Ine Lievens20 november 2006 – 17:01

Torfs was boeiend en ter zake. Soms wordt niet over de hoofddoek gepraat omdat het een heikel thema is. Maar volgens hem moet je er wel degelijk over praten. Het is niet noodzakelijk een probleem, het is wel een gegeven…

Hij nam 3 ‘plaatsen’ onder de loupe:

1. De school
Wat de leerkrachten betreft, is de laatste tijd een verstrakking opgetreden in de Westerse landen - mede na “11 september”. In steeds minder scholen mag een leerkacht nog met een hoofddoek rondlopen. Wat de leerlingen betreft merkt hij dit ook op.
Men kan het centralistisch beslissen, zoals in Frankrijk; daar kaderde men dat in het verbieden van “duidelijk religieuze kentekenen” - maar er werd wel degelijk eigenlijk de hoofddoek bedoeld. Dat dat in Frankrijk zo verboden is, werd internationaal nogal betwist.
Men kan het ook op gemeentelijk niveau regelen - maar dat is een moeilijk niveau.
In België opteerde men om het per school te laten beslissen. Dat (de overheid moet dan geen beslissing nemen) past in onze “Belgische” cultuur - wat niet noodzakelijk slecht is volgens Torfs (“als je knopen doorhakt, eindig je met 2 losse eindjes”). Het schoolniveau is volgens hem wel het beste: zo is er de mogelijkheid om de vrijheid van godsdienst in relatie te brengen met de omstandigheden in de school.

Het dragen van de hoofddoek kà n immers een element zijn van de individuele godsdienstvrijheid. Dat is echter niet zeker. Je weet nooit zeker of het ook niet met pressie of met provocatie te maken heeft… Een bijzonder scherp toekijken is noodzakelijk. En men moet eigenlijk leren om te gaan met zowel pressie als provocatie…

2. Openbare diensten
In Antwerpen deinst men terug voor te veel ambtenaren met de hoofddoek. Maar die hèbben ze al… Er was een reactie van de bestaande ‘hoofddoeken’ te dulden, maar niet meer bij nieuwe toe te laten, als een soort uitdovende maatregel. Maar dat levert wel problemen op - kan vrij vlug als discriminerend ervaren worden…
De vraag erbij is: is het dragen van de hoofddoek als ambtenaar in strijd met de neutraliteit van de staat? En dan kun je die neutraliteit op 2 manieren vertalen:
- enerzijds, zoals (klassiek) in de 19de eeuw: de staat is neutraal als er niets van religieus is te zien;
- anderzijds, als een actief pluralisme: de staat accepteert dat iedereen zijn religie mag laten zien. Dat is nu al het geval bij de openbare omroep (uitzendingen van diverse overtuigingen).
Men maakt soms onderscheid tussen de “zichtbare” en de “onzichtbare” ambtenaren… Maar Torfs zelf heeft eerder een probleem met bijvoorbeeld een postloketbediende die weigert een postzegel te verkopen, dan met een die een hoofddoek draagt…

Er kan ook onderscheid gemaakt worden tussen de functie van de ambtenaar: gezaghebbend of niet? Maar dat kan nog delicater liggen… Een maatschappelijk assistent van het OCMW die op huisbezoek komt om de financiële toestand op te maken, heeft “geen gezag” maar heeft wel invloed op de mogelijke financiële steun - dus wèl feitelijk gezag… Terzijde: er zijn al jà ren Engelse politieagenten met tulbanden (de Sikhs), en dat blijkbaar zonder problemen…
Torfs zelf zou het ideaal vinden indien men niet-provocatieve religieuze tekenen zou kunnen aanvaarden.

Let wel: de scheiding tussen Kerk en Staat is er wel degelijk, want bij de hoofddoek gaat het om individuen die niet namens hun godsdienst optreden, wel hun eigen religie willen tonen.
Zelfs volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (art. 9) is het weliswaar een recht om religieuze gevoelens te mogen tonen, maar omwille van de openbare orde kan dat ingeperkt worden…
Torfs zelf vindt elke inperking van godsdienstvrijheid erg, maar uiteraard is maatschappelijke vrede belangrijker dan godsdienstvrijheid…

Religieuze tekenen in het openbare leven
Torfs is tegenstander van extreme rechtlijnigheid.
Enerzijds is het zo dat iedereen op het publieke terrein zijn religieuze overtuiging mag tonen. Anderzijds moet die openbare ruimte zelf neutraal zijn. Strikt genomen is dat laatste moeilijk: in Vlaanderen kun je zowat overal de kerktorens zien…
Torfs pleit voor een zekere portie “gezond verstand”.

In het door socialisten geregeerde Leuven is er elk jaar de kerststal op straat, mèt levende ezel. Op zich is een kerststal nochtans een religieus symbool. Het lijkt hier echter zo verankerd dat het niets speciaal religieus meer heeft. En een doordenkertje: een kerststal (bijvoorbeeld) valt méér op als ze er niet staat, dan als ze er wèl staat… Dat is dus een delicaat evenwicht.
Uiteraard zijn er verschillen - tussen de kerststal op straat en het kruisbeeld in de rechtszaal bijvoorbeeld. En de boerka op straat is verboden, evenals het maskeren: men moet op straat herkenbaar zijn. Dat dient de openbare veiligheid.

Ter afronding
godsdienstvrijheid is belangrijk, luciditeit ook. Men kan niet blijven vasthouden aan het idee dat religie enkel een privézaak is. Een religieuze optie kan maatschappelijk handelen (mee) bepalen.
En: verbied de hoofddoek niet altijd, want bij een verbod weet je ook niet wie hem eigenlijk wel had gedragen of niet…

(NvdR) Rik Torfs is helder en duidelijk. Hij weet zijn publiek tot inzichten te brengen zonder gebruik van moeilijke woorden of redeneringen. Dat is een kunst.
Wat wij nog bedachten is dat veel discussies over de hoofddoek van de Islammeisjes nooit rekening houden met de (intussen grotendeels verdwenen) hoofddoeken van de (christelijke) nonnen. En veel argumenten tegen de Islamhoofddoek lijken zó overgenomen uit de argumenten van tijden geleden, tegen vrouwen in diverse beroepen…