Mathias Bienstman - Netwerk Vlaanderen26 november 2005 – 15:41

Dinsdagnacht, iets voor twaalf. De Deense kunstenaar Jens Galschiot aan de lijn. ‘Hello. Yeah, we just arrived in Ghent. We didn’t find your place. We are now before a building called Capitole. You know where it is?’ ‘OK, we know where you are, we come to get you’. Een karavaan uit Odense, Denemarken is net gearriveerd in Gent. We rijden er naartoe om ze op te pikken in het centrum van de stad. We verwachten ons aan twee grote vrachtwagens, en in één of andere vorm daarop geladen een Gouden Kalf. Het pronkstuk voor de artistieke interventie van de volgende dag. Bij het Capitole staan drie oude camionetjes geparkeerd. Op een onvoorstelbare manier zijn er onderdelen van een blinkende sculptuur op vastgebonden. Het is een wonder dat ze er geraakt zijn. Zo geladen duizend kilometer afleggen getuigt van durf, of van een gek soort engagement. We rijden in groep naar de slaapplaats. Er wordt smakelijk gegeten en daarna kruipen de vijftien Denen in hun slaapzak. Niet voordat er me gemeld wordt dat er nog een cameraploeg uit Odense onderweg is, die net iets meer verkeerd gereden is omheen Duitse steden. Een tikkeltje bezorgd observeert de secretaris van Jens de bouwvallige staat van ons pand. Hij vraagt of dát de kantoren van Netwerk zijn. Een vraag die voortkomt uit een nieuwsgierigheid naar de volgende dag, in een poging om de organisatiekracht van Netwerk af te meten aan de staat van haar gebouwen. Voor hetzelfde geld hebben ze een prachtig beeld ontworpen voor een actie de op een flop uitdraait. Ik stel hem gerust. Netwerk heeft haar kantoren in Brussel. Een half uurtje later volgt er een telefoon dat ook de cameraploeg in Gent gestrand is. Opnieuw moeten we ze met de wagen uit het kluwen van straten in de binnenstad bevrijden. Het is uiteindelijk drie uur ‘s nachts vooraleer alle Deense gasten slapen. Benieuwd voor wat er te gebeuren staat de volgende dag.

Enkele maanden ervoor dienden we een dossier in bij de Dienst Kunsten van Stad Gent om Goudkoorts voor te stellen. We vroegen een toelating voor een (tijdelijke) plaatsing van het kunstwerk het Gouden Kalf op het plein de Kouter. En misschien had ’t stad wel wat geld voor de sculptuur van Jens Galschiot. Bewust van onze geringe reputatie op artistiek vlak, hoopten we indruk te maken met een doorwrochte uitleg over de interventie. Uiteindelijk kregen we geen subsidies maar wel een toelating voor een tijdelijke plaatsing van het Gouden Kalf. Ik weet niet of dat dankzij of ondanks de ietwat hoogdraverige uitleg was. Een deel van de argumentatie aan de stad Gent las ongeveer als volgt:

De artistieke interventie verloopt in twee fases. In een eerste fase zal een Gouden Kalf, dat de kunstenaar Jens Gaschiot speciaal voor het evenement ontwerpt, langs de banken gedragen worden. In een tweede fase zal het beeld opgericht worden op de Kouter.

De eerste fase, de publieke rondgang van spaarders bij hun banken is een boeiend experiment. Het Westerse (spaar)geld flitst sinds een tiental jaar, in haar obsessie om zichzelf te vermeerderen, de wereld rond. De banken zijn daarbij de coördinatiecentra. Maar de verhalen van wat er wereldwijd met het geld gebeurt, sijpelen zelden door de bankfaçades heen. Zoals elke macht, functioneren ook de banken als een enorme filter. Het wedervaren van naaister in China, dwangarbeiders in Birma of landbouwers in Azerbeidzjan wordt weggefilterd en uitgezet op één as: winst of verlies voor de betrokken ondernemingen. Spaarders en beleggers komen enkel iets te weten over rendementen. Netwerk Vlaanderen wil de verhalen die erachter schuil gaan, ook brengen. Voor de interventie zullen we de deelnemers op de hoogte stellen van onze onderzoeksbevindingen. Ze zullen te weten komen dat hun banken investeren in ondernemingen die de mensenrechten schenden. Het symbool voor die onethische politiek, het Gouden Kalf, willen we tijdens een rondgang langs de banken meedragen. We zijn benieuwd wat er gebeurt wanneer een filterfunctie van een machtscentrum door verhalen en een krachtig symbool (tijdelijk) wordt opgeheven. Gaan toeschouwers van de interventie het gesprek aan met de deelnemers? Beginnen bezorgde klanten een gesprek met de bankbediendes? Verandert het beeld van de banken door de verhalen en de interventie? Kortom wordt de Kouter tijdelijk een communicatieve ruimte en ontstaat er zo (tegen)macht op de bloemetjesmarkt?

