Jan Hertogen05 februari 2010 – 12:37

Nog maar eens een recordjaar voor de dienstencheques in 2009

Men moet niet flauw doen, de dienstencheques zijn een voor 80% door de overheid gesubsidieerd betaalmiddel waarmee haar inwoners was, plas en strijk, boodschappen en gehandicaptenvervoer door derden kunnen laten uitvoeren. En daar beantwoordt tewerkstelling aan: welgeteld 49.318 Voltijdse Eenheden in 2009 (1 VTE wordt gerekend aan 1.600 effectieve arbeidsuren per werknemer, dat is het gemiddelde wat een voltijdse loonarbeider per jaar presteert). Voor wie twijfelt volgt hier de berekening: (78.214.707 gebruikte cheques in 2009)/1.600 = 49.318 VTE. Aan gemiddeld 0,6 jobtime per werknemer, dwz 22,8h tewerkstelling in de 38 urenweek werden in 2009 gemiddeld 82.197 werknemers met dienstencheques tewerkgesteld. Op 31/12/09 gemeten zijn dat 89.783 werknemers als we voortgaan op het aantal ingegeven dienstencheques in het laatste kwartaal 2009. Dat is heel wat maar een goed stuk minder dan wat anderen willen doen geloven die er al degenen bijtellen die in 2009 wel met dienstencheques gewerkt hebben maar intussen niet meer actief zijn. Hoe meer ontslagen hoe hoger het aantal tewerkgestelden (geweest is). Het verslag van Idea Consult van 2009 (over 2008) is daarbij ontnuchterend: "De werknemersenquête van 2007 gaf aan dat ruim 43% van de dienstencheque-werknemers vóór instap in het systeem een andere betaalde job had. Wanneer we dit aandeel toepassen op het totaal aantal dienstencheque-werknemers in de loop van 2008, dan komen 44.478 werknemers uit een betaalde job in 2008)" (blz 122 evaluatieverslag Idea consult). In Vlaanderen ligt dat % van dienstencheques werknemers die uit een betaalde job komen op 50,5%. En voor 2009 zal Idea Consult niet anders kunnen oordelen, ook al zal de beoordelaar misschien veranderen.

Rapport Idea consult 2009 (over 2008) door de overheid in de vergeethoek gestopt

Het inconsistente evaluatierapport van Idea Consult over 2008 (zie documentatie), dat pas na de zomervakantie werd vrijgegeven, is dit jaar zelfs geen persmededeling door de overheid waard geweest. De onvergelijkbaarheid van de indeling van ondernemingen met vorige jaren, het slechts beperkt publiceren van de RVA-gegevens en het onderbrengen van de Inschakelingsbedrijven onder commerciële ondernemingen zijn slechts enkele bediscussieerbare ingrepen. Een verdere bespreking (en samenvatting) van het Idea Consult rapport over 2008 is eventueel nog voorwerp van een komende BuG. Toch dit: een dienstencheques-werknemer langs een uitzendondrneming kreeg in 2008 nog altijd gemiddeld 15,6 aparte contracten van bepaalde duur voorgeschoteld. Ook de audit van het Rekenhof mag verder onder de aandacht gebracht om na te gaan in hoeverre men er al rekening mee gehouden heeft. Dit Rapport was ronduit ontluisterend voor de gehele feitelijke en organisatorische opzet van de dienstencheques. Maar zolang Sodexho niet in de gelegenheid gesteld wordt elke cheque in een rekenblad te verwerken met opgave van nummer onderneming, werknemer, gebruiker en het aantal uren en de dag waarop deze gepresteerd zijn is elke andere poging tot controle onnuttig. En zeg nu zelf, deze elementaire administratieve verwerking op een eenvoudig rekenblad gebeurt niet, zodat elk misbruik door een gebruiker of onderneming zelfs niet in beeld komt en ongestraft blijft, begrijpe wie kan.

Er treedt dus wel degelijk een vertraging op in de groei.

Niet alleen vermindert de groei op twee jaar tijd van 52% naar 33% tot 21%, ook in de absolute aantallen is de expansie met 13.754.585 het laagste sinds 2009. Dat is uiteraard nog aanzienlijk maar ook voor de 'nieuwe vraag' en omschakeling van 'bestaande vraag naar dienstencheques' is er allicht een grens. Alhoewel, zonder budgettaire enveloppe en zonder strikte controle op misbruiken, boekhouding en of het wel degelijk om nieuwe tewerkstelling gaat is enkel de sky the limit voor dienstencheques. Of is dat in deze 'crisistijden' juist goed?

Voor het eerst daling aantal gebruikers dienstencheques in Vlaams gewest in december 2009

In plaats van het gecumuleerd aantal gebruikers van dienstencheques per maand geeft de RVA vanaf 1/01/2009 ook elke maand het aantal gebruikers dat de laatste 12 maanden dienstencheques aangekocht heeft. Dit gegeven laat toe per maand niet alleen het aantal bijkomende gebruikers af te lezen maar ook het aantal 'wegvallende' gebruikers te bereken en in beeld te brengen. Een wegvallende gebruikers is dan iemand die de laatste 12 maanden geen dienstencheques meer besteld heeft.

