Wat hebben 'globaal denken' en 'lokaal eten' met elkaar te maken?

Katrien: "Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als je globaal denkt - of het nu economisch, ecologisch, sociaal of cultureel is - dan kom je onvermijdelijk bij de vraag of we niet beter lokaal kunnen eten. Als je het ecologisch bekijkt: we hebben maar één planeet aarde, en door al het overbodige transport van grote hoeveelheden voedsel, waaronder veel dierenvoeding, zetten we die planeet zwaar onder druk: uitputting van grondstoffen, het klimaatprobleem,... Met onze nieuwe affiche, 'De appel valt ver van de boom', willen we de consument daarvan bewust maken: wat komt er op ons bord? Hoeveel kilometer heeft ons voedsel afgelegd?"

Zijn dat jullie 'gewogen voedselkilometers'? Leg dat eens uit.

"Het gaat vooral om het 'in overweging' nemen van de kilometers die ons voedsel aflegt: weten wat je eet, en wat daarvan de gevolgen zijn. Je hoeft je bijvoorbeeld niet schuldig te voelen als je een kopje koffie drinkt: de hoeveelheid koffie die je daarvoor nodig hebt is minien, en we moeten realistisch zijn: sommige producten kùnnen we gewoon niet zelf telen, die moeten van de andere kant van de wereld komen. Voor die producten kan je als bewuste consument het 'fair trade'-principe als leidraad nemen. Zo kan je, in plaats van 'verse' ananassen te kopen in de winkel, geïmporteerd uit een ver land, ook gedroogde ananas kopen in de wereldwinkel. Dat weegt minder, en ze zijn geproduceerd op een sociaal rechtvaardige manier. Ook daar gaat het ons om: 'Wervel' betekent Werkgroep voor een Rechtvaardige en Verantwoorde Landbouw. Sociaal rechtvaardig en ecologisch verantwoord, dat is allebei belangrijk."

"Een gekend voorbeeld zijn de tomaten uit Almeria in Zuid-Spanje. Tomaten kunnen we in België niet het hele jaar door koud kweken: we hebben verwarmde serres nodig. Sommige milieumensen zeggen: dat is bezwarend voor ons milieu, dus we kunnen ze beter gewoon importeren uit een warm land. Alleen weet je dan niet altijd in welke sociaal onrechtvaardige omstandigheden ze zijn geproduceerd. Over de mistoestanden in Almeria is al veel geschreven: te lage lonen, ongezonde werkomstandigheden,..."

Je zei daarnet iets over dierenvoeding. Wat moeten we als bewuste consument weten over de vleesindustrie?

"Wij van Wervel zeggen: iedereen is vrij om te eten wat hij wil, maar als we verder gaan op de ingeslagen weg zal ons vleesgebruik tot catastrofale gevolgen leiden. Zeker nu er steeds meer nieuwe vleeseters bij komen. Al die dieren moeten eerst zelf gevoed worden. Dat gebeurt momenteel vooral met soja die uit Argentinië, Praguay, Bolivië, de VS en vooral Brazilië komt. Die soja kan niet onuitputtelijk verder worden aangeplant: het Amazone-gebied is nu al voor een groot deel verwoest. Met Wervel proberen we daarom aan lokale alternatieven te werken: die geïmporteerde soja vervangen door plaatselijk veevoeder. Maar dan nog: ook onze gronden zijn beperkt. Als je alles op een rijtje zet, moeten we sowieso onze vleesconsumptie minderen. Dierlijke eiwitten zijn ook geen noodzakelijke component in onze voeding."

Wat zijn de 'culturele' redenen om lokaal te eten?

