r a v a g e08 juni 2006 – 02:18

Duizendpoot Michael Winterbottom heeft de afgelopen tien jaar in een razend tempo films in alle mogelijke genres gemaakt. Zijn beklijvend docudrama In This World (2002) over de internationale vluchtelingenproblematiek gaf al een voorsmaak van zijn politieke bevlogenheid. Met zijn The Road to Guantánamo, ondersteund door mederegisseur Mat Whitecross, heeft hij een krachtige, woedende aanklacht tegen het beruchte Amerikaanse gevangenenkamp op Cuba gemaakt.

Vanaf 2002 wordt een klein gedeelte van de basis Guantánamo Bay op Cuba gebruikt om verdachte al Qaida- en Talibangevangenen uit onder andere Afghanistan vast te zetten. Momenteel zitten er zo'n 500 vermeende terroristen en strijders zonder recht op proces vast. Veel gedetineerden bevinden zich al drie jaar lang in een juridisch vacuüm. Guantánamo is doelbewust gecreëerd in een poging om gedetineerden buiten bereik van de Amerikaanse of andere rechtbanken te houden.

Dat op Guantánamo Bay de internationale rechtsregels grof worden geschonden, zoals de Geneefse Conventie, staat buiten kijf. De laatste tijd komen er dan ook vrijwel dagelijks berichten over dit omstreden gevangenenkamp naar buiten. Het laatste nieuws is dat de Europese Gemeenschap onmiddellijke sluiting vraagt van Guantánamo Bay. Op 19 mei riep ook al een VN-panel op om het detentiekamp te sluiten, wat tot een mateloze irritatie bij de Amerikanen leidde.

Terug naar de film. Nauwelijks een maand na de aanslagen van elf september vertrekt Asif Iqbal, een Brit van Pakistaanse afkomst, naar Karachi in Pakistan om daar zijn toekomstige bruid te ontmoeten. Hij wordt gevolgd door drie vrienden die zijn huwelijk komen vieren: Ruhel, Shafiq en Monir, eveneens woonachtig in Tripton, Engeland. Samen met de Pakistaanse neef van Shafiq bezoeken ze in Karachi een moskee. Ze worden door de Imam aangespoord naar Afghanistan te gaan om de mensen daar te helpen tegen de Amerikaanse agressor.

Gedeeltelijk uit idealisme, gedeeltelijk omdat ze jong en niet al te snugger zijn, besluiten de vier vrienden om de grens met Afghanistan over te steken. Na een uitputtende reis komen de vrienden ’s nachts aan in Kandahar, waar net de eerste Amerikaanse bommen beginnen te vallen. Ze komen terecht in Kabul, waar Asif ziek wordt en ze niet verder kunnen reizen. Inmiddels willen ze zo snel mogelijk terug naar Pakistan, maar het busje dat ze huren brengt ze juist dieper in het oorlogsgebied. Ze komen terecht tussen de Talibanstrijders, en in de chaos worden ze gearresteerd. Monir blijkt dan inmiddels zoek geraakt.

Na weken gevangschap onder erbarmelijke en barbaarse omstandigheden worden de drie mannen overgevlogen naar Guantánamo, de Amerikaanse basis op Cuba. Ze worden gevangen gezet op verdenking van banden met Mohammed Atta en Osama Bin Laden. Hoewel deze beschuldigingen al snel ongegrond blijken, worden ze regelmatig ondervraagd en gemarteld. Het duurt ruim twee jaar voor Shafiq, Asif en Ruhel terugkeren naar het Engelse Tipton, hun woonplaats. Tot op de dag van vandaag is er geen spoor van Monir, die ze in Afghanistan zijn kwijtgeraakt.

Hun gevangenschap is een aangrijpende catalogus van marteling, vernedering en dehumanisering. Het is kortom een vlammende aanklacht tegen de wijze waarop supermacht Amerika haar krijgsgevangenen behandelt. Een aantal van de scènes in The Road to Guantánamo zou grappig zijn als ze niet zo angstaanjagend waren. De methodes van ondervraging door de Amerikanen lijken sterk op de nazipraktijken van weleer.

De drie enigszins wereldvreemde Britse moslims worden maandenlang in kooien, onbeschermd in de felle zon opgesloten, en af en toe onderworpen aan ondervragingen. Voorafgaande hun 'verhoor' worden de gevangenen op vernederende wijze geïsoleerd; hierbij worden ze met geweld plat op hun buik gesmeten terwijl er een kap over hun hoofd wordt getrokken. Ze worden op hun knieën verhoord, ontkennende antwoorden woorden steevast met bruut geweld beantwoord.

De ondervragers van CIA en MI5 gebruiken ook dubieuze bewijzen om vast te stellen of ze in de buurt van Bin Laden en zijn trawanten zijn geweest. Achteraf is gebleken dat ze in die tijd gewoon in Engeland verbleven, onder politietoezicht, omdat ze veroordeeld waren voor klein crimineel gedrag. De grote kracht van de film is de wijze waarop abstracties en kale cijfers een menselijk gezicht krijgen.

The Road to Guantánamo is een uitgekookte mix van archiefbeelden, nagespeelde scènes met acteurs en interviews met de echte Tripton Three jongens, zoals de Britse moslims ook wel worden genoemd. De film wordt binnenkort in de Verenigde Staten uitgebracht, waar nu enkel al heisa is ontstaan over de filmposters, die gecensureerd moeten worden. Het beeld van de beruchte hoofdkap die de gevangenen in het gevangenenkamp droegen, zal daar niet te zien zijn.

Nadat de film de Zilveren Beer won op het Berlijns filmfestival werden de filmmakers, de Tripton Three en de acteurs bij aankomst op een Londens vliegveld heel vervelend behandeld door de politie. Een van de acteurs werd verteld dat hij geen recht op een advocaat had en de politie moest ook nog opmerkingen maken over zijn toekomstige rollen in politieke films. Een dergelijk incident verzint niemand, het is gewoon alledaagse realiteit.