Indymedia.be is niet meer.

De ploeg van Indymedia.be is verhuisd naar DeWereldMorgen.be waar we samen met anderen aan een nieuwswebsite werken. De komende weken en maanden bouwen we Indymedia.be om tot een archief van 10 jaar werk van honderden vrijwilligers.

Eerste World of Direct Democracy Forum

Eerste World of Direct Democracy Forum

Van 1 tot 4 oktober 2008 vond in Aarau, hoofdstad van het Zwitserse kanton Aargau, het eerste World of Direct Democracy Forum plaats, een vierdaags academisch seminarie en activistisch event omtrent directe Democratie. Voor de organisatie tekenden het Initiative and Referendum Institute Europe (IRI-Europe) en het in Aarau gevestigde Centre for Research on Direct Democracy (C2D).

busblokkade.jpg

Stakingen en ander sociaal protest worden steeds vaker met deurwaarders en juridische plagerijen belet.
Om 11 uur s'nachts moest dit piket bij Eandis opgeheven worden vorige week op straffe van een uitspraak van een rechter in kortgeding, die zonder de werknemers te horen, in het proces besliste dat er 1000 euro per uur betaald moest worden als de deur van het bedrijf als stakingsfilter bleef dienen.
Als vakbonden en het recht van staken al ondermijnd worden.... is het tijd om andere manieren van inspraak en beslissings bevoegdheden voor burgers te vinden. Het proces van Beaulieu is nog altijd niet voor de rechter verschenen na 18 jaar.... (lees meer hierover op www.anderepolitiek.be)

Als moederland van de moderne basisdemocratie mocht Zwitserland de spits afsteken van een evenement dat bezieler Bruno Kaufmann (IRI) wil zien uitgroeien tot een jaarlijks mondiaal forum voor Directe democratie (volgend jaar in Zuid-Korea, over twee jaar in de VS of Zuid-Amerika).

Vier dagen lang reflecteerden en debatteerden goed tachtig deelnemers uit meer dan dertig landen rond drie thematische ankerpunten: "Zwitserse praktijk, wereldwijde ervaringen, transnationale mogelijkheden".

Hier volgen enkele subjectief gekozen indrukken, inhouden, sfeerbeelden en persoonlijke bedenkingen. Opgetekend in Aarau voor de leden en sympathisanten van democratie.nu, door Bert Penninckx, Isabella Palin en Geert Van Hout.

Van omnibuschauffeurs tot Amerikaanse revolutionairen. Bij de deelnemers gesprokkeld...

VS - Democracy Foundation
De bezieler van Democracy Foundation is Mike Gravel (www.mikegravel.us), ex-senator voor de Democraten en in 2008 nog kandidaat bij de presidentsverkiezingen. Vandaag heeft de 78-jarige Gravel meer van een revolutionair en een Founding Father. 'Never trust a representative government!', aldus Gravel. Opmerkelijk is ook dat Gravel zichozelf vandaag als libertariër ziet.

Gravel is een compromisloos direct-democraat. Hij zegt het met George Washington: 'The basis of our political systems is the right of the people to make and to alter their constitutions of government'. Meer dan tien jaar geleden startte hij het National Initiative for Democracy (www.ni4d.us ). Doelstelling is om via een massale nationale handtekeningenactie (de helft van alle geregistreerde kiezers!) de Grondwet rechtstreeks te wijzigen en het referendum op federaal niveau in te voeren. Gravel en zijn medewerkers hebben een 'Democracy Amendment' ontworpen, een amendement bij de grondwet dat de wetgevende macht van het volk bevestigt. Daarnaast moet een 'Democracy Act' (een wet, zeg maar) het volk de mogelijkheid geven, zijn wetgevende macht via nationale referenda uit te oefenen. Ni4d is nu volop bezig met de praktische organisatie van het nationale referendum (modaliteiten voor het stemmen per internet, voor het controleren van de stemmen enz).

Gravel wees op de problemen die in Californië ontstaan omtrent de financiering van referenda. Hij wil dit probleem verhelpen door de financiering te reglementeren, via transparantie van oorsprong van geldmiddelen, een programma op prime-time televisie met voor- en tegenstanders van het initiatief enz. Overigens vindt Gravel dat de Zwitserse referendumprocedures te veel tijd in beslag nemen (ongeveer 5 jaar van begin initiatief tot stemming).

