Marc-Antoon30 juni 2009 – 19:19

“Centraal-Amerika komt uit een periode van burgeroorlog,” zegt Leysens. “De hoop voor de regio was dat voortaan de democratie er gerespecteerd zou worden, en dat via verkiezingen een meer progressief beleid tot stand zou komen, in functie van de grote meerderheid van de arme bevolking. Zo zijn in Nicaragua de Sandinisten via verkiezingen terug aan de macht gekomen. Ook in El Salvador hebben zowel het leger als de ex-guerilla de democratie aanvaard, en ook daar is nu een linkse president aan de macht.”

“Dat dit proces nu juist in Honduras in de kiem wordt gesmoord is zeer verontrustend. Zelaya stond niet echt bekend omwille van zijn sociaal beleid, maar hij wou wel een opening creëren naar de sociale bewegingen. Dat ging blijkbaar al te ver voor de burgerij. De staatsgreep is een signaal dat de economische machthebbers, als ze dat nodig vinden, naar miltaire middelen kunnen teruggrijpen om hun belangen te verdedigen.”

Wat voor land is Honduras eigenlijk?

Wim Leysens: “Economisch gezien heeft Honduras de laatste twintig jaar een neoliberaal beleid gevoerd. Men probeerde vooral exportgerichte textielbedrijven aan te trekken die produceren voor de Noord-Amerikaanse markt, in vrijhandelszones waar weinig regels gelden, waar vakbonden moeilijker toegang vinden, waar je de eerste 10 jaar geen belastingen betaalt,... Ook de traditionele agro-industrie is nog steeds zeer belangrijk, zij het dat de grote multinationals zich nu wat meer op de achtergrond houden: ze doen vooral de verwerking en de commercialisering van de bananen, terwijl ze het aan lokale ondernemers overlaten om de bananen te produceren.”

“De politiek wordt gedomineerd door twee grote partijen: de liberalen en de nationalisten. Zij verdelen de macht, maar verdedigen dezelfde belangen: die van de ondernemers, van de burgerij. Repressie tegenover de sociale bewegingen is er altijd geweest, maar eerder een stille repressie, geen open conflict.”

Zelaya bracht daar verandering in?

“Dat plaatje begon met Zelaya inderdaad een beetje te veranderen. Hij komt ook uit de Liberale partij, maar had toch meer oog voor de sociale bewegingen. Hij heeft nog niet veel schokkende maatregelen genomen in de richting van een links bewind, maar één van onze partners in Honduras – een vakbond die een alternatief wetsvoorstel heeft uitgewerkt voor het fenomeen van onderaanneming in de agro-industrie – is door president Zelaya ontvangen. Voor Honduras was dat ongezien.”

Hebben jullie zicht op hoe de toestand in Honduras is na de staatsgreep?

“Alle radio- en TV-zenders zijn stilgelegd. Ook de vrije volksradio's hebben het leger op bezoek gekregen: de journalisten zijn opgepakt of naar huis gestuurd. Maandag is er ook een stroomonderbreking geweest, zodat het internetverkeer onmogelijk was. Het is duidelijk dat men de media onder controle houdt.”

“De gecontroleerde media spreken niet van een staatsgreep maar van een persoonswissel in het presidentschap. Daar wordt echt wel Newspeak toegepast. Z'n eigen partij heeft Zelaya weliswaar laten vallen, maar het blijft een militair optreden dat alle grondwettelijke rechten opschort. Je kan dit moeilijk anders dan een staatsgreep noemen.”

De staatsgreep is er gekomen omdat president Zelaya van plan was om een referendum te organiseren. Waarover moest dat referendum eigenlijk gaan?

“In november 2009 komen er parlementsverkiezingen. Wat Zelaya vorige zondag aan de bevolking wou voorleggen was de vraag of er tegelijk ook een volksraadpleging mag gehouden worden over de oprichting van een grondwetgevende vergadering, die een nieuwe grondwet moet opstellen.”

