christophe30 november 2009 – 15:01

Op 10 april 1947 nodigde de Oostenrijkse econoom Friedrich Hayek 39 medestanders (waaronder collega-econoom Milton Friedman en de filosoof Karl Popper) uit in het Zwitserse vakantieoord Le Mont-Pèlerin. De apostelen van het klassieke liberalisme zaten op dat moment met de handen in het haar. Overal in de wereld werd het wilde kapitalisme medeverantwoordelijk geacht voor de econonomische, sociale en politieke chaos van de jaren '30.

In het communistische deel van de wereld deed men een poging de ideeën van Marx in de praktijk te brengen. In het Westen speelde de door liberalen verfoeide overheid een cruciale rol in de heropbouw. Overal werden openbare diensten uitgebouwd, belangrijke sectoren bleven in handen van de staat en werknemers, werklozen en gepensioneerden kregen recht op sociale zekerheid. Bij dat alles werden de vakbonden nauw betrokken.

Nee, het waren geen jolige tijden voor aanhangers van de ongeremde vrije markt en de minimal state (een staat die enkel het eigendomsrecht beschermt en zich verder niet moeit met de economie, noch met onderwijs, sociale zekerheid of openbaar vervoer) zoals Hayek en Friedman.

De Mont Pelerin Society, die tijdens die ontmoeting in Zwitserland werd opgericht, zou nog een kwarteeuw aanmodderen in de marge. Pas bij het uitbreken van de crisis begin jaren '70 keerde het tij. Neoliberale denktanks schoten als paddestoelen uit de grond. Hayek kreeg in 1974 de Nobelprijs voor Economie (hij was toen al 75!). Twee jaar later viel diezelfde eer toverleerling Milton Friedman te beurt.

Vanaf toen ging het snel. Friedman nam regelmatig het vliegtuig richting Chili en zag tevreden toe hoe dictator Pinochet, die president Allende de dood injoeg en later ook duizenden politieke opposanten vermoordde, de eerste politicus werd die de neoliberale recepten in de praktijk bracht. In 1979 werd Margaret Thatcher premier van het Verenigd Koninkrijk. Een jaar later schopte de acteur Ronald Reagan het tot president van de VS. Van de 76 economen die hem adviseerden kwamen er 22 uit de stal van de Mont Pelerin Society.

Het neoliberalisme kon beginnen aan haar lange mars door de instellingen. In 1999, nog eens twintig jaar later was het neoliberalisme oppermachtig. Geen enkele tak van de samenleving bleef immuun.

Als de andersglobalisten op 30 november tien kaarsen uitblazen, denken ze misschien best nog eens terug aan die lange tocht door de woestijn van Hayek en co. In de eerste tien jaar dat ze bestaan, kunnen de andersglobalisten een mooier palmares voorleggen dan hun neoliberale tegenstanders, zoals blijkt uit onderstaand lijstje.

Macht internationale instellingen taant
Het marktfundamentalisme dat hoogtij viert sinds de jaren '80 wordt ook wel eens de Washington Consensus genoemd naar het beleid dat werd gepromoot door instellingen als de Wereldbank en het IMF die hun zetel in Washington hebben. Het zegt iets over de rol van die instellingen in de triomftocht van het neoliberalisme. De andersglobalisten danken hun bekendheid aan hun spectaculaire protesten tegen dat soort instellingen: in Seattle tegen de WTO, in Praag tegen het IMF, in Genua tegen de G8.

De andersglobalisten hebben niet graag dat hun beweging verengd wordt tot die confrontaties tijdens politieke hoogmissen, maar die acties hebben er wel voor gezorgd dat die instellingen krassen en deuken opliepen. De G8 is mede dankzij de crisis en het besef dat de VS en Europa de wereldproblemen niet alleen kunnen oplossen, op sterven na dood. De opvolger, de G20, is misschien nog altijd een kleine club van landen, maar vertegenwoordigt nu toch al twee derde van de wereldbevolking.

Het Zuiden zegt steeds vaker “Yes, we can”
Toen op de WTO-top in Seattle bleek dat de armste landen er voor spek en bonen bijzaten en dat de VS en Europa in een achterkamer timmerden aan een eigen deal rond landbouw, groeide de frustratie bij de Afrikaanse, Aziatische en Latijns-Amerikaanse vertegenwoordigers. De top mislukte ondermeer omdat het Zuiden niet gedwee meestapte.

Ze zouden dat niet voor het laatst doen. Op internationale fora treden de landen uit het Zuiden steeds vaker als blok naar voren. Al doen ze dat vaak nog in wisselende coalities: van G5, G20, G24, G33 tot G77 of G90.

Ook de economische samenwerking tussen landen uit het Zuiden groeit. Groeilanden als China, India en Brazilië worden stilaan grote spelers op vlak van ontwikkelingshulp en investeren ook steeds meer in het Zuiden.

Zelfs op het diplomatieke front roeren de zogenaamde groeilanden zich. Denk aan het spectaculaire bezoek van de controversiële Iraanse president Ahmadinejad aan Brazilië in november. In diezelfde maand schudde de Braziliaanse president Lula ook de handen van de Palestijnse leider Mahmoud Abbas en de Israëlische premier Shimon Peres.

Hebben de andersglobalisten daar een aandeel in? Als het lawaai van acties tot in de vergaderruimtes is te horen, zal dat zeker de positie van landen uit het zuiden versterken. Maar de andersglobaliseringsbeweging mag ook niet beperkt worden tot activisten en betogers in het Noorden. In het Zuiden zijn er grote bewegingen die zich graag laten inspireren door de ideeën die op sociale fora verspreid worden en die op hun beurt een invloed hebben op de politici die aan de macht komen, zoals de linkse vloedgolf in Latijns-Amerika bewijst.