Gravel is een vurig voorstander van een globaal project voor directe democratie. Hij hoopt dat zijn project ook aan andere landen zal kunnen worden aangepast, en dat anderen zijn wetsontwerpen als model zullen gebruiken. (Hij is ook bereid om gelijkaardige projecten voor het veranderen van de wet in andere landen mede te financieren.) Bruno Kaufmann van IRI-Europe kondigde overigens een globaal dd-platform aan, dat gebruiksvriendelijke dd-tools aan organisaties zal aanbieden, alsook samenwerking bevorderen en zelfs financiële steun bieden. De website gaat binnenkort online.

Nog een weetje. Mike Gravel heeft ook bij libertariër Ron Paul naar steun gezocht. Tevergeefs. De reactie van Paul in zijn gesprek met Gravel : 'I don't trust the people' (bron: Gravel zelf en zijn medewerker Michael Grant).

Azië opvallend sterk vertegenwoordigd
Deelnemers uit Zuid-Korea, Japan, de Filippijnen, Taiwan, Thailand en Hong-Kong: Azië begint warm te lopen voor directe democratie. Getuige daarvan ook de uitgebreide documentatie op www.iri-asia.net. Ook tonen de Aziatische media heel wat meer belangstelling voor democratie dan de Europese. Taiwan News, Korean Broadcasting Company, Central News Agency en een persagentschap uit Hong-Kong hadden elk vier dagen lang een journalist ter plaatse!

Duitsland - Omnibus für direkte Demokratie
Wellicht de meest opvallende deelnemer in Aarau was de Duitse Omnibus für Direkte Demokratie, letterlijk een rijdend burgerinitiatief dat al sinds 1987 door Duitsland toert (Omnibus (Lat.) = 'voor iedereen, door iedereen, met iedereen'). Meer dan 3000 democratievrienden hebben intussen 'een kaartje gekocht' en steunen de Omnibus met giften. Het jaar 2008 staat voor Omnibus volledig in het teken van de campagne voor de invoering van het nationaal referendum in Duitsland.

Campagnes : landen, regio's en initiatieven brengen verslag uit...

Zuid-Tirol : schenken de burgers zichzelf een democratie?
Dankzij de "Initiative für mehr Demokratie / Iniziativa per più Democrazia" en haar partnerorganisaties kunnen de burgers van de Italiaanse autonome provincie Zuid-Tirool in 2009 via een referendum een volwaardige directe democratie op gemeentelijk en provinciaal niveau invoeren. Als de groepering erin slaagt, 40 % van de stemgerechtigden te overtuigen om te gaan stemmen, lijkt niets het succes nog in de weg te staan (meer informatie).

Georgië
Van de jonge Georgische staat kunnen we in ons land nog iets leren : sinds de onafhankelijkheid (in 1991 per referendum goedgekeurd) konden de Georgiërs per nationaal referendum het aantal parlementsleden van 235 tot 150 terugbrengen (in 2003) en bij een dubbel referendum in 2008 de parlementsverkiezingen vervroegen en zich uitspreken over toetreding tot de NAVO (beide aangenomen). David Aphrasidze van de universiteit van Tbilisi besprak vooral tekortkomingen en moeilijkheden in de jonge democratie Georgië. Toch kunnen wij alleen maar vaststellen dat ze daar op het vlak van burgerdemocratie al veel verder staan dan heel wat Westeuropese landen, waaronder natuurlijk België.

Een overzichtelijke studie van Jonathan Wheatley over directe democratie in de GOS-landen vind je hier.

Frankrijk
Nicolas Sarkozy had tijdens de verkiezingscampagne beloofd om de Franse burgers meer inspraak te geven. En jawel, de gewijzigde Franse grondwet voorziet ook een nieuwe regeling voor referenda (tot nu toe had alleen de president het initiatiefrecht). Maar volgens Francis Hamon (Paris XI) legt de nieuwe regeling (art. 11) de drempel voor referenda onrealistisch hoog. Nu bezit ook het parlement het initiatiefrecht: in een eerste stap moet minstens één vijfde van de verkozenen (beide kamers samen) het initiatief steunen. Vervolgens moet tien procent van de kiesgerechtigde bevolking het voorstel ondertekenen. Dat zijn niet minder dan 4,5 miljoen handtekeningen! Daarna moet het referendum plaatsvinden, tenzij beide kamers van het parlement het voorstel bespreken (ze moeten het niet eens goed- of afkeuren). In dat laatste geval is er geen referendum. Sarkozy heeft zijn parlement een dinosauruswindei doen leggen.

Ook het door Chirac ingevoerde artikel 88-5 van de grondwet, dat een referendum over de toetreding van nieuwe EU-staten verplicht maakte, liet Sarkozy wat meer op maat snijden : in de toekomst komt er alleen een referendum als de president het wil.