“Daar is heel veel discussie over geweest: 'Is dat wel legaal? Past het binnen de huidige grondwet?'. Je had voor- en tegenstanders, maar aan de manier waarop de standpunten worden ingenomen zie je dat de onenigheid eigenlijk niet ging over de juridische kant van de zaak maar over de vraag of men ja dan neen de sociale bewegingen aan het woord wil laten. De tegenstelling draait om de vraag: 'Willen we een land waar ook de sociale bewegingen hun zeg kunnen doen, of blijft Honduras een staat waar de oligarchie het voor het zeggen heeft?'”

Het is wel opmerkelijk: Zelaya komt zelf uit de Liberale partij maar hij heeft een switch gemaakt naar links toen hij aan de macht was. Krijgt hij daarom de steun van de sociale bewegingen?

“Zo uitgesproken was die switch nu ook weer niet, maar in de discussie over een nieuwe grondwet zagen de sociale bewegingen toch wel kansen om sociale clausules te voorzien. Daarom steunden ze hem, zonder dat de sociale uitkomst gegarandeerd was. Maar men geloofde wel voor een stuk in dat proces. Nu rekenen de volksorganisaties in Honduras op internationale steun om president Zelaya terug aan de macht te krijgen. Niet zozeer omwille van zijn persoon, maar uit respect voor de democratische spelregels en de grondwet van Honduras.”

Zelaya is toegtreden tot de ALBA. Wat is daarvan de betekenis?

“Daarmee heeft hij vriend en vijand verrast: dat een liberaal het progressieve kamp in Latijns-Amerika steunt. Dat werd toen afgedaan als een zotte stap, maar het is de burgerij niet ontgaan. Het was duidelijk dat het hen niet zinde. Om met Chavez te moeten optrekken, en met de Sandinisten in Nicaragua, en met Cuba,... Dat zijn niet bepaald de meest voor de hand liggende bondgenoten voor een liberale partij. Maar eigenlijk gaan de engagemeneten nog niet zo heel ver. Naar mijn weten stroomden er nog niet veel petrodollars uit Venezuela naar Honduras.”

Bij staatsgrepen in Centraal-Amerika wordt automatisch in de richting van de VS gekeken. Hoe moeten we de rol van de VS begrijpen?

“Dat is mij ook nog niet helemaal duidelijk. Het is alleszins een staatsgreep in functie van de status quo, waar de VS in die context meestal voor opteren. Maar er zijn geen directe aanwijzingen. Het feit dat de ambassadeur een paar dagen voor de staatsgreep het land verlaten heeft, hoe moet je dat interpreteren? 'We weten er van, we zien het gevaar, maar we willen niet beticht worden van betrokkenheid'? In elk geval zullen ze achter de schermen wel geweten hebben wat er gaande was.”

“Ik durf er eigenlijk geen uitspraak over doen. De sociale bewegingen in Honduras hebben in het begin dadelijk naar de VS gewezen, maar die beschuldiging zie je eigenlijk niet meer terugkomen. Het is op dit ogenblik misschien ook niet zo belangrijk, omdat men rekent op de internationale druk om de president terug aan de macht te brengen. Bovendien hebben de VS zich officieel tegen de staatsgreep uitgesproken.”

Jullie verwachten maatregelen van de Europese Unie. Welke?

“De opschorting van de onderhadelingen over het Associatieakkoord met Midden-Amerika, of minstens hun conditionalisering: 'zolang de situatie in Honduras niet is genormaliseerd gaan we zeker niet over tot ondertekening'. Verder willen we dat Karel De Gucht aandringt op de opschorting van de bilaterale steun die Honduras vanuit de Europese Unie krijgt. Dat is echt essentieel. Zoals ik al zei: de volksbeweging in Honduras rekent op internationale druk om president Zelaya terug aan de macht te brengen.”