Gomez Jorge Osvaldo geeft een rondleiding in de immense fabriek waar ooit 450 arbeiders 2700 paar Adidasschoenen per dag produceerden. “In deze ruimte worden de zolen gemaakt.” De ondraaglijke geur van verbrand rubber komt ons tegemoet wanneer hij de deur opent. Een arbeider van in de veertig legt dikke repen rubber op een ijzeren mal die op een wafelijzer lijkt. Het deksel klapt dicht en een zwart rookgordijn stijgt op langs beide zijkanten van de machine. Enkele minuten later gaat het ‘wafelijzer’ weer open en komen twee hete schoenzolen te voorschijn. Om de indringende geur te ontvluchten wandelen we door naar de volgende afdeling en Gomez doet stap voor stap het productieproces van de sportschoen uit de doeken.

De arbeiders die vandaag in de fabriek werken, zijn geen werknemers, maar gelijkwaardige leden van de coöperatie CUC (Cooperativa Unidos por el Calzado). De horizontale organisatie plaatst de stiksters en de schoendozenvouwers op gelijke voet met de voorzitter en de productiechef. Over aankopen, productie en het dagelijks beleid wordt wekelijks vergaderd in de asamblea, waar de 104 collega’s de beslissingen gezamenlijk nemen. De coöperatie maakt komaf met de traditionele hiërarchische bedrijfsstructuur, bij CUC staat de basis aan de top.

Het zal wel de ultieme droom zijn van elke werknemer die met zijn baas overhoop ligt, maar de realiteit is minder fabelachtig. De arbeiders van CUC hebben een lange strijd geleverd om te komen waar ze staan en hun toekomst is nog steeds onzeker.

De fabriek in San Martín was de hoofdzetel van Gatic, een bedrijf van de Armeense familie Bakchellian met 15 vestigingen, dat bekend stond als Adidas-Argentinië. Gatic maakte een jaarlijkse omzet van 300 miljoen dollar en stelde 6500 mensen te werk.

In december 2001 ging het bedrijf op bedenkelijke wijze failliet. Gatic maakte reeds schulden in de periode van de militaire dictatuur. Staatsleningen en subsidies, die voor het bedrijf bestemd waren, verdwenen op privé-bankrekeningen in het buitenland.
“De laatste jaren werden lonen niet meer uitbetaald en kregen we enkel nog voorschotten,” zegt Gomez Jorge Osvaldo tijdens de rondleiding. “De maanden voor de sluiting kregen we helemaal niets meer. Toch bleef de productie doorlopen en reden de geladen camions dagelijks de deur uit.” Het faillissement was een van de grootste in Argentinië, “Gatic heeft 70 miljoen dollar schulden bij het personeel,” volgens Gomez.

Argentinië zat in het dieptepunt van de crisis. Overal braken hongeropstanden uit. Supermarkten werden geplunderd, winkels werden gesloten en etalages dichtgespijkerd om de leegroof door verpauperde massa te voorkomen. 60% van de bevolking zakte onder de armoedegrens. Per jaar gingen gemiddeld duizend bedrijven op de fles en werkloosheid bereikte een recordhoogte van 18%. Deze uitzichtloze situatie vormde de voedingsbodem voor de beweging van gerecupereerde bedrijven –arbeiders organiseerden zich om hun job terug te eisen en de productie in eigen beheer te heropstarten. En dat is precies wat het personeel van Gatic deed.

Dag en nacht hielden ze de wacht in tenten om te voorkomen dat de eigenaars het machinepark en de stock zouden weghalen, want de fabriek, dat wisten ze, was hun enige hoop op schadeloosstelling. “We moesten voorbijgangers om eten schooien.” Zegt Jorge Omar Torres de voorzitter van CUC. “Zonder de buren, de gaarkeukens of de familie hadden we dit nooit overleefd. We leefden in absolute armoede.” Na bijna twee jaar onophoudelijk protest, braken de arbeiders de fabriek in om ze te bezetten.

“We beleven de absurde realiteit van India waar de mensen sterven van de honger terwijl de koeien voor hun neus lopen.” Verklaarde de voorzitter van de coöperatie voor de rechtbank. “In de fabriek liggen de grondstoffen waarvan wij schoenen kunnen maken, waarom zouden we nog langer verkommeren voor de poort?”
Weinig daarna gaf de rechter toestemming aan de arbeiders om de productie te hervatten.

