Jan Hertogen11 juni 2008 – 15:03

Van werkzoekenden verpleegkundigen maken: een lumineus idee

In 1992 had Herman Cosijns, toenmalig en huidige directeur van het HBOV-Brugge een lumineus idee. Hij stelde de deuren van zijn school open voor uitkeringsgerechtigde werklozen om hen in een langdurige opleiding in het dagonderwijs uitzicht te geven op verzekerde tewerkstelling. Het idee sloeg aan en de VDAB breidde het uit to alle regio's Het initiatief werd in de jaren negentig mee ondersteund door het Sociaal Fonds voor de Privé-ziekenhuizen in een veelheid van toegangen tot het verpleegkundig beroep, voorbereidende modules en aandacht voor herintredende verpleegkundigen, oorspronkelijk opgezet door Rita Moeraert van het VVI.

Dagonderwijs verpleegkunde: specialist in volwassenenonderwijs

Zaak is dat het verpleegkunde onderwijs, zowel A1 als A2 niveau in de negentiger jaren ervaring opbouwde met volwassenenonderwijs, ondermeer omdat het onderwijs voor sociale promotie voor de Non-Profit-beroepen verregaand afgesloten was (en nog is). Wat begonnen was als ondersteuning van werkende en werkzoekende studenten voor de examencommissie, naast de aanwezigheid in het reguliere dagonderwijs, werd omgevormd tot aangepaste modules in het dagonderwijs, waar niet alleen werkenden maar ook werkzoekenden toegang toe kregen. Cruciaal was ook de vastlegging van de voorwaarden voor toegang van werkzoekenden door de RVA in 2000: vanaf 22 jaar of minstens 2 jaar na beëindiging van de humaniorastudies. (zie documenten langs de linken hierboven). Vanuit de werkloosheid werd het op relatief jonge leeftijd aantrekkelijk om verpleegkunde te studeren: behoud van werkloosheidsuitkering, betaling inschrijvingsgeld, werkkledij en hier en daar nog een premie door de VDAB. Zo kon het project pas een hoge vlucht nemen die nog altijd aanhoudt.

De piek in 1997-1999 komt mede tot stand door de ondersteuning vanuit het Sociaal fonds voor de Privé)ziekenhuizen en het Europees sociaal fonds. Na 2000 begint de echte boom. Op enkele jaren tijden slagen de equipes van de VDAB er in om om honderden werkzoekenden met succes naar verpleegkundestudies te oriënteren, vooral dan op het Beroepsniveau maar toch ook met een belangrijke instroom in het A1-onderwijs.

Vanaf 2006 komt er een knik die volledig te begrijpen valt vanuit de algemene daling van de werkloosheid, ook bij de vrouwen.. De vijver om in te vissen droogt enigszins op, alhoewel er een continue nieuwe instroom van werkzoekenden die na twee jaar in anmerking komen voor VDAB-verpleegstudies. Ook de kansengroepen, niet in het minst de allochtonen, krijgen langs de verpleegstudies perspectief op menselijke, professionele emancipatie en werk.

Tegenover een daling van de werkloosheid met 31,3% bij vrouwen van 20-39 jaar op twee jaar tijd staat en' een daling van het aantal 1ste jaars VDAB-verpleegstudenten van slechts 9,9%, of minder dan 1/3 van de werkloosheidsdaling. Doordat de VDAB de jonge werkzoekende onmiddellijk weet te heroriënteren zijn zij mede een belangrijke factor in de daling van de werkloosheid met een verzekerd tewerkstellingsperspectief voor de afgestudeerden, en wint het project, ondanks de beperkte daling van het aantal deelnemers aan relatief belang.

Nog aan te stippen is dat de scholen voor dagonderwijs langs het brugproject voor werkenden die van A2 naar A1 konden overgaan hun ervaring met volwasssenenonderwijs verder hebben kunnen opbouwen, zie Brugproject

Project 600 is op sterven na dood(geknepen)

Naast de werkzoekenden zijn ook werkenden meer en meer in het dagonderwijs terechtgekomen, met mondjesmaat in de negentiger jaren langs het Sociaal Fonds voor de Privé-ziekenhuizen en een project van de ziekenhuizen in Antwerpen, structureel langs project 600, om werk en studies verpleegkunde te combineren. Bij ontstentenis van project 600 kon desgevallend overgegaan op de werkloosheid om van daaruit de verpleegstudies aan te vatten, of omgekeerd, vanuit de werkloosheid aangeworven worden in een gezondheidsinstelling en zo in het project 600 stappen.

