Marc-Antoon29 juli 2009 – 11:58

U noemt de klimaatverandering een 'ethische kwestie'. Kan u dat eens uitleggen?

PTJ: “Dat is een lang verhaal, maar om het simpel te houden: de mensen die niet verantwoordelijk zijn voor het probleem, zullen er nu en in de toekomst wel de meeste schade van ondervinden. Dat is duidelijk gebleken uit het laatste rapport van de UNDP (het United Nations Development Program): het zijn vooral de armste mensen in de wereld die de zwaarste gevolgen van de klimaatverandering dragen.”

“Historisch gezien zijn Europa, de VS en Japan verantwoordelijk voor ongeveer 60 procent van de gecumuleerde uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen, terwijl die landen maar een minderheid van de wereldbevolking herbergen. De gebieden die de gevolgen het zwaarst zullen voelen zijn Noord-Afrika, grote delen van Azië, Subsahara-Afrika en de laaggelegen eilanden. Maar dat zijn net de gebieden die historisch gezien helemaal niet verantwoordelijk zijn voor de klimaatverandering.”

“Men spreekt daarom van een historische koolstofschuld van Noord aan Zuid. Dat maakt de discussies over een toekomstig klimaatakkoord heel moeilijk. Er zijn Westerse landen - zoals de VS, zeker in de tijd van Bush – die stellen: 'Allemaal goed en wel dat verleden, maar in de toekomst zullen sommige ontwikkelingslanden wél een grote uitstoot hebben'. China bijvoorbeeld is vorig jaar de VS voorbij gestoken als grootste uitstoter ter wereld."

"Je zit dus met verschillende dimensies: je hebt de historische uitstoot, de huidige uitstoot en de toekomstige uitstoot. Die zullen allemaal mee in rekening gebracht moeten worden. Dat is natuurlijk een zeer moeilijke oefening, zoals zal blijken tijdens de discussies in Kopenhagen.”

Wat is het belang van die VN-klimaattop in Kopenhagen, eind dit jaar?

PTJ: “Kopenhagen is absoluut cruciaal. Het wordt een historisch beslissingsmoment. Als het daar verkeerd loopt, dan vrees ik er voor. Deze top moet de bouwstenen aanreiken voor een internationaal klimaatakkoord dat klaar is tegen 2012. Er moet een akkoord komen over heel sterke reducties van de uitstoot, niet alleen in de geïndustrialiseerde landen, maar op termijn ook in de rest van de wereld. Een globaal akkoord dus waarbij alle landen betrokken zijn, en waarbij de te realiseren reducties bindend zullen moeten zijn.”

“Het VN-klimaatpanel heeft duidelijk aangegeven dat als we een opwarming met 2°C - wat verondersteld wordt de grens te zijn van gevaarlijke opwarming - nog willen vermijden, we tegen 2050 een mondiale reductie van de uitstoot nodig hebben met minstens 50 procent, maar waarschijnlijk eerder met 80 tot 85 procent. Als je dat vertaalt naar landen zoals België of Groot-Brittanië, of andere Europese landen, dan spreken we over reducties in de grootteorde van 80 à 90 procent, of zelfs hoger, tegen 2050.”

“Maar even belangrijk is wat er gebeurt tijdens de komende 10 jaar. De piek in emissies, mondiaal gezien, zal er bínnen de 10 jaar moeten komen. Als we binnen binnen tien jaar nog altijd aan het stijgen zijn, dan is de kans veel te groot dat we niet onder de 2°C zullen blijven.”

“In die zin is Kopenhagen absoluut cruciaal. Als het daar misloopt, dan zal er geen klimaatakkoord zijn wanneer Kyoto wordt stopgezet in 2012, en dan krijg je natuurlijk een compleet chaotische situatie, waarbij landen dan maar zelf kunnen beslissen of ze de bestaande paden blijven bewandelen of niet, met het gevaar dat ze de transitie naar een koolstoflage samenleving helemaal niet zullen maken. Kopenhagen is het historische beslissingsmoment voor de Homo Sapiens, zoals Alma De Walsche en John Vandaele stellen. Dat is zeker niet overdreven.”