Na de interventie zal het Gouden Kalf opgezet worden voor de KBC en ING bank op de Kouter. Momenteel wordt die ruimte beheerst door het aanzicht van de banken, door de imposante gevels. De invloed van die beeldtaal is niet te onderschatten. De macht kleedt zich steeds in uiterlijkheden, en is gevoelig voor een smet op haar blazoen. Kan het Gouden Kalf die functie vervullen door post te vatten voor de bankgevels? Verliezen de banken hun uitstraling en worden ze doorzichtig, poreus, week? Netwerk Vlaanderen en Jens Galschiot hopen dat dat gebeurt en willen zo druk uitoefenen op de banken.

De vragen uit dat tekstje voor de stad Gent blijven een goed vertrekpunt om de interventie Goudkoorts met te evalueren. Ik doe een poging vanuit een gekleurde observatie.

Rond kwart na twee stroomde er stilaan volk toe op de Kouter. Op het podium waren ze nog volop in de weer om alles klaar te zetten. Ervoor stond ondertussen de Netwerkstand geïnstalleerd. Het rapport ‘Waar ligt de grens’ over banken en mensenrechtenschendingen lag er, naast allerlei informatiemateriaal over duurzame bancaire producten. Aan de andere kant stond het standje van de actiekeuken Kokerellen. De activisten van Kokerellen hadden stevige soep klaar gemaakt voor de deelnemers aan de artistieke interventie. De sambadansers en danseressen van de Jeugdbond voor Natuur en Milieu waren zich aan het opwarmen. Ze zagen er fantastisch uit, in hun gouden kostuums. Ook het Clown Army maakte haar aanwezigheid kenbaar met een theatrale interventie voor Citybank. De circusartiesten van Cirque del Mundo arriveerden druppelsgewijs op eenwielers en stelten. Toen ook de fanfare Orchestre International de Vetex aangekomen was, het team van Galschiot klaarstond met het Gouden Kalf op wieltjes, en het publiek talrijker werd, waren we klaar voor de start van de interventie. Dat was buiten de pers gerekend. Twee cameraploegen en verscheidene radio-interviewsters omringden de woordvoerster van Netwerk Vlaanderen en de kunstenaar Jens Galschiot. Met wat vertraging vonden ze hun weg naar het podium. Inez verduidelijkte de onderzoeksbevindingen van Netwerk. De campagne-eisen kwamen aan bod. Dat banken investeringen in ondernemingen die in opspraak komen omwille van ernstige mensenrechtenschendingen moeten onderzoeken, en stopzetten. En dat ze hun klanten moeten laten weten wat ze met hun geld doen. Daarna was het de beurt aan Galschiot. Hij verduidelijkte de symboliek van het Gouden Kalf. Het Gouden Kalf staat voor de blinde verering van het geld. Zo simpel is dat. Een Gouden Kalf langs de banken dragen, is die banken een spiegel voor houden. Zo een interventie past perfect in de reeks van acties die hij al tientallen jaren onder de titel 'Art In Defense Of Humanism' organiseert.