De paarse politiek hield niet van het project 600, evenmin als van de Sociale Maribel die vooralsnog meer dan 30.000 vaste banen aangoede sectorvoorwarden heeft gecreëerd met 98,8% rendement van de gelden die integraal van de RSZ-komen, dezelfde pot waar ook de dienstenchequesbedrijven hun geld halen maar met een veel lager rendement en een afbraakstatuut voor de werknemers. Feit is dat na het afgelasten van het project in 2005-2006 en 2007-2008 en de kleine herneming in 2006-2007 er voor 2008-2009 sechts een kleine injectie gegeven is, maar zonder financieringszekerheid voor het eerste jaar van de studies, zie hierover BuG 95, zien of met regeringsdeelname van de 'katholieken' verdere ademruimte komt, of wacht iedereen de splitsing van de gezondheidszorg of het land af?

De start van project 600 - met 600 werknemers die de studies verpleegkunde konden aanvatten - was evenwel een belangrijke spil om de dramatische daling van vooral A1 studenten te keren. En dat mag ondermeer Pol Verhaevert als medaille op zich spelden, na 17 jaar Kabinetchef Sociale Zaken geweest te zijn. De tot stand koming van project 600 is dan eerder een 'oude rode' dan een 'paarse' verworvenheid.

Hoeveel 'gewone' studenten deden en doen nog verpleegstudies?

De toegang tot het verpleegkundige beroep is tweevoudig, vanuit het beroepsonderwijs (A2) en als bachelor (A1). Naast de generatiestudent en de andere 'gewone' studenten die verpleegkunde aanvatten na eerst een andere richting of niveau te hebben geprobeerd, zijn er de werkenden en de werkzoekenden die in het dagonderwijs terecht komen. Het is dan geen sinecure om na te gaan wat de reële aantrek is van de studies verpleegkunde op de 'generatiestudent' de 18- en 19jarigen die nog niet werken of nog niet in aanmerking komen voor ondersteuning vanuit de VDAB. Het is nochtans belangrijk om weten wat het echte gewicht en aantrek is van verpleegkunde in de keuzes die jongeren na hun humaniora maken.

Np-data kon voor het eerst een tijdsreeks opmaken vanaf 1992 tot 2008 met opdeling van de 1ste jaars verpleegkunde naar 'gewone' student, werkzoekend en werkend, en dit onderscheiden voor A2 en A1.

Enkele opvallende vaststellingen:

- Na een gestadige groei van de Verpleegkunde A1 tot 1996-1997 is er een stabilisatie in 1997-1998 gevolgd door een steile val gekomen tot 2000-2001. Het is de periode waarin door de beroepsverenigingen en Hoge Verpleegraden de verpleegkunde A2 ten grave werd gedragen en de verpleeghulp werd bedacht om haar te vervangen. Door de toenmalige LBC-NVK werd in laatste instantie een stokje voor dit plan gestoken. En meer nog: in 2000 werd door het project 600, het gat gedicht waar de A1-verpleegbonzen de A2 wilden in doen vallen, maar waar zij zelf, blijkens deze grafiek, in gesukkeld zijn. Intussen werd de A2 instroom evenwel gestaag ondermijnd, ondermeer door het secundaire diploma niet meer toe te kennen na het 7de jaar Beroeps, zoals bij de kinderverzorgster het geval was, maar slechts na het 9de jaar Beroepsonderwijs verpleegkunde, dwz na beëindiging van de 4de graad. Het is een echt wonder dat instroom van de A2-verpleegkundige zich redelijk heeft kunnen handhaven en herstellen vanaf 2005-2006, nadat de commissie van het Welzijn, Volksgezondheid en Gelijke Kansen van het Vlaamse parlement unaniem de boze geesten heeft teruggefloten. Iedereen mag Riet van Cleuvenbergen, verpleegster en oud CD&V parlementair daarvoor nog dankbaar voor zijn.
- In 2002 was er een stabilisatie van instroom A2 verpleegkunde en een herneming van A1-1ste jaars, maar in 2004-2005 ging het voor beide toegangen weer berg af.
- De belangrijkste vaststelling betreft evenwel de toegang verpleegkunde langs het beroepsonderwijs. Voor het eerst in 12 jaar is er sprake van een herneming van de instroom bij de 'gewone' studenten vanaf 2006 die ook het huidige schooljaar aanhield. Ook bij de A1-Bachelors was er een fikse herneming in 2006 maar een stabilisering in 2007, alhoewel hier rekening moet gehouden worden met de moeilijkheid van de telling van eerste hjaars (zie BuG 95).

