Jo18 oktober 2008 – 22:45

Gedurende de geschiedenis hebben mensen zich gegroepeerd om gevaren en problemen te overleven en te overwinnen. Migratie heeft daarin een grote rol gespeeld. Was ik antropoloog of geschiedkundige, dan zou ik op zoek gaan naar hoe migratiestromen in de loop van de geschiedenis door de autochtone bevolking zijn opgevangen. Waar ging het goed? Waar liep het mis? In een globale economie blijven problemen (sociale problemen of milieuproblemen) niet binnen de landsgrenzen. Daarom is het noodzakelijk over grenzen heen samen te werken. Dus is het goed dat verstandige mensen over grenzen van culturen heen samen ijzersterke
inzichten opbouwen.

Als ik het interview met Dyab Abou Jahjah lees, dan vind ik oprecht dat hij een zeer verdienstelijke bijdrage levert. Hij heeft iets te zeggen. In veel Arabische landen sterven mensen van honger en de rijkere middenklasse doet niks.

Ik ben het eens met zijn stelling dat de (hogere) middenklasse overal ter wereld eigenlijk één pot nat is. Noem dat Westers en de drang om het zo te houden Westers imperialisme, dat is voor de laatste paar duizend jaar misschien wel zo. Ik denk dat het des mensen is, dat het de aard van het beestje is. Dat is jammer, maar daar is ook een positieve zijde aan: als het in elke mens zit, dan heeft theoretisch ook elke mens de mogelijkheid om zijn egoïsme te overstijgen en solidair te zijn met zijn medemens.

Ik hou bewust vaag wie die medemens dan is, de buren of een familie aan de andere kant van de aardbol. Ik definieer ook niet of solidariteit door religie of door de natuur of door menslievendheid ingegeven wordt.

Als er mensen sterven van honger en ontbering, dan is een logische reactie van iedereen die iets of wat te been is, om te strijden voor hun rechten. Dat is hun goed recht en eigenlijk ook hun verdomde plicht ten aanzien van de rechtelozen, die het niet kunnen.

Is het daarbij belangrijk om te discussiëren over wat links of rechts is? Dat kan best, maar als we alle armen of 'het proletariaat' indelen bij links en de rijken of 'de machtigen der aarde' bij rechts, dan vind ik dat te simplistisch en weinig hoopvol.

We moeten, vind ik, durven geloven dat mensen die beschikken over middelen en vaardigheden, ook in staat zijn om dingen te veranderen. We moeten de rijken en de machtigen met hun neus op hun grote verantwoordelijkheid drukken, maar wat voor oplossing brengt het om hen daadwerkelijk te bestrijden? Misschien is in sommige oren "ik ben het niet met u eens" veel te vriendelijk, maar je geeft daarmee wel aan dat je het nog steeds over inhoudelijke argumenten hebt en niet afglijdt naar persoonlijke aanvallen.

Discussies over wat links is en wat rechts, en waarom dat zo is, die discussie is niet mijn grootste hobby. Er zijn nog wel meer
ideologische assen die vooral tot doel hebben tegenstellingen scherp te stellen. Dat kan soms dienstig zijn. Maar is dat de weg naar goede globale inzichten? Is het noodzakelijk voor het welzijn van onze planeet dat één menselijke ideologie het haalt op alle andere? Of zijn samenwerking en concrete daden nodig om onze gezamenlijke toekomst veilig stellen? Ik denk bijvoorbeeld aan biodiversiteit en natuurlijke hulpbronnen.

Waarschijnlijk gaat de redenering ook op voor tal van andere domeinen, zoals cultuur, sociale hechting, identiteit... Moeten we ons concentreren op de extremen? Of kunnen we de gemeenschappelijke 'grond onder onze voeten' in stand houden? Ik heb het over culturele capaciteiten, over de bibliotheken van het menselijk vermogen, over waardering en herkenning. Waardering voor verschillen die we belangrijk vinden en herkenning van zaken die we hetzelfde doen. Ik heb het ook over een eerlijke verdeling van kansen en middelen, die er volgens mij best kan komen uit overtuiging en niet door een oplaaiende strijd.

Strijd is in sommige situaties een mogelijke, maar niet noodzakelijk de enige uitweg naar meer rechtvaardigheid. Strijd kan zowel progressief als conservatief zijn. Strijd kan zowel gevoerd worden voor het behoud van iets als voor het veranderen van iets. Men wil iets positiefs bewaren of iets negatiefs veranderen, of men ervaart dit zo.