“De mensen die zeggen dat géén klimaatakkoord beter is dan een slecht klimaatakkoord, zoals je hier en daar leest, hebben het bij het verkeerde eind. Want geen klimaatakkoord betekent wellicht dat iedereen maar verder doet zoals hij bezig is, en dan gaan we niet naar dalingen van de uitsoot, maar naar stijgingen, en dan komen we in een zeer gevaarlijk scenario terecht, met een opwarming van 5 tot 6°C. Het is dus cruciaal dat er een stevig klimaatakkoord komt.”

Wat is de kans op slagen?

PTJ: “Politiek gezien ziet het er niet naar uit dat die 2°C nog kan vermeden worden. Als je kijkt naar alle doelstellingen die al vooropgesteld zijn door de verschillende Westerse landen, al die beloftes, dan blijken die verre van voldoende te zijn.”

“We moeten dus realistisch zijn: het klimaatakkoord dat in Kopenhagen zal bereikt worden, zal wellicht onvoldoende zijn. Dat is ook de hypocrisie van heel het circus dat daar rond draait. Enerzijds hebben meer dan 100 landen erkend dat we beneden de 2°C moeten blijven, maar als je kijkt naar de beloftes die men maakt, dan stel je vast dat die onvoldoende zijn. Er is dus een kloof tussen wat ze zeggen en wat ze effectief doen.”

“Dat geldt trouwens ook voor de Europese Unie. Die wil haar uitstoot van broeikasgassen met 20 procent reduceren tegen 2020. Maar wetenschappelijk weten we dat dat cijfer onvoldoende is, want we zouden minsten 25 tot misschien zelfs 40 procent reductie moeten hebben in Europa tegen 2020, in vergelijking met 1990.”

“Om het kort samen te vatten: wat men vandaag voorstelt via officiële klimaatwetten en -akkoorden, zonder Kopenhagen, is onvoldoende om die 2°C te vermijden. Die doelstelling halen zou betekenen een mondiale reductie van minstens 50 procent tegen 2050, maar ook een piek maken in de emissies tegen ten laatste 2015. Als je dat doorvertaalt naar concrete cijfers voor de verschillende landen voor 2020 en 2050, dan zie je dat het zeer moeilijk zal worden om dat te halen.”

“Dat is mijn inschatting van Kopenhagen: het is belangrijk dat er een akkoord komt met zo sterk mogelijke doelstellingen, maar we moeten realistisch genoeg zijn om te weten dat de grens van 2°C zeker overschreden zal worden. Dat brengt ons terug bij je eerste vraag: de ethiek van de klimaatwijziging, want het zijn vooral de landen in het Zuiden die bij een opwarming van 2°C of meer de zwaarste gevolgen daarvan zullen ondervinden – op het vlak van voedselproductie, van kwetsbaarheid ten aanzien van nieuwe infectieziekten, van extreme weersfenomenen. Maar dat betekent niet dat de Westerse landen gespaard zullen blijven. Als we naar een opwarming van 2°C of meer gaan, dan zullen de gevolgen ook hier groter worden.”

U benadrukt dat het antwoord een combinatie moet zijn van technologische ontwikkeling en gedragsverandering. Wat bedoel je en waarom de nadruk op die combinatie?

PTJ: “Als we in onze samenleving een reductie van de CO2-uitsoot met 90 procent willen halen, dan moet je realistisch zijn en beseffen dat technologische maatregelen alleen niet zullen volstaan. Ze zijn absoluut cruciaal, maar als je daarnaast niet inzet op een fundamentele gedragsverandering, zeker in sectoren zoals mobiliteit, voeding en toerisme, dan zal je vaststellen dat alle winsten die vandaag worden geboekt, technologisch gezien, worden opgegeten door de stijgende consumptie. Dat is wat men in de literatuur het rebound effect noemt. Je ziet het in alle Westerse landen. Dus als je in een groeiende economie wil gaan naar een reductie met 90 procent van je milieuimpact, dan moet je een combinatie hebben van technologische innovatie en fundamentele gedragsveranderingen.”