Catalonië
De Catalaanse deelregering, de Generalitat, wil de directdemocratische inspraak voor burgers op regionaal en gemeentelijk niveau vergroten, door procedures te vereenvoudigen en burgers beter over hun inspraakrechten te informeren. Met dat doel riep de Generalitat zelfs een ministerie van burgerparticipatie in het leven. Twee ambtenaren van dit ministerie namen deel aan de conferentie en mochten de visie van hun regering voorstellen. Voorlopig blijft het nog bij algemeenheden en goede intenties (veel "we would" en "we could" in het overzichtsdocument), maar toch waren heel wat deelnemers aangenaam verrast dat een regering uit eigen beweging zo'n initiatief opstartte. Echter, uit onze sceptische inborst welt de vraag op in hoeverre het hier om een verkapte vorm van Catalaans autonomiestreven zou kunnen gaan. Zou de regering van een onafhankelijke staat Catalonië ook zo'n democratisch initiatief nemen? De kans lijkt klein. Hoe dan ook, het initiatief kunnen we alleen maar toejuichen (zonder ons in slaap te laten wiegen). Misschien kan iemand ministerpresident Peeters er eens over aanspreken?

Debatavond - Europa, de EU en democratie
De Europese Commissie bekent kleur...

De Europese Commisse vaardigde Christian Leffler, kabinetschef van vice-commissievoorzitster Wallström, naar Aarau af. Ere wie ere toekomst: Leffler had de moed openlijk (zij het impliciet) toe te geven dat de Europese Commissie zichzelf geenszins als een democratische instellingen ziet.

Wat het Ierse No! betreft hield Leffler het bij de typische dooddoeners die moeten bewijzen dat burgers te achterlijk zijn om over 'Lissabon' te oordelen.

Volgens Leffler heeft Europa niet zozeer te kampen met een democratisch deficit dan wel met een legitimiteits- en een perceptieprobleem (zo zei hij het woordelijk). Uitgebreid schilderde Leffler hoeveel moeite de Commissie doet om bij haar wetgevend werk alle mogelijke betrokken partijen te consulteren : vakbonden, lobbyisten, politieke partijen, burgervertegenwoordigingen, het Comité van de Regio's enzovoort - de lijst is ellenlang en waarlijk indrukwekkend. Maar wat Leffler niet met zoveel woorden zei : uiteindelijk beslist de Commissie en de Commissie alleen. Als ik (gvh) Lefflers bijdrage in één zin moet samenvatten: "De Commissie doet haar uiterste best om iedereen het gevoel te geven, gehoord te worden. Vervolgens doen we onze zin."

Leffler roemde de door de Commissie ingevoerde registratieverplichting voor lobbyisten. Hij betreurde dat lobbyisten weigeren hun achtergrond en bron van financiering bloot te leggen en liet doorschijnen dat de Commissie ook daar misschien maatregelen zal opleggen.

Tot slot troostte Leffler zichzelf (en in zijn dromen misschien het publiek) met de gedachte dat de Verenigde Naties veel minder democratisch zijn dan de EU. In de VN, aldus Leffler, is het perfect mogelijk dat een handvol landen over militaire operaties beslissingen nemen waaraan alle lidstaten gebonden zijn. "Waarom wordt daarover zo weinig geweeklaagd, terwijl de EU langs alle kanten de kritiek krijgt, ondemocratisch te zijn?", aldus Leffler. Nu weten we alvast welke benchmarks sommigen bij de EU gebruiken als het over democratie gaat.

Raad van Europa : Venetië-commissie

De Venetië-Commissie van de Raad van Europa (ook 'Europese Commissie voor Democratie door Recht' genoemd) ontwikkelt 'standards of good practice' aangaande politieke instellingen. Relevant voor de directe democratie zijn vooral de documenten Code of Good Practice on Referendums en Guidelines for Constitutional Referendums at National Level.

De academische blik...

Een definitie van directe democratie?
David Altman (Santiago, Chili) pleitte voor het uitwerken van een algemeen aanvaardbare definitie van directe democratie. Altman deed zelf een (persoonlijk) voorstel voor een definitie: "Mechanisms of Direct Democracy are formal institutional arrangements through which citizens take a decision (or emit their opinion) directly, at the ballot box, through a universal and secret vote.

Voor Altman behoren de volgende vormen van democratie NIET tot directe democratie: overlegdemocratie ('deliberative democracy' à la Gutmann, Elster, Cohen, Habermas enz, waar burgers alleen mee mogen debatteren, niet beslissen), participatief budgetteren (participative budgeting), piqueteros-acties (Altman noemt dit 'assembleism') en burgerinitiatieven die niet uitmonden in een stemming.