Terwijl het machinepark klaar gemaakt werd voor de nieuwe start, werd ook het kinderdagverblijf ingericht. “We moesten in de wijk karton inzamelen, omdat we geen centen hadden voor kuisproducten en verf.” Herinnert Hebe Clarisa Falcon zich. Het meubilair en keukenmateriaal brachtten de coöperanten van thuis mee. In de refter zitten de kinderen aan grote witte tafels. Sommigen hebben nog rode saus van het middagmaal aan hun gezichtjes. Aan de muren hangen tekeningen in alle kleuren van de regenboog. 30 kinderen van 40 dagen tot vijf jaar worden in de watten gelegd door vijf toegewijde kinderverzorgsters. “Om uit de kosten te komen, verzorgen we ook kinderen van buiten de coöperatie.” zegt Deborah Palomo, de coördinatrice van de crèche. “In de toekomst zouden we graag beurzen willen geven voor kinderen van de sloppenwijken in de buurt,” gaat ze verder, “zo krijgen hun ouders tijd om werk te zoeken en om zich uit die uitzichtloze miserie tillen.”

CUC is meer dan alleen een schoenfabriek. Leegstaande ruimtes worden gebruikt om nieuwe projecten in onder te brengen, of worden verhuurd. Zo is er een schrijnwerkerij, een bandencentrale, een gespecialiseerde zeefdrukkerij die tegen december 35 coöperanten verwacht te integreren, een sportwinkel, en onlangs heeft een familie een restaurant geopend in een lokaal dat op straat uitgeeft. Samen met de overheid organiseert de coöperatie een beroepsopleiding voor bedienden en de cursisten schijnen succesvol te zijn op de arbeidsmarkt. CUC heeft zelfs een lokale radiozender ‘Nueva Generación’, die voor de arbeiders en de buurtbewoners muziek en nieuws de ether instuurt.

De huidige schoenproductie ligt rond de 200 paar per dag, een fractie van wat het vroeger was, maar net genoeg om uit de kosten te komen en maandelijks 600 pesos (ongeveer 160 euro) per coöperant over te houden. Dat CUC de licenties niet heeft van Adidas, Asics, All Stars en andere grote merken die Gatic wel bezat, is een grote struikelblok. “Argentijnen zijn snobs en willen merkkledij. De huismerken van Gatic wil niemand, omdat ze onbekend zijn.” Bedenkt Alicia Perez van het CUC-verkooppunt in Buenos Aires. “Moesten we Adidasschoenen mogen maken, we zouden veel meer kunnen produceren en verkopen aan een hogere prijs.”

In samenwerking met de Amerikaanse NGO ‘The Working World’ lanceren de coöperanten een nieuwe schoencollectie met het eigen CUC-logo. De NGO bracht professionele sportschoendesigners en reclamemensen samen om de nieuwe collectie te ontwerpen en op de Argentijnse markt te brengen. Met deze schoenen zet CUC voorzichtige stappen in de Fair Trade wereld. In de VS, waar de sweatshop-problematiek gevoelig ligt, gingen reeds 5000 paar CUC-schoenen over de toonbank.

En ook Europa toont interesse. De Italiaanse Fair Trade NGO Altermercato werkt samen met CUC en andere coöperaties aan ‘Tejiendo el futuro’ (de toekomst weven). Met dit project wil de NGO CUC linken aan Argentijnse katoenboeren, Braziliaanse rubbertappers en de textielcoöperatie Piguë om zoveel mogelijk ‘eerlijke’ schakels in de productieketen te integreren.

“De eerste reacties uit Italië zijn positief,” zegt Debora Palomo enthousiast, “Zaterdag kregen we een bestelling voor 1140 paar schoenen. We hadden al eens 320 stuks opgestuurd en die gingen op een weekend de deur uit op een beurs voor ‘eerlijk’ handel.” De coöperanten hopen erop dat ze via de Fair Trade markt een betere toekomst zullen tegemoet gaan.

Na een proefperiode van vijf jaar wordt CUC doorgelicht. Als blijkt dat de coöperatie groeit, meer coöperanten aanwerft en maatschappelijk relevant is, dan zal de fabriek definitief aan de coöperatie toegewezen worden.