Vorige donderdag viel mijn blik op een aankondiging in De Standaard. 'Vergeten catastrofe in Congo', zei de titel en de eerste zin ging als volgt: "In 1964 gijzelden Simba-rebellen in het Congolese Stanleystad bijna vier maanden lang honderden Europeanen en Amerikanen". Dat moest ik zien. Ik heb die episode als kind beleefd, omdat mijn zus zich kort voordien in Stanleystad uit de voeten maakte. Maar ik heb me ook in de Simba's verdiept toen ik in 2000 onderzoek deed naar de Mayi-Mayi. De twee zijn namelijk verwant: het gaat telkens om burgers die in het maquis gaan en voor hun land vechten. En de folklore van de Mayi-Mayi – die rituelen hebben om zich onkwetsbaar te maken – lijkt als twee druppels water op die van de Simba's. [Mayi betekent overigens 'water' in het Swahili, van het beeld dat kogels als water langs het vel van de strijders aflopen].

Voor alle duidelijkheid: 'Andere Tijden' viel al met al nog mee. Het is veeleer het artikeltje in De Standaard dat ik gemeen vind. Zonder de auteur daarom kwaad opzet te verwijten, volgens mij kakelt hij gewoon de gangbare leugens na.
Het programma ging over een groep van 31 missionarissen die in november '64 om het leven is gebracht; onder hen 18 Nederlanders, vandaar. De intro van de documentaire zet nogal bloeddorstig de toon: Nederlandse missionarissen zaten in 1965 "tussen de menseneters van Borneo en de koppensnellers van Nieuw-Guinea", maar ook in Afrika. We krijgen te zien hoe jongelui tot pastoor worden gewijd en klaargestoomd voor de missie en hoe ze goedgemutst en vol religieuze overtuiging in de duistere binnenlanden van Congo aan de slag gaan. Maar – het "Sanctus" uit de Missa Luba kondigt drama aan – in 1964-65 raken de missionarissen in de grote Congolese rebellie betrokken. De setting is het stadje Bondo waar een kathedraal, normaalschool en klein-seminarie zijn opgericht. "In 1964", zegt het commentaar, "dringt de politieke realiteit door". De Simba's zijn teleurgesteld door de resultaten van de onafhankelijkheid, ze vinden de regering te Westers, en "in een roes van drank en drugs hebben ze gewoon de pest aan... ja, aan wat eigenlijk niet". Geen lieverdjes die Simba's maar als demonizering valt dat nog mee. Trouwens, van de Simba's krijgen we mits een montage-truuk enkel schimmen te zien in het decor achter de mens die de onderdelen van Andere Tijden aan elkaar praat.
De Standaard bakt het een stuk bruiner. Vraag is waar de auteur van het artikeltje zijn informatie haalt. Ik vermoed dat hij – zonder Andere Tijden gezien te hebben – gewoon een lekker stukje over de Simba's heeft willen schrijven, in de trant van de Belgische Congo-kringen van de jaren '60. Een Belgische hoofdrolspeler van toen mag trouwens in Andere Tijden meepraten, namelijk Etienne Davignon die toen kabinetschef was op Buitenlandse Zaken.
Volgens De Standaard moest de Belgisch-Amerikaanse operatie Dragon Rouge een einde maken aan de gijzeling van Westerlingen door de Simba's. Daarom werden 600 para's gedropt boven Stanleystad. "De para's slaagden er uiteindelijk in de meeste gijzelaars te bevrijden. In totaal werden 1600 mensen naar Leopoldstad geëvacueerd (...) De acties van de rebellen hadden intussen vele slachtoffers geëist. Naar schatting 10.000 Congolezen werden vermoord, maar ook 93 blanke missionarissen...".
Een smeuiïg hutsepotje is dit, maar jammer genoeg klopt er niets van. Ik wil ook Etienne Davignon nog even citeren, die zich meent te herinneren dat de para-operatie in Stanleystad acht dagen mocht duren zodat het Congolese leger het snel zou kunnen overnemen.

Hoe wordt de waarheid hier geweld aangedaan? Ik toets het even aan wat Isidore Ndaywel in Histoire Générale du Congo schrijft. Dat standaardwerk neemt wel een ander perspectief in: niet dat van de Belgische kolonialistische sabelslijpers en Haute Finance maar dat van het Congolese volk.
De Simba's, zo leer ik daar, zijn onderdeel van een rebellie tegen de herkolonisering van Congo. Die opstand raast als een lopend vuur door het land en is in de eerste plaats gericht tegen de Congolese regering. Die regering heeft Congo's eerste premier Lumumba laten vermoorden en is verkocht aan het Westen. Lumumba is een volksheld omdat hij de misdaden van het kolonialisme heeft aangeklaagd in zijn maiden speech op 30 juni 1960. De VS investeren 12 miljard dollar in vijf jaar tijd in het regime in Leopoldstad, de militaire hulp niet meegerekend. De regering stuurt generaal Mobutu op de rebellie af. Hij leidt het Congolese leger waarnaar Etienne Davignon zo ootmoedig verwijst. Mobutu heeft in september 1960 al Lumumba met een eerste putsch aan de kant gezet. Zijn repressie tegen de rebellen is meedogenloos: niet de Simba's (zoals De Standaard laat uitschijnen) maar Mobutu is verantwoordelijk voor de vele tienduizenden doden die in deze periode in Congo vallen. De Belgische para's, Amerikaanse bommenwerpers en honderden huurlingen komen eind 1964 het karwei afmaken.

Wat wel klopt in De Standaard is dat "de operatie in binnen- en buitenland op heel wat kritiek botste". België werd in de VN-Veiligheidsraad op het matje geroepen, en krijgt het daar hard te verduren. Zo vraagt minister Ganao van Congo-Brazzaville daar: "In naam van welke mensheid spreekt men, wanneer men – zogenaamd om het leven van een onbetekenend aantal Blanken te redden – tienduizenden Zwarten vermoordt? Toen we jong waren, hebben we geleerd dat in de muziek één witte noot er twee zwarte waard is. Maar de beruchte humanitaire operatie van Stanleystad toont dat één Blanke (...) en zeker wanneer hij Amerikaan of Belg of Brit is duizenden en duizenden Zwarten waard is" (geciteerd in Ndaywel p.627).