrokken partijen (nationale Olympische Comités, regeringen en sponsors) op om de druk op Beijing te verhogen. Volgens Sophie Richardson, directeur Azië van HRW, is de politieke repressie toegenomen. Bewijs daarvan zijn de arrestatie en veroordeling van zes bekende mensenrechtenactivisten in minder dan een jaar tijd, steeds onder de zeer vage aanklacht van "aansporing tot het omverwerpen van het staatsgezag". Recente gevallen zijn Lü Gengsong (op 4 februari veroordeeld tot 4 jaar gevangenisstraf) en Hu Jia (opgepakt door de politie op 27 december 2007 en formeel gearresteerd op 30 januari).

De onderdrukking van de mensenrechtenactivisten gebeurt nu op meer systematische wijze. Activisten en hun familie worden lang voor de arrestatie geïntimideerd, geschaduwd en onder huisarrest geplaatst. Deze werkwijze houdt de media-aandacht weg, want er is geen formele aanklacht. De golf van onderdrukking en arrestaties zou volgens HRW overeenstemmen met statistieken van het Chinese ministerie van Justitie. Tussen 2006 en 2007 zijn twintig procent meer mensen veroordeeld voor redenen van staatsveiligheid.

Voor Reporters Zonder Grenzen was 2007 "het jaar van de desillusie". De binnenlandse pers staat onder strikte controle van de CCP. Zij die de dagelijkse instructies niet volgen kijken al snel tegen zware straffen aan. Bijgevolg houdt China nog 33 journalisten en 51 cyberdissidenten opgesloten; een triest wereldrecord. En ondanks de nieuwe regelgeving voor buitenlandse journalisten werden vorig jaar niet minder dan 180 onder hen lastiggevallen of tijdelijk vastgehouden, cijfers gebaseerd op rondvraag van de Foreign Correspondents Club of China. Bovendien genieten Chinese journalisten of Chinese assistenten van buitenlandse journalisten niet van dit regime. Het doet alvast het ergste vrezen.

Ook Human Rights in China (HRIC) heeft haar campagne "Incorporating Responsibility 2008" opgevoerd. De in China gespecialiseerde NGO volgt al vijf jaar de Chinese regering op haar nakoming van de olympische beloftes. Begin dit jaar werd een nieuwe tussentijdse evaluatie gepubliceerd, met ronduit negatieve conclusies. Sinds januari zet de NGO maandelijks een gevangene - activist, religieuze, journalist of schrijver - in de kijker.

"Fonkelende stadia en spectaculaire parades zijn waardeloos als journalisten en mensenrechtenactivisten niet vrijuit kunnen spreken, als gevangenen gefolterd worden of als de overheid de duizenden executies blijft doodzwijgen."

Het is echter opvallend dat tot nu toe geen enkele NGO pleit voor een boycot van de Spelen. Sommige pleiten er zelfs expliciet voor dat níet te doen. Tijdens een rondetafel over mensenrechten en de Olympische Spelen in Nederland betoogde Eduard Nazarski, directeur van Amnesty International Nederland, dat de Spelen zeker en vast moeten plaatshebben. De huidige aandacht voor China heeft volgens hem een positief effect.

Deze gedachtegang lijkt vreemd genoeg erg goed op wat de Chinezen zelf al jaren zeggen. “Door de Spelen aan Beijing toe te wijzen, helpt u de mensenrechten vooruit”, zei Liu Jingmin, ondervoorzitter van het organiserend comité voor de Spelen, in april 2001 tot het IOC. Was het voor de communistische machtshebbers een drogreden om de toekenning van de Spelen aan China te verzilveren?

Wereldwijd lijkt er een consensus te bestaan over de contraproductieve effecten die een boycot van de Spelen zou veroorzaken. Om het met de woorden van de Nederlandse Minister voor Buitenlandse Zaken Verhagen te zeggen: "Een gevangene heeft niets aan een boycot". Indien ze realistische eisen willen stellen, kunnen NGO's China enkel afrekenen op de gedane beloftes. Maar het lijkt momenteel nog onmogelijk om die evaluatie te maken.

Ten eerste, omdat het regime inzake mensenrechten nooit concrete beloftes heeft gedaan. Het IOC heeft enkel geëist dat de buitenlandse pers ongehinderd haar werk kan doen. Op papier lijkt dat in orde, maar met de nieuwe regels voor buitenlandse journalisten lijkt de druk verlegd van interviewers naar geïnterviewden. Slachtoffers van mensenrechtenschendingen worden onder druk gezet om daar vooral niet met journalisten over te spreken.

Vervolgens speelt het gebrek aan objectieve informatie. Betrouwbare officiële statistieken zijn een contradictio in terminis. Hoewel de informatie van de NGO's steeds correct is, zijn hun analyses dat minder. Vaak construeren ze een amalgaam van zowat alle problemen (politiek, sociaal, economisch, milieu, et cetera) waarmee China kampt, om zo een gitzwart beeld te schetsen van de evolutie van de mensenrechten. Positief nieuws zoals de vrijlating van de journalisten Yu Huafeng en Ching Cheong wordt daarbij netjes verzwegen.

Het staat nu al vast dat de mensenrechtensituatie in dit land niet spectaculair zal verbeteren voor de start van het mondiaal sportief gebeuren. In dat opzicht hebben de NGO's overschot van gelijk. Toch is het nog te vroeg om de olympische beloftes te beoordelen. De internationale druk en het aantal mensenrechtenincidenten zullen de komende maanden nog toenemen; zeker wanneer de verwachte 30.000 journalisten gearriveerd zijn. De wijze waarop de autoriteiten dan zullen reageren, zal een goede barometer zijn voor de toekomst.