Mijn overtuiging om niet al te zeer alles in tegenstellingen te plaatsen, komt vanuit de idee dat wij als mensen het recht hebben om in een aanvaardbare mate behoudsgezind te zijn, maar tegelijk komen we in situaties die ons voor uitdagingen stellen en waar we als mens de opdracht krijgen om innovatief en vooruitstrevend te zijn. Progressief en conservatief zijn dus niet altijd tegengestelden, zoals men op het eerste zicht zou denken.

Stel je voor: we stoppen onmiddellijk met alle zogenoemde ontwikkelingssamenwerking en we nemen de wapens op om te strijden voor een wereldwijde rechtvaardigheid. Een goed idee? Het is waar dat ontwikkelingssamenwerking niet de doelen bereikt die worden beloofd. Toch noemen de voorstanders van meer ontwikkelingssamenwerking zich progressief en de tegenstanders zijn dan neoliberaal of conservatief.

Mensen die vanuit hun wens tot verandering oproepen tot strijdvaardigheid, die zichzelf progressief noemen, ik geloof echt in hun oprechtheid. Ik vind dan ook dat zij de juiste vragen stellen en die moeten we blijven stellen. Dyab Abou Jahjah stelt de juiste vragen, maar de machthebbers en de media in ons land herleiden hem steeds opnieuw tot dezelfde provocerende quotes. Dat is wat blijft hangen bij de mensen. Al de andere knippen ze er vakkundig uit. In dit interview bewijst Dyab Abou Jahjah dat hij nog iets anders kan dan provoceren. Hij kan vanuit zijn bevoorrechte positie aan beide zijden van een metershoge muur kijken en commentaar leveren. Hij blijft bijzonder strijdvaardig, omdat hij emotioneel sterk betrokken is en zijn ervaring en inzichten versterken dat nog.

Ik geloof in verandering, maar ik denk niet dat die er zal komen door harde strijd. Ik geloof dat er bij moslims in moslimlanden ook gematigde, linkse en progressieve ideeën zijn. Wat volgens mij voorop moet staan om tot verandering te komen, is echter niet pure strijdvaardigheid, maar het welzijn van de gehele gemeenschap. Volgens mij hangt de toekomst niet enkel af van wat leiders zeggen en doen, maar is het belangrijker dat mensen, lokaal en globaal, erin slagen samen een toekomstproject uit te bouwen. Dat betekent geen straffeloosheid voor hen die de grenzen van het aanvaardbare overschrijden, maar wel dat we de focus verleggen naar de positieve veranderingen die we als mensen willen realiseren.

Mag ik tot slot het lef hebben om mij heel even te benoemen tot profeet? De volgende sociale omwenteling, die zich zowel lokaal als globaal zal manifesteren, zal er volgens mij niet uitzien als een klassieke sociale strijd. Mensen zullen deels uit noodzaak, deels uit overtuiging, muren slopen en bruggen bouwen die we nu niet voor mogelijk houden. Een strijd maakt slachtoffers, verliezers aan beide kanten. Strijd moet er zijn, maar tegelijk ook solidariteit en samenwerking. Is dat een links verhaal? Of is het te zacht? Laat ik besluiten met te zeggen dat ik geloof dat in de kracht die uitgaat van mensen die hun hart openstellen voor elkaar. Los van afkomst, religie, sociale status of overtuiging, is solidariteit een mensenbreed begrip dat in de praktijk gebracht tot veel in staat is. Waarom zou er tussen een Taliban-strijder en een Amerikaanse soldaat geen vriendschap kunnen zijn?

Of is dat praat voor iemand uit de middenklasse, die niet weet wat het is om onderaan de ladder te staan? Dat kan. Ik ben mij ervan bewust dat ik spreek vanuit mijn eigen positie. Hoewel ik pogingen doe om het te vermijden, ik kan mij vergissen omdat ik onvoldoende overzicht heb. Maar heeft mijn positie niet het voordeel dat ik mij kan opstellen als bemiddelaar? Kan ik, middenin een kluwen van opinies en overtuigingen,
standpunten dichter bij elkaar brengen? Heeft een functie als bemiddelaar nog een toekomst in een polariserende wereld? Wie mee is met mijn redenering, wie mijn zoeken en vragen kan volgen, kan antwoorden. Dan graag binnen de grenzen van respect.

Het antwoord is dus: JA, een linkse moslimleider kan de wereld redden. Maar een nobele onbekende kan het ook. Waar je overtuiging vandaan komt is minder belangrijk dan dat je een overtuiging hebt en wat je ermee doet. Het resultaat telt. Of zoals de kunstenaar en activist Michael Patterson-Carver het verwoordt: "In order to succeed at anything the first step you must take is to BELIEVE."