Raf Custers04 augustus 2006 – 16:56

Hodi, zeggen ze hier in het Swahili, als ze aankloppen aan een huis zonder huisbel.

Ik ben net terug in Uvira, na een week in Minembwe, op de hoogvlakte boven dit stadje. Minembwe, bijna 2000 meter boven de zeespiegel. Ruig oord, strakke wind, ‘s nachts koud. Gelukkig een paar sokken en truien kunnen lenen van iemand van Monuc hier in Uvira.

Daarboven geen electriciteit, geen communicatie mogelijk. Mijn (gehuurde) satelliettelefoon wilde het ook niet doen: ik belde en hoorde de andere kant, maar die hoorde mij niet. En met die telefoon zou ik doorsturen wat ik in verband met de verkiezingen zou waarnemen.

Genoeg suspens: het is een absoluut memorabele week geweest in Minembwe. Vrijdag 28 juli dus met een helicopter van Monuc naar ginds, 40 minuten vliegen. Na aankomst direct naar Eraste, de voorzitter van de Onafhankelijke Verkiezingscommissie (CEI), dan naar “administrateur” Theo. Ik zet administrateur tusen aanhalingstekens, omdat zijn Territoire de Minembwe officieel niet bestaat. Dat gebied is in 1999 gecreëerd door de RCD, ttz in volle oorlog door de met Rwanda collaborerende rebellen.
Daarna naar generaal Masunzu van het Congolese leger. Hij heeft tijdens de oorlog op de hoogvlakte tegen de RCD-collabo’s en tegen het Rwandese leger gevochten, met een felle opflakkering in 2002.

De voorbereidingen voor de grote dag van zondag zijn we zaterdag gaan bekijken. Als ik zeg “we” bedoel ik: drie internationale observatoren (Noemi en Paolo uit Italië en ikzelf), en de Monuc-observers Olga (Russisch) en Hugo (Portugees). Zaterdag zijn we met jeeps van de Monuc de ‘kits’ naar het verkiezingscentrum van Esona gaan brengen. Ik heb pas zondagmorgen gezien wat er in die kits zit.

Zondag 30 juli. Vergeef me lezers, ik ga er gauw overheen, later meer en grondiger. Ik heb me als verkiezingswaarnemer geconcentreerd op het Centre de Vote 6811 van Minembwe Centre. Acht kiesbureau’s in de twee gebouwtjes van de Lagere School. Azarias Ruberwa van de RCD is daar nog nar school geweest. Hij was er natuurlijk de gedoodverfde winnaar voor de presidentsverkiezingen. Maar… dat draait vermoedelijk zelfs in zijn eigen dorp anders uit. Ook daarover later meer.

Om 5u30 stonden de mensen er al aan te schuiven. Binnen waren ze de kits aan het uitpakken: kartonnen, uitvouwbare stemhokjes, de stembrieven (oranje voor de president, blauwgerand voor het parlement), inkt voor de duimen van wie al gesteld had enz. De mensen die de bureau’s bemanden, hadden wat training gekregen. Maar er waren er toch nogal wat die sukkelden. Sommigen waren de nietjes aan het lospeuteren waarmee de stembrieven aan elkaar waren vastgemaakt. Ik viel voor één keer uit mijn rol en legde ze uit dat ze de brieven gewoon langs de perforaties konden losscheuren. Van zulke onhandigheden. En voor ik het goed en wel in de gaten had, waren de verkiezingen begonnen.

Later in de voormiddag zijn we er in Minembwe tussenuitgeknepen om opnieuw in Esano te gaan kijken. Daar was de toeloop nog veel groter. Daar ben ik gaan zitten om eens goed te zien hoe de kiezers zich gedroegen in het stemlokaal.

Een schokkende ervaring: zo heb ik het eerst voor mezelf benoemd. Maar eigenlijk is het revolterend. Volwassen vrouwen die zichtbaar voor de allereerste keer in hun leven een schrijfpen vasthielden, sommigen die er niet in slaagden daarmee de kiezerslijst af te tekenen, laat staan dat ze in het stemhok ook resoluut hun stem uitbrachten, mensen die de brief niet gevouwen kregen, anderen die hem niet in de gleuf van de urne konden laten glijden.