Zo wordt zichtbaar dat in het Vlaamse gewest voor het eerst een afname is van het aantal gebruikers: er zijn in Vlaanderen 6. 596 nieuwe gebruikers bijgekomen, dwz die voordien geen dienstencheques hebben aangekocht, maar er zijn in december 2009 ook 6.995 vroegere gebruikers die de laatste 12 maanden geen dienstencheques gekocht hebben zodat het saldo negatief is, -399 gebruikers. Dit kan eenmalig zijn maar misschien ook voorbode van een trend of een aanduiding van een zeker plafond in het gebruik. Op te merken valt ook dat 32,1% van al degenen die ooit dienstencheques aangekocht hebben er de laatste 12 maanden in 2009 geen meer hebben gekocht. Omgekeerd zijn nog 661.516 gebruikers actief met dienstencheques of 67,9% van de 974.038 die er ooit gebruikt hebben.

Gemiddeld 129 dienstencheques per gebruiker per maand in 2009

In de Standaard van 14/10/09 fronste al de wenkbrauwen bij het mogelijk besparingseffect (33 miljoen €!) van een aankoopbeperking tot 500 dienstencheques per jaar die vanaf 1 januari 2010 is ingegaan, terwijl het gemiddeld gebruik voor 2009 129 cheques per gebruiker per jaar is of 9 cheques per week per gebruiker. De Standaard vermoedde dat het vooral bedoeld was voor 'Bread en Breakfast' huizen die al hun kamers met dienstenchequespersoneel laten kuisen'. Vraag is of deze misbruiken niet met andere middelen moet opgekuist worden, zoals het geval was bij een Bejaardenhuis z'n kuispersoneel tot dienstenchequespersoneel gerecycleerd had (DM 17/12/09).

Maar wat te denken van 2.000 dienstencheques-uren voor gehandicapten e.a. - Nemen dienstencheques de zorg over?

Voor mindervalide personen, ouders van een minderjarige met een handicap, bejaarden die een tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden genieten en éénoudergezinnen met één of meer kinderen ten laste, wordt het maximum aantal dienstencheques per jaar verhoogd tot 2.000, mits indiening van de nodige attesten, zie maximum 2.000 dienstencheques voor de concrete modaliteiten.

Men kan zich proberen iets voor te stellen bij 2.000 professioneel gepresteerde en betaalde uren per persoon per jaar voor poets-, strijk-, vervoer- en boodschappen. Is de behoefte bij gehandicapten, ouders van minderjarige gehandicapten, bejaarden met erkenning hulp van derden dan zo groot of is het de bedoeling langs dienstencheques ook zorgtaken op te nemen? Wordt hier de onderliggende bedoeling van dienstencheques duidelijk om langs een 'chequesysteem' de zorg, of delen ervan, te vermarkten en de commerciële ondernemingen toe te laten in te breken in de zorg ook al neemt het federaal budget hiermee een 'gemeenschaps'kost ten laste? Het PAB (Persoonlijk Assistentiebudget) en meer nog het PGB (Persoonsgebonden Budget) en sommige gehandicaptenorganisaties zien de federale overheid graag komen omdat zij hiermee hun eigen budgetten kunnen saneren en zo een gedeelte van de 'persoonsgebonden kosten' afwentelen op het federale budget. Of de vakbonden en de recent gestarte Witte Woede hiermee kunnen lachen is een andere zaak. Geen dienstencheques in zorg/welzijn, zo klinkt het in hun Vlaamse programma. Dat is echter vergeten in hun federaal programma, want het is langs het kabinet Milquet dat de poorten worden opengezet voor markt en commercie in de Non-Profitsectoren: omzetten van zorgkosten in zorgcheques (zoals bij bij PAB en PGB-experiment), met de dienstencheques als paard van Troje. En het personeel dat in dienst komt langs PAB en PGB is zelfs niet altijd verzekerd van een toepassing van de sectorale CAO's, ook het dienstencheques-personeel niet.

Na zes jaar nivellering gebruik dienstencheques tussen de gewesten

Zes jaar na het invoeren van de dienstencheques is op een of andere manier toch een nivellering in het gebruik van de dienstencheques tussen de gewesten opgetreden. Vraag is evenwel wat hierin het aandeel van de nieuwe vraag is en welk van een doorschuiven van bestaande tewerkstelling naar de dienstenchequesfinanciering, en eventueel het oneigenlijk- of misbruik? Daar kan niemand momenteel een antwoord op geven.

Het aandeel van het Vlaams gewest zakt in 2009 tot 61,5% of enkele % meer dan haar aandeel in de Bevolking. Vooral Brussel heeft op twee jaar een een forse en merkwaardige inhaalbeweging gemaakt.