Uit een uitgebreide comparatieve studie besluit Altman dat landen met een sterk directdemocratische inslag zoals Uruguay en Zwitserland niet kwestbaarder lijken voor populistische tendenzen dan zuiver representatieve democratieën. Uit zijn statistieken blijkt ook dat militaire en presidentiële regimes tendentieel het meest gebruik maken van plebiscieten (stemmingen geïnitieerd door de overheid, vaak zonder bindende waarde) om hun acties te legitimeren.

Discussies, discussies...

De vraag van de samenwerking tussen enerzijds verkozen beleidsmensen of prlement en regering, en anderzijds de direktdemokratische instrumenten klonk hier en daar door de discussies heen. Mike Gravel besluit radicaal en compromisloos uit zijn ervaring als politicus dat politici per definitie en onvermijdelijk corrupt zijn.
Een eigen observatie van deze deelneemster (ip) is dat de "objectieve" informatiebrochures die in Zwitzerland in de aanloop van een referendum aan de stemgerechtigen worden opgestuurd helemaal niet zo objectief zijn. De inleidende teksten "waarover gaat het?" en "het belangrijkste in het kort" zijn sterk in de zin van het advies van de overheid geformuleerd, en de layout van de argumenten van de twee partijen (pro en contra het voorstel) is verschillend: de tekst die de mening van de overheid verkondigt is overzichtelijker georganiseerd, met samenvattingen in de marge (zoals bij ons in de handleiding voor het invullen van de belastingsaangifte), terwijl die van de initiatiefnemers veel minder overzichtelijk is en geen samenvattingen bevat. Deze vaststelling geldt voor de acht verschillende exemplaren, zowel op kantonaal als op federaal niveau, die ik onder de ogen mocht nemen. Een idee van een van de deelnemers uit Griekenland (oorspronkelijk van Aristoteles) kan in dit verband wellicht helpen: het idee dat verkiezingen onvermijdelijk oligarchieën scheppen en dat het parlement door loting zou moeten worden samengesteld, waarbij iedereen in aanmerking mag komen voor een lot, niet alleen beroepspolitici of partijleden.
Het vergemakkelijken van referendumprocedures is van groot belang: we weten dat het referendumrecht gesaboteerd kan worden door allerlei 'schutmaatregelen', zoals een hoge Handtekeningendrempel. Rolf Büchi van IRI-Europe opperde dat de initiële handtekeningenverzameling kan worden vervangen door een poll (opinieonderzoek).
Locale en regionale directe democratie in de VS
De nood aan een duidelijke regeling van campagnefinanciering is ook een belangrijke vraag. Joe Mathews, journalist, dd-sympathisant en 'Irvine senior fellow' bij de America Foundation (VS), rapporteerde dat de direkte democratie tegenwoordig onder vuur ligt in Californië, een staat met een lange traditie van burgerinitiatieven, door het verschijnen van oneerlijke publiciteitscampagnes op tv, het ontstaan van een "initiatiefindustrie" (de professionalisering van handtekeningencollectes) enz. Mathews onderstreepte dat nieuwe media een belangrijke factor kunnen worden in het rechtvaardiger maken van campagnes. Mathews is eerder pessimistisch over de toekomst van directe democratie in de VS. Hij stelt vast dat de directe inspraak van het volk in Amerika al decennialang niet meer toeneemt.

Democratie en ICT
Veel Zwitsers staan te springen om via het internet te stemmen. Echter, niet via stemmachines omdat deze fraudegevoelig zijn. Zwitserland heeft een lange ervaring met het 'op afstand stemmen' : de briefstem werd voor het eerst in 1978 in het kanton Basel gebruikt, en tegen 2005 hadden alle kantons het ingevoerd. Op plaatsen waar via het internet gestemd kan worden maken zowat 90% van de kiezers er gebruik van. De stemprocedure is tamelijk transparant maar nog niet transparant genoeg: zo eisen steeds meer mensen dat de software in open source publiek gemaakt wordt. Zo kan elke burger de broncode controleren en zelfs verbeteringen voorstellen. Zover is het nog niet: proprietary software.

Hoe makkelijker het is om te stemmen, hoe groter de opkomst, rapporteerde Michel Chevallier van het staatskanslij van Genève. De mogelijkheid om per post te stemmen verhoogde de gemiddelde 'opkomst' met 20%. Na een aantal jaren ervaring met deze manier van stemmen, werd in Genève in 2003 de mogelijkheid ingevoerd om bij referenda via het internet (zonder stemmachines) te stemmen. Sindsdien stemt men ook in Zürich en in Neuchâtel elektronisch. Wat blijkt uit de statistieken?