Zo'n gedragswijziging, hoe dwing je dat af?

PTJ: “Dat is natuurlijk een van de moeilijkste thema's om vandaag te behandelen. Het is ook een thema waar de meeste politici, partijen en overheden heel bang van zijn. We hebben een transitie naar duurzame productie én consumptie nodig. Maar praten over duurzame consumptie is electoraal gezien niet interessant.”

“Om een gedragsverandering te bereiken, moet je vertrekken van de barrières die zorgen dat gedragsveranderingen zo moeilijk te verwezenlijken zijn. Vanuit die kennis van de verschillende types van barrières moet je dan op zoek gaan naar instrumenten om de gedragsverandering toch mogelijk te maken. Die barrières voor gedragsverandering zijn zeer uitéénlopend van aard.”

“Het gaat om structurele fenomenen zoals de prijsvorming in onze economie, die duurzame keuzes financieel ontmoedigt en onduurzame keuzes bevoordeelt. Denk aan vliegtuigtickets naar Zuid-Frankrijk die goedkoper zijn dan treintickets naar dezelfde bestemming. Maar het gaat over veel meer dan dat. Er zijn ook meer subjectieve, culturele barrières, die te maken hebben met ons wereldbeeld dat niet meer is aangepast aan de behoeften van deze tijd. Het gaat ook over factoren in ons gedrag die maken dat we vasthouden aan onduurzame gewoontes. Niet dat dat een kwestie is van slechte wil, maar onze samenleving sluit ons op in bepaalde dingen die we elke dag doen zonder erbij na te denken, maar die wel verregaande gevolgen hebben. Denk aan heel onze automobiliteit, die een evidentie is geworden. Heel onze samenleving is erop gericht: we leven in een auto-samenleving. We kunnen bijna niet meer zonder.”

“Als je vertrekt vanuit die complexiteit aan barrières, zowel structurele als meer subjectief-culturele, dan moet je dus op zoek gaan naar instrumenten die rekening houden met die complexiteit. Dat is wat Vicky De Meyere en ikzelf doen in ons volgende boek, Terra Reversa (verschijnt in najaar 2009 bij EPO/Jan Van Arkel). Kort samengevat: aan de ene kant heb je harde maatregelen nodig, wat wij enable and encourage noemen: je moet duurzame keuzes ten eerste structureel mogelijk maken, door ze aan te bieden, en vervolgens via de fiscaliteit zorgen dat die duurzame keuzes financieel voordeliger worden dan onduurzame keuzes. Dat is vooral belangrijk voor mensen die niet geïnteresseerd zijn om met duurzaamheid rekening te houden. Maar daarnaast heb je de zachtere instrumeneten, die eigenlijk even belangrijk zijn. Dat is wat wij identify and engage noemen: het goede voorbeeld geven en mensen betrekken bij veranderingsprocessen.”

“Je kan die twee niet los zien van elkaar. Als je alleen maar probeert om de prijzen van onduurzame producten te verhogen, zonder dat je het draagvlak daarvoor vergroot, dan krijg je politiek protest, straatprotesten, revolutie in de negatieve betekenis van het woord, want dan is de bevolking helemaal niet mee. Het is belangrijk om de combinatie te hebben.”

Van Peter Tom Jones verscheen bij Uitgeverij Luster onlangs het boekje 'Klimaatcrisis' (6 euro). Op maandag 3 augustus zit Jones op het KlimaatActieKamp in een debat met als titel: 'What's at stake in Copenhagen: is no deal better than a bad deal?'

www.klimaatactiekamp.org
www.petertomjones.be