Wat is de impact van de demografie, dwz van de aanwezigheid van 18 jarigen in het Vlaamse gewest?

Tussen 1994 en 2004 was de demografie gunstig voor de instroom verpleegkundigen, na een jarenlange daling van het aantal 18 jarigen sinds 1982. Na 2000 heeft de demografie de afnemende interesse voor het verpleegkundige beroep versterkt doordat het aantal 18-jarigen verminderde. Na 2004 heeft de demografie een gunstige iunvloed op de instroom gezien het aantal 18 jarigen toeneemt, en dit tot 2010.

Als de 'gewone' studenten als een % van de 18 jarigen uitgezet worden komt een beeld tot stand van de 'echte' aantrek van het verpleegkundig beroep, los van de demografische ontwikkeling.

De tendensen die vastgesteld werden blijven geldig. De A2 toegang tot het verpleegkundig beroep blijkt de meest stabiele, de A1 toegang is meer onderhevig aan de keuzes van het ogenblik maar haalt opnieuw het niveau van half de negentiger jaren. Voor de A2 is dat (nog) niet het geval, maar er is wel sprake van een gestage en aanhoudende herneming van 2006-2007.

Project 600 en vooral de VDAB hebben verpleegkunde en de zorgverlening gered

Als de instroom van gewone studenten, werkzoekenden en werken samen gelegd wordt ontstaat een historisch plaatje dat een en ander van de instroom verpleegkundestudies beter doet begrijpen. In het totaal beeld valt vooral de geslaagde noodingreep op van project 600 vanaf 2000 tegenover een dramatische daling die vanaf 1997 was ingezet. Vanaf 2003 heeft de VDAB alsmaar forsere volumes werkzoekenden naar verpleegkunde kunnen oriënteren, met een lichte daling vanaf 2006 wegens de verminderde algemene werkloosheid. Deze daling alsmede de kwasi volledig opdroginng van project 600 is evenwel gecompenseerd door de groei vanaf 2006 van de 'generatie'student en andere 'gewone' studenten (niet werkend of werkzoekend) .

Het plaatje is evenwel erg verschillend voor A2 en A1 instroom in het verpleegkundig beroep:

Werkzoekenden en werkenden nemen vooral de A2-poort zodat in 2005-2006 bv 32% van studenten werkzoekenden waren, en nog 26% in 2007-2008. Bij de A1-studenten is de impact van project 600 en de VDAB veel kleiner, maar bedraagt in 2004-2005 toch 9% en 6% in 2007-2008. Voor aantallen en %, zie lijst tabellen langs link hierboven.

Maar alles blijft kantje boordje. Geen enkel jaar mag een van de kanalen wegvallen, zonder gecompenseerd te worden door een ander kanaal, zoals nu het geval is. Als aantrek bij gewone studenten vermindert, geen werkenden meer verpleegstudies volgen én de werkloosheid en instroom werkzoekenden verminderd, dan is de situatie onmiddellijk kritiek. Een politiek van jaar op jaar is faliekant voor een opleiding die pas na drie jaar effecten ressorteert. De gezondheidszorg en de bevolking mag de VDAB, de werklozen en de werkenden die zich nog in verpleegstudies investeren, dankbaar zijn. Maar zal de politiek verder met vuur (en met de gezondheid van haar bevolking) spelen?

Jan Hertogen, socioloog

Analyse verpleegkundestudenten: zie http://npdata.be/BuG/95
Analyse aandeel werkzoekenden, werkenden en gewone studenten: zie http://npdata.be/BuG/96
Tabellen en grafieken verpeegstudenten: http://npdata.be/Data/Verpleegkunde/2005