"We hebben een heel mooie eetcultuur, met overgeleverde gebruiken, allerlei gewassen... Dat spelen we stilaan kwijt, met alle gevolgen van dien. Er zijn tegenwoordig heel veel mensen met voedselproblemen, zoals glutenintolerantie. Twee jaar geleden, op reis in Frankrijk, vertelde een oude boer, die nog oude graansoorten produceert, ons dat die helemaal niet zoveel gluten bevatten en veel gezonder zijn... Dat zet je toch aan het denken: onze eetgewoonten zijn verstoord. Natuurlijk mag je gerust Oosters eten! Maar ga terwijl je je gerecht bereidt eens na welke ingrediënten je kan vervangen door iets lokaals. Dat zal je niet alleen een beter gevoel geven, maar het zal ook economisch minder doorwegen in je portemonee. Want al die import en export van voedsel kost ook enorm veel geld. Het is maar door massale hoeveelheden te transporteren dat men de prijs kan drukken. Maar waar zijn we dan eigenlijk mee bezig? Momenteel kan ons land nog maar vijf weken per jaar in z'n eigen voedsel voorzien. Het ziet er naar uit dat dat nog verder zal verminderen. De lokale boer die hier zijn paprika of zijn groenten produceert, vindt geen afzet meer..."

Katrien (links) tijdens een actie van Wervel voor de kantoren van een politieke partij

Is het probleem niet vooral dat verantwoord eten voor de consument een pak duurder is?

"Dat geloof ik niet. Als je bepaalde criteria in de gaten houdt: korte keten, seizoensgebonden, lokaal geproduceerd,... dan moet je automatisch aan een lagere prijs geraken. Alleen: in een supermarkt zal je de vrac-wortelen uit je eigen streek meestal niet zo makkelijk vinden als andere, duurdere soorten: ze staan meestal ergens onderaan het rek, en vaak vergeten men er zelfs het prijskaartje bij te zetten. Die wortelen zijn commercieel immers niet zo interessant..."

Wat stel je voor?

"Je moet goed beseffen hoeveel invloed je als consument hebt op de directeur van je supermarkt. Eigenlijk zouden we naar hem toe moeten stappen en zeggen, als er in de winter aarbeien liggen: 'Ik moet die aardbeien die van de andere kant van de wereld komen niet. En wat liggen die boontjes uit Kenia hier: nu zijn er toch boontjes van bij ons?'. Wees maar assertief, die mensen staan daar voor open. Je kan ook op zoek gaan naar een verkooppunt dat producten van lokale producenten rechtstreeks bij de consument brengt, zoals een voedselteam. Dan laat je je leiden, baken je je keuzes af. Een andere optie is zoveel mogelijk plaatselijk kopen. Als je in je buurt iemand hebt die voedsel produceert, ga het dan daar halen. Dat heeft een extra voordeel, want geef toe: als je prei gaat kopen bij je lokale boer, en je hebt de week daarvoor nog door zijn veld gereden en gemerkt dat het naar pesticides stonk, dan ga je toch iets van zeggen. De voedselketen zo kort mogelijk maken zorgt voor een spontane ecologische controle. Het voedsel wordt vanzelf verser, onbesproeid, onbestraald, ongemodificeerd, gezonder, streekeigener en smakelijker."

Dat zijn dingen die we kunnen doen als consument. Maar is er ook geen rol weggelegd voor de politiek?

"Ja natuurlijk. Je hebt het verhaal van de economische globalisering: door de handel in landbouwproducten vrij te maken kunnen de ontwikkelingslanden hun landbouw niet meer beschermen, terwijl de ontwikkelde landen dat vroeger wél hebben gedaan, en nog steeds blijven doen. Dat heeft allemaal te maken met de afspraken die worden gemaakt in de Wereld Handelsorganisatie (WTO). In onze volgende Wervelkrant zal een artikel staan over de actuele ontwikkelingen ter zake. Dan spreken we inderdaad over beleid en beleidsveranderingen. Daar zijn we sterk mee bezig."

"Ook in eigen land: we zijn momenteel in gesprek met Bemefa (de Belgische beroepsvereniging van mengvoederfabrikanten) rond de herkomst van de eiwitten die gebruikt worden in de dierenvoeding. Rond de soja- en maisproblematiek dus. We pleiten voor het implementeren van alternatieven: we proberen de boeren te overhalen tot het telen van lokale eiwitten. Hennep bijvoorbeeld. De hennepplant is zeer eiwitrijk, maar ze heeft een kwalijke reputatie omwille van het canabisgebruik. Wij hebben het echter over industriële hennep, die daar niets mee te maken heeft. Toch staat de plant omwille van die kwalijke reputatie nog steeds op de lijst van verboden producten. Dat beleid aanpassen zou een zeer belangrijke stap zijn. Dat geldt ook voor andere alternatieven voor soja, bijvoorbeeld lupines of amarant. Ook daar moet het beleid veranderen alvorens boeren zullen overstappen op die teelten. Nu staat Vlaanderen vol met mais, omdat dat gecombineerd met soja uit Brazilië het ideale dierenvoeder oplevert. De boeren krijgen daar subsidies voor. Het zou goed zijn als er een aanmoediging kwam vanuit het beleid voor het telen van de meer verantwoorde alternatieven."

