eliane van den ende03 augustus 2009 – 15:07

‘Het Concilie van Wounded Knee’ is een kamergrote installatie uit 1973, nu eigendom van de Vlaamse gemeenschap. In de heropstelling in het ‘In Flanders Fields Museum’ is deze ‘Memorial’ van de beruchte slachtpartij op Indianen in de Verenigde Staten indrukwekkend, beangstigend en tegelijkertijd olijk. Negen menselijke figuren, in jute ‘zakkengoed’, zitten mistroostig, onderuitgezakt op kerkstoelen rond een lijkbaar. Een opperhoofd murmelt op een troon de reünie voor en kijkt uit op een soortement altaar met een fronton als ‘God ziet u, hier vloekt men niet!’. Hoewel; de lijkkist lijkt wel sterk op een instrumentenkist, een cellovalies.

Veel van Camiel van Breedams werk heeft een ambivalente en zelfs humoristische inslag. Milde ironie die verdriet doet verteren. Triestigheid om wat wegebt of weggesmeten wordt: mensen en dingen. Gramschap daarover.

‘We come back after the war’ is een achteloos weggesmeten vensterluik met grijsblauw afbladderende verf, zelfs niet ‘bio’ genoeg om op de brandstapel terecht te komen. Van Breedam vatte het in een wit kader en een raam opent zich in de hersenen van de toeschouwer.

Een paar latten wrakhout, meer is ‘En wat nu, kleine man?’ niet. Een houten vierpikkel met daarboven op een keukenvergiet is een verrassende ‘Unsichermachungsdetector’. Een kromgeslagen nagel aan een ijzerdraadje, een golvende ijzerplaat op een vaalblauwe sokkel in een wit kastje evoceert ‘De weg naar Boesinghe’ en de bijhorende foto van een kapotgeschoten huis met de richtingaanwijzer naar Boesinghe maakt duidelijk dat we niet kunnen zeggen dat we ‘het nooit geweten hebben’.

‘De Engelse soldaat’, op een geamputeerde schoenleest, evoceert een van de zovele ‘tommies’ die naar ‘Flanders Fields’ trokken ‘where the poppies grow’. De klaprozen die Engelsen rond 11 november nog altijd op hun revers spelden. Rood van de klaprozen. Rood van het bloed. Rood van de inkt waarmee Camiel Van Breedam schrijft. Rood van de Roodhuiden, van de brandweerauto’s. Rood van de thermos en de kleren die Van Breedam altijd en immer draagt. Rood van zijn ongebleekt sociaal engagement.

DADA
Rood ook van de muren van de tentoonstelling ‘Wat overblijft’. 76 werken uit de periode 1962- 2007 staan in een dubbel circuit : een rode en een zwarte omloop. Toevallig de kleuren van het anarchisme? Anarchie die zo vaak met chaos wordt verward. Bij Van Breedam ontstaat uit de chaos van weggesmeten brol, een nieuw (wereld)beeld: anarchie die wezenlijk bestaat uit respect, uit het nemen van eigen verantwoordelijkheid, uit een teder verzet tegen onverschilligheid, uit mededogen, uit het samenhorigheidsgevoel van een einzelgänger, uit warme vriendschap,…

Die vriendschap met notaris Jos Thevelin, aan wie het sfeervolle tentoonstellingsboek werd opgedragen, leerde Van Breedam de Westhoek kennen. Bij het begin van de tentoonstelling hangt een portret van zijn vriend, de notaris: een paar schoenzolen met gaten erin, schoenen die de notaris blijkbaar nog altijd droeg, en daarnaast een paar overschoenen zoals de soldaten begin 20ste eeuw droegen. Rondom de gaten van de zolen is een ijzerdraad gewikkeld… als een bril. Voeten zien veel,… als ze stappen. Dat soort absurde humor is erg verwant met de kunststroming ‘DADA’ die in Zwitserland als reactie tegen de eerste wereldoorlog ontstond. Ook Dadakunstenaars maakten in de jaren 20 collages met ‘objets trouvés’ en gaven er een nieuw leven aan. Zowat 50 jaar geleden was Van Breedam in België een pionier in die assemblagekunst, het samenbrengen van waardeloze rommel tot een sprekend, universeel geheel. Overleven is nieuw leven uit een verworpen verleden. In het boek noemt Piet Chielens, coördinator van het In Flanders Field Museum, de artiest ‘kunstenaar tegen het verlies’.

KRINGLOOPWINKEL
Teloorgang van mensen en dingen zoals ook in de grote installatie in 1986 op het dorpsplein van Watou : militair materiaal en totempalen met als titel ‘ Reagan, waarom worden niet alle Indianen vermoord met yperiet?’. De naam van de Amerikaanse president moest echter uit de titel verdwijnen maar het statement met de ‘cross over’ linken blijft niet minder pregnant. Vooral met de gasmaskers die uitgeteerde mensentronies lijken. Die maskers liggen ook onderaan de 7 totempalen van de ‘gerecycleerde’ installatie ‘J’ai rendez-vous avec vous’ dat middenin het feitelijke museum van de eerste wereldoorlog prijkt. Deze herwerking van een vroeger beeld verwijst naar een gedicht van de Amerikaanse soldaat/dichter Alan Seeger, die in 1916 omkwam en ook naar een lied van Georges Brassens. Van Breedam heeft ook een swingend bestaan, een (deel)leven dat een brug slaat tussen New Orleans en zijn geboortedorp Boom. De streek van de verkommerde steenbakkerijen. Rood van de baksteen, van de dakpannen. Rood van woede om mensonterende miserie, van verzet tegen verprutste nijverheid,…Desolaatheid in landschappen en in mensen.

Die virtuele klei koestert en herbruikt Van Breedam. Met spullen van vroegere hulp. Dingen met een sprekend verleden, dingen sprekend over het heden, dingen met een toekomst, zeker zekerst. Want die toekomst bloeit uit het kunstwerk. Het kunstwerk tovert voor achteloos weggegooide dingen een nieuwe bestaansreden.
Weemoed neemt weerwraak, zo hoort ‘t.

De tentoonstelling ‘Camiel Van Breedam; wat overblijft- ce qui reste – what remains’ is tot 4 oktober te zien in het ‘In Flanders Fields Museum’ in de Lakenhallen in Ieper; www.inflandersfieldsmuseum.be; www.camielvanbreedam.com
Bij de tentoonstelling hoort een ingehouden sobere catalogus, uitgegeven door het Mercatorfonds. Vast een collectorsitem.
Van 18/10 tot 19december staat werk van Camiel Van Breedam in het Braempaviljoen van het Middelheimpark in Antwerpen.