Boekhoudkundige controle dienstencheques is volledig afwezig

In de boekhouding van een onderneming is het essentieel dat ALLE kosten die nodig zijn om een product te maken of een bepaalde dienst te leveren zichtbaar worden evenals ALLE inkomsten die het maken en aanbieden van dit product of deze dienst meebrengen. Dit elementaire en voor de hand liggend principe moet echter niet gevolgd worden in de dienstencheques-ondernemingen. Er bestaat geen boekhoudkundig plan en de verplichting tot neerlegging van de rekeningen bij de Nationale Bank kan hier ten genen dele iets verhelderen. De audit van Price Waterhouse Cooper van 2007 is het enige dat een aanduiding geeft van de boekhoudkundige gaten die maar al te veel met mist, winst en overschot worden ingevuld door commerciële ondernemingen, en waar de extra aanbreng van lokale of de gemeenschapsoverheid op vlak van materiaal, infrastructuur, personeelsomkadering enz... buiten beeld blijven.

De Dienstencheques-financiering is ENKEL bedoeld voor personele kosten, en in de rekeningen mogen de uitbetalingen van Sodexo voor ingediende cheques enkel naast uitgaven voor personele kosten van het personeel dat het poets-, strijk-, vervoer- boodschappenwerk uitvoert, gesteld worden. ALLE andere kosten dienen evenwel in beeld te komen in het financieel verslag alsmede alle andere inkomsten om deze kosten te dekken. Ook alle lastenverminderingen, zowel op gemeenschaps- als op federaal niveau dienen opgegeven te worden. enkel op deze wijze kan nagegaan worden in welke mate de overheidsbetoelaging exclusief aangewend voor dienstenchequesjobs, waar men andere inkomsten van betrekt en welke overschot/winst langs het dienstenchequeswerk gemaakt wordt, en waar dit aan besteed wordt.

Zonder een stringente boekhoudkundige controle, zoals van toepassing voor alle andere ondernemingen die met overheidsmiddelen werken in de sociale sectoren, blijven de dienstencheques de Far West.

De totale kostprijs van dienstencheques bedraagt 2.080 miljoen €

In totaal wordt 2.080 miljoen € (meer dan 2 miljard €) besteed aan dienstencheques. De Rijks sociale Zekerheid draagt hier 1.238 miljoen € aan bij. Door belastingsvermindering verhoogt de kostprijs met minstens 178 miljoen € voor de overheid. Langs het ter beschikking stellen van materiaal, infrastructuur, personeel voor de organisatie, toezicht en omkadering van het dienstenchequespersoneel worden minstens 250 miljoen € geactiveerd door lokale, gewest- en gemeenschapsoverheden. Hier spreken we dan nog niet over de indirecte kosten van commerciële ondernemingen die zij uit eigen middelen betrekken maar die langs de bijkomende lastenverminderingen gefinancierd worden. De gebruikers tenslotte dragen 415 miljoen€ of 20% van de totale kost, en hen wordt maar marginaal enige meerkost ten laste gelegd.

Slechts 60,9% van de kostprijs wordt aangewend voor de lonen van het dienstenchequespersoneel.

Een korte berekening leert dat 1 VTE dienstenchequesjob 2.080 miljoen€/49.318 = 42.175€ kost, hetgeen een fenomenaal bedrag is voor een laaggekwalificeerde, in hoofdzaak door de overheid betoelaagde job. De loonkost van een dienstenchequeswerknemer, voortgaande aan 10€ brutoloon per uur is (10€) x 1976 (betaalde uren per jaar) x 1,30 (30% patronale lasten) = 25.688 € per jaar. Dwz het rendement van de geïnvesteerde middelen is 25.688 €/42.175€ = 60,9%. Bij de Sociale Maribel in de non-Profit is dit 98,2%. Misschien geen slecht idee om het geheel van het dienstenchequesbeheer en organisatie naar de Sociale Maribelfondsen over te hevelen. Zijn 'Buurtdiensten', 'Services de proximité' in essentie geen sociale dienstverlening die onder de 'Non-Profit' thuishoort? Hiermee zou ook het personeelsstatuut veel beter kunnen bewaakt worden.

Is België een "socialistisch koninkrijk"

België maakt met haar 1,6 miljard € overheidsuitgaven aan poets en strijk een goede beurt bij Europa, nergens wordt zo inventief met overheidsmiddelen opgesprongen, en nergens wordt er zo inventief mis- of gebruik van gemaakt. Maar dat is voor de Liberale voortrekkers niet genoeg. Ook de gemeenten moeten met dienstencheques sneeuw kunnen ruimen, niet alleen voor wie het niet zelf kan maar ook voor publieke parkings, fietspaden enz, en ook bij andere gevallen van acute maatschappelijke overlast zo stelde Open Vld-Senator Ann Somers (DM 23/12/09). Dat kan ideeën geven voor Brussel bv. Het dienstencheques-project brengt België alleszins dichter bij de status van 'socialistisch koninkrijk' waarover een Witrus lyrisch kon doen in zijn thuisland, "en ik ben opgegroeid in de Sovjet-Unie, dus ik kan de vergelijking maken" zo besloot hij toen ik hem er op attent maakte dat in België bijna de helft van de loontrekkende tewerkstelling door de overheid gefinancierd wordt, en maar goed ook, want daarmee is België best resistent tegen bancaire, economische, sociale, maatschappelijke en politiek crisissen.

Jan Hertogen, socioloog