Jonge mensen stemmen nu in gelijke proportie aan hun demografische gewicht.
Er is geen verschil tussen de hoeveelheid mannen en de hoeveelheid vrouwen die stemmen.
Inkomen en politieke kleur hebben geen speciaal invloed op e-stemmen (inkomen en opleiding hebben sowieso een positieve invloed op het stemmen, of het nu per stembus, post of internet is).
55,5% van de mensen die gewoonlijk niet stemmen, stemmen wel per internet, tegenover 18,7% van de mensen die gewoonlijk wel stemmen. Het internetstemmen overhaalt dus voornamelijk mensen die vroeger nooit stemden.
En, zo blijkt, éénmaal gewonnen altijd gewonnen: 90% van de burgers die ooit via het internet stemden blijven dat doen.
Chevallier benadrukte dat de doeltreffendheid van het e-stemmen sterk van de procedures en de praktische organisatie afhangen, minder van de gebruikte IT-techniek. In Genève, Zürich en Neuchâtel is het e-netwerk al goed uitgebouwd. Het feit dat de mensen al vertrouwd waren met het stemmen per post maakte dat e-stemmen gemakkelijker aanvaard werd.

Democratisch rechtspositivisme versus natuurrechtsdenken
Hansjörg Seiler, grondwetspecialist van de universiteit Luzern en rechter bij het Zwitsers federaal Gerechtshof (Bundesgericht), hield een vurig pleidooi voor het 'democratisch rechtspositivisme' als grondslag van de Zwitserse rechtsorde. Met andere woorden: recht is wat de wetgever (de souverein - en dus in laatste instantie het volk) beslist, en niet een of andere natuurwet. Seiler daagt de aanhangers van het natuurrechtsdenken uit de vraag te beantwoorden 'wie dan wel die eeuwige en universele natuurwet mag formuleren?'.

Seiler maakte brandhout van de kritiek dat er de laatste jaren een 'nieuwe ideologie' in de Zwitserse democratie zou ontstaan: de ideologie dat het volk zich steeds meer boven de grondwet en mensenrechtenconventies zet en dus aan niemand verantwoording verschuldigd is. Dat is helemaal geen nieuwe ideologie, aldus Seiler, wel integendeel: het is al sinds 150 jaar de kern van het Zwitsers grondwettelijk recht. Volgens Seiler is het pure nonsens te beweren dat het volk zijn prerogatief als wetgever aan de grondwet te danken heeft en dat bijgevolg de grondwet boven het volk staat. Net het omgekeerde is waar: de Zwitserse grondwet heeft haar bestaan aan het volk te danken en is bijgevolg ondergeschikt aan de wil van het volk.

Mogen de Zwitsers zich onttrekken aan het volkenrecht, de grondrechten en de mensenrechten? Seiler stelt vast dat Zwitserland dit nu al doet : zo is het verbod op het negationisme niets anders dan een door het volk goedgekeurde beperking van de vrijheid van meningsuiting.

Ook de politicoloog Yannis Papadopoulos (Lausanne) stelde vast dat de nieuwe ideologie vandaag niet de verabsolutering van de directe democratie is, maar net integendeel de relativering ervan, ten koste van een toenemende verabsolutering van de doctrine van de mensenrechten. Seiler drukte dezelfde gedachte uit met de woorden: het eigenlijke conflict is dat tussen het democratisch rechtspositivisme en de natuurrechtsleer.

Het effect van referenda op onderhandelingen over Europese integratie
Simon Hug van de Universiteit van Genève stelde een vergelijkende studie voor die de stelling bevestigde dat bij onderhandelingen over EU-verdragen die landen het sterkst staan die het 'zwaarste' ratificatieproces kennen. Als je weet dat er thuis een referendum komt, kun je meer concessies afdwingen.

Sara Binzer Hobolt van de Universiteit van Oxford probeerde aan te tonen dat, hoe intenser de campagne en het debat rond een referendumvraag zijn, hoe meer de mensen over de vraag zelf, eerder dan over hun regering of volgens hun algemene gevoelens tegenover instituties stemmen.

Tot slot... twee uitsmijters
Een Zwitser die 80 jaar oud wordt heeft in zijn leven gemiddeld 1200 de mogelijkheid om aan een referendum deel te nemen.
Het zijn witte raven maar ze bestaan: verkozenen die voor directe democratie ijveren. In Aurau konden we er alvast Heidi Hautala spotten (ex-EU-parlementslid, ex-presidentskandidate in Finland, waar ze momenteel in het parlement zit). Niet in Aarau aanwezig (maar wel in ons kamp) was EU-parlementslid Diana Wallis. Zij zit ook in de raad van bestuur van IRI.

www.democratie.nu