Een eerste energiestoot. De fanfare zette aan, en de gouden sambadansers dansten door de menigte heen. De sfeer zat meteen goed. Goesting veroverde harten en kleurde gezichten. Klezmer en sambapasjes, je kan het zo gek niet bedenken, en er was eigenlijk ook helemaal niet over nagedacht, maar het werkte. Temidden daarvan een gouden sculptuur, misschien geen kalf, maar alleszins een beeld met uitstraling, dat mysterieus naar de hemel keek. De optocht trok zich op gang in de richting van een drukke winkelstraat. Voor Fortis en Dexia werd even halt gehouden. Hun controversiële investeringen weerklonken. In de veldstraat werd duchtig geflyerd. In geen tijd hadden duizend passanten een pamflet ontvangen. We keerden een rustigere straat in en kwamen daarna in een wandelzone. De fanfare was op dreef. Snelle nummers die ons aan het dansen brachten, wisselden af met meer subtiele solo’s. Jens Galschiot trok met anderen het Gouden Kalf voort. Op weg naar de laatste banken.

Daar gebeurde wat een beetje gepland was, maar onzeker bleef tot het einde of het zou lukken. Als een vloedgolf spoelden we de enorme hal van KBC binnen. De tactische frivoliteit van de sambadansers en de clowns op zijn best. Pas in de tweede bank, ING, waar we ook binnenstroomden, kwam een antwoord op de vragen van hierboven in zicht. Ik heb niet kunnen zien of mensen gesprekken aanknoopten met bankbedienden of toeschouwers. Ik weet ook niet of de filterfunctie van de bank werd opgeheven. Of er tegenmacht werd gecreëerd. Maar wat wel duidelijk was, is dat de bank met euforie en rebellie besmet werd. Er was een grens overschreden en iedereen viel uit zijn normale doen. Voor de ramen die op de binnenhal uitkeken, verschenen mannen en vrouwen in maatpak. Nieuwsgierige en glimlachende gezichten. De fanfaremuziek galmde tot diep in de beveiligde kluizen. Het bankleven viel stil. Het Gouden Kalf blonk. Er omheen een gekke menigte.

Terug buiten begon het team van Jens Galschiot het beeld op te richten op zes meter hoge poten. In een half uur was de klus geklaard. De vier poten werden in een twee ton wegende fundering vast gevezen. Het kalf reikte acht meter hoog, lange benen, een gouden lichaam met duivelsstaart, een kop met horens. Op vijf meter van de gevels van de banken. Een plakkaat werd bevestigd: “Sculptuur opgezet door de Deense kunstenaar Jens Galschiot tijdens de interventie Goudkoorts. Het Gouden Kalf houdt de wacht bij de banken tot aan de internationale dag van de mensenrechten op 10 december. De kunstenaar en Netwerk Vlaanderen vzw. willen de banken wijzen op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Voorbij de blinkende façade ligt de realiteit. Banken moeten investeringen in bedrijven die mensenrechten schenden, stoppen.” Toen de nacht viel was er nog een stevig optreden van Members of Marvelas.

Terugblikkend op Goudkoorts kan je ook bedenken wat de eerder lauwe of zelfs cynische bemerkingen bij de interventie zouden zijn. Goed, een groepje alterno’s deed haar ding. Kon zoals steeds zelfbevestigend kritisch zijn over ‘the powers that be’. Leuk voor hen misschien, maar het is zo voorbij. De gewone man heeft geen boodschap aan dat wereldvreemde theater. Onbegrijpelijk trouwens, dat ze met een symbool uit het Oude Testament komen pronken. En al helemaal bij de haren gegrepen is de idee dat zo een toneeltje invloed zou hebben, of dat wij ons er ons iets zouden moeten van aantrekken. Hebben ze niet beters te doen? En wat mag dat allemaal wel kosten?

Ik sta op de Kouter. In de verte het Gouden Kalf. Haast iedere passant houdt even halt. Leest het bordje. Een vraag nestelt zich in het hoofd, een beeld brandt zich op het netvlies. Wereldwijd gebeurt op honderden plaatsen hetzelfde. Is het de amorele willekeur van het beursspelletje dat onze levens bepaalt? Is het zo dat de banken werken? Ze weten elkaar te vinden, de mensen met vragen. Zoals tijdens Goudkoorts. En het ziet er níet naar uit dat zoiets minder zal gebeuren, als het zo leuk is wanneer we elkaar ontmoeten en iets doen.