Pascal Debruyne (Ugent/MENARG), Ico Maly (KifKif) en Bleri Lleshi (KifKif)31 januari 2009 – 11:50

Islamofobie (www.destandaard.be/islamofobie)

Een eerste vaststelling is dat zowel de onderzoeksvragen, de besluiten als de reacties op het onderzoek één ding gemeen hebben: ze creëren het beeld van homogene culturele blokken: ‘de islam’ en ‘de Europese cultuur’. Niemand stelt zich de vraag in hoeverre dergelijke onderzoeken een realiteit mee helpen creëren die we voornamelijk associëren met culturalistische discours. De lens waardoor gekeken wordt is dat er verschillende “culturele beschavingen” zijn, die de kern vormen van de bestaande conflicten en spanningen. De onderzoeksvragen en de resultaten dwingen mensen om te denken in homogene blokken van mensen die allen hetzelfde zouden denken en in die zin helpen ze, met behulp van het label wetenschap, deze groepen construeren in de hoofden van de geïnterviewden en de lezers van de krant. Dergelijk positivistisch onderzoeksopzet gaat er vervolgens van uit dat die objectieve kennis naadloos in een passend en toereikend beleid uitvloeit. Hoe vaker de wetenschap dergelijke dichotome categorieën als uitgangspunt neemt voor onderzoek, hoe groter het waarheidsgehalte wordt van dat discours en de beleidspraktijken –“piece meal engineering”- daarop worden afgesteld. Kortom dergelijk onderzoek, hoe goed bedoeld ze ook is, helpt de rechterzijde en populistische verwanten om hun discours om te zetten in de realiteit.

De verschillende reacties op dit rapport- die naadloos ingaan op die cultureel-religieuze lens en beschavingslogica die wordt aangeboden- roepen dan ook meer vragen op dan ze antwoorden bieden. Ridouani grijpt terug naar historische data om de kloof tussen “hen” en “ons” te verklaren en bevestigd hiermee het homogene wij-zij-denken vanuit een historisch perspectief. Ook de reactie van Guy Tegenbos laat in die zin te wensen over. Dat de moslims en minderheden in België en Vlaanderen hun 'marketing' beter moeten verzorgen, legt de verantwoordelijkheid van de negatieve beeldvorming niet bij onze media en onze politici, die nochtans een zeer groot aandeel hebben in de constructie van dat beeld. De verantwoordelijkheid wordt volledig bij ‘de moslims’ zelf gelegd, alsof zij één monolitisch blok zijn en alsof zij de gebeurtenissen van een verklaring voorzien. Het is dan geen probleem van onze samenleving of onze media maar van ‘hen’, ook al hebben ze vaak met de feiten niets te maken. Ze worden verplicht om zich als allochtoon of moslim verwant of op zijn minst verantwoordelijk te voelen voor terroristische daden in naam van de islam. En zolang ze geen openlijke, lees gemediatiseerde beschuldigingen publiek maken, zijn ze zelf verantwoordelijk voor de stereotypen die over ‘hen’ bestaan. Ook de bijdrage van Van Rooy creëert één monolithische islam, die enkel bestaat uit moorddadige en barbaarse zeloten, een discours dat naadloos aansluit bij het Vlaams Belang –discours dat gematigde moslims niet bestaan.

Het (op zich terechte) pleidooi voor een imamopleiding van Ludo Sannen brengt ons de boodschap van hetzelfde laken en broek die de ‘schuld’ afwentelt op ‘de Ander’. Die Imamopleiding zou “een moeilijke maar onvermijdelijke en noodzakelijke oefening zijn om de Islam echt de kans te geven zich in onze Europese traditie in te bedden en daarmee ook de islamfobie te counteren.” (DS, 28 januari 2009). De reacties gaan nog verder. Swyngedouw en co. stellen dat deze houding een zware hypotheek legt op de ambitieuze toekomstplannen die de Vlaamse regering onlangs in het Pact 2020 bezegelde. Ook Naima Charkaoui bevestigt dit zonder vraagstelling of problematisering. De instrumentalisering van migratiegolven, van diversiteit en pluralisme in onze samenleving wordt naadloos ingeschakeld in het precaire marktkraam. Naar believen- op voorwaarde van arbeidsplaatsen en winstmarges- is er dan plaats voor ‘vreemden’.

Wat ontbreekt in dit debat is de bredere lens van globalisering. Hoe meer de welvaartstaat lijkt weg te ebben onder druk van de economische globalisering en hoe dieper de kloof tussen “have’s” and “have not’s” wordt, hoe meer de externe vijand in het vizier komt. De sociaaleconomische bedreiging, de klassenfactor en de angst voor verdere deregulering en delokalisering, voedt deze schimmel waarop het racisme en xenofobie weelderig voort tiert. ‘De islam’ en ‘moslims’ dienen hier deels als “afleidingsmanoeuvre”. Sindsdien heeft dit discours gestaag aan invloed gewonnen over de ganse wereld en worden structurele sociaaleconomische problemen (zoals werkloosheid, criminaliteit, …) en geopolitieke drijfveren gecamoufleerd door het discours van de botsing der culturen. Statische, homogene cultuurblokken zijn de nieuwe lenzen waardoor we naar de samenleving kijken en dit gaat ten koste van de sociaaleconomische analyses die ook macht en machtsverhoudingen in rekening brengen. Bovendien vertaalt dit discours zich meer en meer in de realiteit, het zijn de nieuwe betekenaars waardoor hele groepen zich vormen. Het gevolg hiervan is de culturalisering van ongelijkheid en de constructie van groepen die lijnrecht tegenover elkaar staan. Over de ongelijkheid die ons bredere economisch systeem voorbrengt wordt niet meer gesproken. De meest prangende vraag is nu noodgedwongen hoe we reële betekenissystemen zoals religie en cultuur terug serieus nemen en koppelen aan bredere systemen van onderdrukking.

Pascal Debruyne, Ico Maly en Bleri Lleshi