Deze morgen had ik het er nog over met een informaticus van de CEI: Congo is niet ontwikkeld, Congo is onder-ontwikkeld in de zin van dit land is in de Mobutu-tijd zodanig naar de verdoemenis geholpen dat het tadium van de ontwikkeling nu pas zou moeten aanvangen.

De speciale setting van Minembwe spelt natuurlijk een hele grote rol. De hoogvlakte wordt de bakermat van de Banyamulenge genoemd, dat zijn van oorsprong Rwandees sprekende koeherders. Minembwe vandaag is voor een goed begrip wel multi-etnisch. Er wonen evengoed Bashi, Babembe, Bafuliro en mensen van andere ‘tribus’. Maar de Banyamulenge zijn vanwege hun afkomst (sommigen zouden al voor het jaar 1800 aangekomen zijn) zwaar gediskrimineerd. Op alle mogelijke vlakken. Een Banyamulenge kon in het beste geval dorpschef worden maar zeker niets meer. De streek is hopeloos achtergesteld, op alle vlakken. Met het onderwijs is het zo mogelijk nog erger gesteld dan op veel andere plaatsen in Congo. Dat leidt op verkiezingsdag tot toestanden die ge in 2006 toch niet meer mogelijk houdt. De enige conclusie die ik er kana an vastknopen, is dat onze inspanningen in België voor Congo nog veel intensiever zullen moeten worden. Niks aan te doen.

Terug naar Minembwe Centre. In de vroege namiddag waren de kiezers al gepasseerd. Dinsdag is me in algemene termen gezegd dat de participatiegraad (het aantal ingeschreven kiezers die ook echt gestemd hebben) in de streek tussen 70 en 80% zou liggen. Daarbij moet worden gezegd dat het droog seizoen is en dat heft ook voor Minembwe weer een bijzondere betekenis. De kudden zijn nu namelijk naar de strek van Lulenge gebracht, die een stuk minder hoog ligt waar er wèl mals gras is. Er zijn dus ook veel koehoeders niet thuis. Zo is het me uitgelegd.

Om 17 uur stipt kon dus het tellen beginnen. Om kort te gaan: om 22 uur waren, ze daarmee klaar voor het Centre de Vote 6811. En maar goed ook, want het bureau zat toen al uren bij een olielamp in het pikkedonker en door de ramen en deuren kwam de barre kou naar binnen. En de mensen die het stembureau bemanden, hadden van de hele dag nog niets gegeten. Het tellen ging redelijk vlot. De getuigen van de partijen grommelden wel eens bij een betwistbaar geval, vooral bij een stem voor een tegenstander natuurlijk. Maar er kwamen geen grote disputen.

Het moeilijke werk is pas maandag aangevat: het invullen van Proces Verbaux en het klaarmaken van de ‘Plis’. Die paketten hebben we vandaag met de helicopter meegebracht naar het grote compilatiecentrum voor de drie Territoires van de provincie Zuid-Kivu, hier in Uvira.

Het transport van de plis, de brieven en de PV’s ging dus in etappen: eerst vanuit de soms verreomgeving naar Minembwe en vandaar naar Uvira. Dinsdagavond pas is de voorzittervan het verst van Minembwe verwijderde Centre de Vote met zijn politie-escorte en zijn plis in Minembwe aangekomen. Het zal niemand verbazen dat de mensen in Minembwe absoluut niet content waren toen ze dinsdag op de BBC al de eerste klacht over de verkiezingen hoorden. Kennelijk had uitgerekend Azarias Ruberwa (ex-rebel van de RCD) gezegd dat er veel fraude in het spel was. Hoe kan hij zoiets verklaren wanneer ik op dat ogenblik nog onderweg was met mijn bulletins en plis, was de reactie van de CEI-mensen.

Dinsdag zoude helicopter van de Monuc ons terug komen oppikken in Minembwe. Maar het weer was gekeerd. Grijs, lage wolken, regen, en onweer. Het heeft nog drie dagen geduurd voor de helicopters kwamen. Ze zijn nu ook de Monuc-militairen aan het terugbrengen van het Pakistaans Bataljon dat in Minembwe voor de beveiliging van het verkiezingen is komen helpen. Er zijn daar enkele opstandige, aan de RCD gelinkte groepen van militairen gesignaleerd. Ook daarover later meer.

Vanuit Uvira in Zuid-Kivu aan het Tanganika-meer, beste groeten en een welgemeende proficiat voor de Congolezen, Raf Custers