Jaap op de Coul (Bevrijde Wereld)08 mei 2008 – 12:39

De verkiezingsdag begon met hevige confrontaties in enkele pro-Morales-gemeentes van Santa Cruz. Ook de wijk ‘Plan 3000’, die bevolkt wordt door migranten uit de Morales-gezinde hooglanden van Bolivia, liet zich niet onbetuigd. In de gemeentes Yapacaní en San Julián werden 40.000 mensen verhinderd om te gaan stemmen. Voor- en tegenstanders van het referendum bekogelden elkaar met stenen. De politie probeerde beide partijen uit elkaar houden met traangas. Uiteindelijk vielen er ongeveer 30 gewonden. Een vijftigtal mensen werd gearresteerd.

Regering weigert uitslag
Evo Morales bestempelde het referendum als een mislukking. Hij rekende uit dat 15% tegenstemmers, plus het aantal mensen dat gewoon thuisbleef voor het referendum, iets meer dan de helft van de bevolking van Santa Cruz uitmaken. Naar verluidt liet 36% van de bevolking het referendum aan zich voorbijgaan. Vooraf maakte de regering in La Paz al bekend dat het een illegaal referendum betrof, aangezien het nooit werd goedgekeurd door het Nationale Kieshof. Bovendien zou het in strijd zijn met de huidige grondwet.

De inwoners van de stad Santa Cruz vierden hun kersverse autonomie op uitbundige wijze. Prefect Ruben Costas kondigde het begin aan van een nieuwe republiek, gebaseerd op autonome departementen. Op die manier zou Bolivia uitgroeien tot het meest gedecentraliseerde land van Latijns-Amerika. In juni staan er soortgelijke referenda op de agenda voor Beni, Pando en Tarija – de andere departementen uit het oostelijke laagland.

Dialoog nodig
De meeste experts menen dat er onderhandeld moet worden tussen de regering en de departementen die naar meer autonomie streven. Opzet is om de referenda en de nieuwe grondwet met elkaar te verenigen. Evo Morales riep de prefecten al op tot dialoog, maar Ruben Costas weigert rond de tafel te gaan zitten indien de regering de uitslag van het referendum niet erkent. Costas wacht ondertussen de uitslagen van soortgelijke referenda in nabijgelegen departementen af. Op die manier hoopt de prefect van Santa Cruz nog sterker te staan in de onderhandelingen met de regering.

De afgelopen maand wierp de kerk zich op als bemiddelaar tussen beide partijen, onder impuls van kardinaal Terrazas. De rol van de katholieke kerk in de onderhandelingen lijkt echter uitgespeeld sinds het referendum in Santa Cruz. Terrazas bracht zondag zijn stem uit – in het als illegaal bestempelde referendum – en koos daarmee partij, aldus de regering. Voor de oppositie in Santa Cruz is bemiddeling door de kerk evenwel een voorwaarde om de onderhandelingen verder te zetten.

In de steden Cochabamba, El Alto, La Paz en Potosí waren er massale demonstraties van MAS-aanhangers tegen het referendum. Er werd een oproep gelanceerd om zo snel mogelijk een nationaal referendum over de nieuwe grondwet te organiseren. De regering-Morales zag zich door het Nationale Kieshof genoodzaakt het nationale referendum over de nieuwe grondwet uit te stellen, aangezien het samenviel met het autonomie-referendum in Santa Cruz. Bovendien vergen de voorbereidingen van het nationale referendum meer tijd dan aanvankelijk gepland.

Of er al dan niet wordt doorgegaan met de departementale autonomie, laat het MAS afhangen van de goedkeuring van de nieuwe grondwet, via het geplande nationale referendum. Opvallend genoeg wordt in de nieuwe grondwet – die in grote mate door de MAS-regering werd opgesteld en goedgekeurd – departementale autonomie wél erkend. Ook autonomie voor inheemse bevolkingsgroepen wordt erin vermeld, in tegenstelling tot de huidige grondwet.

Politieke machtsstrijd
De regering-Morales verwijt de oppositie in de oostelijke departementen dat men vroeger nooit iets ondernam om decentralisering of departementale autonomie te bewerkstelligen, toen de neoliberale partijen gedurende lange tijd de plak zwaaiden in Bolivia. Ondertussen liggen de politieke kaarten heel anders. De linkse regering-Morales wordt nu centralisme aangewreven door de oppositie, die er nu alles aan doet om zoveel mogelijk bevoegdheden over te hevelen naar de departementen. De partijen die aan de macht zijn in de rijkere, oostelijke departementen (zoals Santa Cruz) verloren de presidentsverkiezingen in 2005, en kunnen sindsdien niet langer door één deur met de regering in La Paz. Meer dan om het streven naar een gedecentraliseerd Bolivia, gaat het volgens analisten veeleer om een machtsstrijd tussen regering en oppositie.

Jaap op de Coul is landenvertegenwoordiger Bolivia voor Bevrijde Wereld. De NGO Bevrijde Wereld is in Bolivia aan de slag in de arme plattelandsregio’s in Centraal-Bolivia (Santa Cruz, Cochabamba en Potosi). Er wordt vooral gewerkt rond voedselzekerheid voor arme boerengemeenschappen, met organisatieversterking als één van de belangrijkste instrumenten.