Wat gaan jullie als beweging zoal ondernemen om het 'Denk globaal, eet lokaal'-idee te promoten?

"We gaan dit schooljaar onder andere samenwerken met jeugddienst Globelink. In het project KRAS, het vroegere Scholierenparlement, zullen zij onze campagne mee helpen uitdragen in de scholen en actief met het thema aan de slag gaan. We gaan ook samenwerken met mensen uit de vrouwenbewegingen die graag kookavonden organiseren. Via kookfiches bieden we zeer concrete tips voor mensen die dit gedachtengoed willen toepassen in een bepaald gerecht."

"We gaan ook zeker meewerken aan de derde editie van de Week van de Smaak. De gevoeligheid die er dan bij de Vlamingen leeft willen we aangrijpen. Niet alleen om het over smaak te hebben, maar ook om dat grote landbouwdebat op het dagelijkse bord te krijgen. We gaan daarvoor op zoek naar niet voor de hand liggende partners. Sociale restaurants zoals de Vlaspit in Sherpenheuvel, of het fietsherstelbedrijf Velo in Leuven. Daar is trouwens een leuke anecdote aan verbonden. Met de multiculturele groep van Velo hebben we vorig jaar al tijdends de Week van de Smaak soep gemaakt, en daar is een staartje aan gekomen: sindsdien maken ze elke week samen verse soep. Dit jaar hebben we gezegd: 'Na de soep de patatten'. Want het is het internationaal jaar van de Belgische aardappel. We zullen ook samenwerken met enkele jeugdherbergen rond bewustmaking: als mensen op reis gaan, wat komt er dan in hun rugzak terecht? Op uitnodiging van EVA gaan we tijdens de Week van de Smaak ook meewerken aan de Gastentafel in Leuven."

Jullie verspreiden ook servies... Wat heeft dat te betekenen?

"Dat is gegroeid uit een zoektocht naar duurzaam campagnemateriaal. Papier gooit iedereen weg, en er is al zo veel. We hebben daarom porseleinen borden en kommen met daarop de slogan 'Denk Globaal, Eet lokaal' laten maken. Er zijn ondertussen al meer dan 1300 borden en 850 soepkommen in omloop. Op verschillende plaatsen waar veel mensen komen: in opleidingscentra, vormingsinstellingen, restaurants,... Maar ook bij particulieren: als je gasten over de vloer krijgt en je eet op zulke borden, dan kan het voedselthema spontaan ter sprake komen. Wij brengen onze boodschap via ons servies bij de mensen..."

Kan je ook nog iets zeggen over dat internationale jaar van de aardappel?

"Graag! De aardappel is echt een interessante plant. Hij wordt geteeld op koude grond. Hij scoort heel laag qua CO2-uitstoot. We willen van de aardappel tijdens de Week van de Smaak de drager maken van onze campagne 'Denk Globaal, Eet lokaal'. Er is een oneindig aanbod aan aardappelrecepten... Frieten zijn natuurlijk het meest bekend, maar er is zoveel meer! Een warme uitgeholde aardappel, waarin je geitenkaas doet. Of je kan werken met nootjes of rozijnen... Of je kan aardappelen koken in de pel en die dan in blokjes snijden en overgieten met olijfolie en eventueel serveren met een stukje spek... (watertandend). Maar dan wel liefst spek van sojavrij vlees!"

Info
Voor een groeiende lijst sojavrije boeren (en nog veel meer info): www.wervel.be
Zie ook:
www.aardappel.be en www.sojaconnectie.be

Uit het archief:
Tweede sojaboek van Wervel: na de kritiek de alternatieven
[Video] Biobrandstoffen: een goed idee?