Internationale samenwerking is ondertussen evident
De andersglobalisten zagen al heel snel de noodzaak in om de nationale grenzen te overstijgen als het over solidariteit en sociale strijd gaat. Zowat alle sociale bewegingen volgden hun voorbeeld. Vakbonden hadden natuurlijk al een traditie van internationale samenwerking. Maar de oprichting van de nieuwe eengemaakte wereldvakbond IVV in 2006 gaf een stroomstoot aan die samenwerking.

Kijk ook naar het verschil in aanpak van de sluiting van Renault Vilvoorde en de strijd voor het behoud van Opel Antwerpen. Zonder die Europese samenwerking tussen ondermeer de Belgische en Duitse vakbonden was er van de Opel-vestiging in de Antwerpse haven al lang geen sprake meer. Als er ook vandaag nog altijd een sprankel hoop is, is dat enkel wegens de tot nu toe consequente houding van de Europese ondernemingsraad die geen enkele sluiting aanvaard.

Dankzij die internationale samenwerking werden ook een aantal succesjes geboekt. De richtlijn-Bolkestein die van Europa een sociale jungle zou gemaakt hebben, kwam er niet dankzij een coalitie van andersglobalisten die het dossier tot in de puntjes beheersten, de mobilisatiekracht van de vakbonden en enkele hardwerkende politici.

Waar zijn de jongeren?
Nee, de jongeren van de Seattle-generatie zijn niet de nieuwe '68-ers die een hele samenleving op haar kop wisten te zetten. Maar de jonge Belgen die in 2001 naar Praag of Genua trokken of één van de Europese Sociale Fora bezochten, zijn nu dertigers en vonden hun weg naar traditionele bewegingen als de vakbonden, lieten een frisse wind waaien door organisaties als Netwerk Vlaanderen of proberen op een integere manier aan politiek te doen.

Ook een academicus als Peter Tom Jones die nu aan de kar trekt van de klimaatbeweging heeft zijn wortels in de andersglobaliseringsbeweging.

De klimaatbeweging
In december trekken honderden Belgen naar de klimaattop in Kopenhagen. Er wordt zelfs een speciale klimaattrein ingelegd. Stap op die trein en je zal zien: het zijn voor een stuk dezelfde mensen die je ook ziet op andersglobalistische evenementen.

Die klimaatbeweging met deelkoepels als de Klimaatcoalitie of de Klimaatoproep heeft er voor gezorgd dat concepten als sociale rechtvaardigheid hun intrede deden in het klimaatdebat. Het klimaat kan en mag je niet redden met asociale maatregelen, vinden zij.

Dat geldt ook op internationaal vlak. Landen als Brazilië, India en China willen een inspanning doen maar vinden niet dat zij alleen de prijs moeten betalen voor de opwarming van de aarde die ze niet veroorzaakt hebben.

Hoe is een andere wereld mogelijk?
Van de andersglobalisten wordt gezegd dat ze uitstekende critici zijn maar dat ze zelf onvoldoende alternatieven formuleren. Alsof een vernietigende kritiek van het reëel bestaande kapitalisme zoals Naomi Klein die formuleert in The Shock Doctrine geen waarde heeft. Dat andersglobalisten géén alternatieven hebben, klopt trouwens niet. Om een herhaling van de financiële crisis te vermijden, stellen Nicolas Sarkozy, Gordon Brown en andere Europese leiders voor om een ... Tobintaks in te voeren, een idee waar andersglobalisten al meer dan tien jaar lopen mee te leuren.

Is er dan alleen maar reden tot juichen?
De andersglobaliseringsbeweging lijkt in West-Europa wat op zoek naar een tweede adem. De komst van de andersglobalisten schudde de lakens op in het brede veld van sociale bewegingen. Maar nu de adrenaline stilaan wegebt, is het bij een aantal NGO's terug business as usual.

De andersglobalisten wisten in België ook – in tegenstelling tot enkele buurlanden of Latijns-Amerika – niet echt partijpolitiek door te breken. Ok, het programma van Groen! spoort voor een groot stuk met dat van de andersglobalisten, de PVDA doet hard haar best om te groeien en sp.a-parlementslid Dirk Van der Maelen kreeg de Tobintakswet gestemd in het parlement, maar voor de rest zorgt de malaise van links ook voor frustraties bij de andersglobalisten.

Tien jaar later
Tien jaar na Seattle wordt de wereld geconfronteerd met de grootste economische crisis sinds de tweede wereldoorlog. “We told you so”, zouden andersglobalisten kunnen zeggen. Het aantal boeken en artikels waarin gewaarschuwd werd voor een ernstige financiële en economische crisis is niet te tellen.

Door die crisis verliest het neoliberalisme nog wat meer van haar glans. Het marktfundamentalisme wordt vlot aan de kant geschoven en overal moet de overheid bijspringen om banken en bedrijven te redden. Maar het zou voorbarig zijn om het voorspoedige einde van het neoliberalisme te voorspellen. De lofzangen op de vrije markt waren nooit meer dan retoriek. Als het echt spannend wordt, staat de overheid altijd klaar om de gaten dicht te rijden. De zogenaamde 'savings and loans crisis' eind jaren '80 (die begon toen Reagan nog president was) kostte de Amerikaanse belastingbetaler 150 miljard dollar.

Tien jaar later hebben de andersglobalisten een nieuwe afspraak in Kopenhagen. “Seattle grows up”, zo noemt de bekendste andersglobalistische schrijfster Naomi Klein de klimaatbeweging. Een beweging dus die dringend volwassen moet worden wil ze de uitdaging aankunnen. Niet minder dan de toekomst van onze planeet staat op het spel. Dat is geen kleine taak voor een tienjarige.