Enkele minuten na de bekendmaking van de ontslagen: Jan Van Der Poorten spreekt de pers toe (foto Legasse)

Woensdag 22 november. De vakbonden spreken van op de tweede verdieping van een parkeergebouw enkele duizenden werknemers van Volkswagen in Vorst toe. Wat er na die personeelsvergadering ging gebeuren, kon niemand voorspellen. Maar dat er helemaal niets gebeurde, had wel echt niemand verwacht. “We waren ontredderd,” geeft Jan Van Der Poorten toe. “Je moet zien wat er in de uren vooraf gebeurd is. 4000 mensen weg, dat hadden we totaal niet verwacht. In het slechtste geval hielden we rekening met 2000 ontslagen. Je beseft meteen dat als driekwart van het personeel weg moet de fabriek op lange termijn onleefbaar wordt. Dat was een schok. Ook emotioneel was dat een slag in het gezicht. Je wordt ook direct geconfronteerd met een reeks moeilijkheden. Iedereen had het bedrijf in de steek gelaten: de brandweer, de bewakingsdiensten, de directie. Het bedrijf was plots van ons. De deuren stonden wijd open en iedereen liep binnen en buiten. We hebben wel wat ervaring met stakingen en acties, maar zo'n toestanden hadden we niet verwacht.”

De druk was de dagen voordien al opgevoerd. Zelfs de politie stond al enkele dagen paraat.
“Van vrijdag al werden we geconfronteerd met die fameuze politiemacht die in de buurt van de fabriek stond opgesteld. Dinsdag enkele minuten na de aankondiging moet ik meteen de VRT te woord staan terwijl de helikopter van de rijkswacht boven mij cirkelt. Je ziet dat allemaal gebeuren en je weet niet wat je nog allemaal te wachten staat. Dan komen daar ook nog de emoties, de woede van de mensen bij. Dus ja, ik geef dat oprecht toe: de eerste twee dagen was het hier complete chaos.”

's Anderendaags schreef De Standaard: “Het vakbondsvuur is uitgedoofd”.
“Het brandt sinds vorige week en geloof mij het brandt een stuk beter dan die eerste dagen. Het is niet omdat je geconfronteerd wordt met iets dat niet je niet meteen onder controle krijgt, dat het vakbondsvuur daarom helemaal gedoofd is. Als syndicalist moet je eerst analyseren wat er gebeurt en dat kost tijd. Je kan ook heel emotioneel reageren, maar zo zit ik niet in elkaar. Tegenover onze mensen gebruik ik altijd dat voorbeeld: als je in Spanje naar de stierengevechten gaat kijken, zie je de stier binnenstormen zonder na te denken. Dat is één brok emotie. Hij reageert op de matador met de rode lap en in 99 % van de gevallen sterft hij. Dus eerst die klets in uw gezicht krijgen, daar een beetje van bekomen, een beetje nadenken en dan in actie komen. Je zit hier ook met drie vakbonden. Die op één lijn krijgen, vraagt ongelooflijk veel tijd. We moesten ook een algemene vergadering organiseren: politie verwittigen, geluidsinstallatie te pakken krijgen, een goede plaats vinden. En dan probeer ik ook nog eens zoveel mogelijk tijd door te brengen aan het piket met de militanten om te weten wat er leeft en te discussiëren.”

De eerste reactie van zowat alle werknemers was: VW in Vorst gaat dicht.
“Dat was een normale reactie. De maquette van de fabriek staat hier naast ons. VW in Vorst is een reusachtig bedrijf. Als je daar 1500 man in steekt, vind je ze nooit meer terug. In dat opzicht was het juist om te zeggen dat het bedrijf geen toekomst heeft met 1500 werknemers. Maar na analyse en discussie hebben we beslist dat we zullen vechten voor elke job, ook al gaat het maar om 1500 man. Ten tweede moeten we dat cijfer verhogen. Ten derde moet er een goede oplossing komen voor iedereen die toch het bedrijf moet verlaten. Tenslotte moet er ook een toekomst komen. Ik heb geen zin om hier elke twee jaar buiten te staan. Er moeten dus harde garanties komen.”

(foto han soete)

Een andere reactie die al in het weekend voor de bekendmaking circuleerde: “de Duitse vakbonden kiezen voor eigen volk eerst”.
“Geloof me, dat is nooit mijn reactie geweest. Ik heb dat zaterdag ook moeten lezen in De Morgen en heb daar meteen op gereageerd. Toen ik hoofddelegee werd in 2000 heb ik geërfd wat mijn voorgangers hebben uitgebouwd. We werken al dertig jaar heel nauw samen met IG Metal. Vorst is lang de enige niet-Duitse VW-fabriek in Europa geweest. Onze toekomst ging dus volledig af van de Duitsers. Zelfs de directie is jaloers op de contacten die we hebben. Met die uitspraken kan ik dus niet lachen.”

Dat verzuurt de relaties?
“Natuurlijk. Ik was vorige week in Duitsland en het eerste wat ze daar onder mijn neus duwen zijn die uitspraken. Je moet je al beginnen excuseren nog voor je aan het serieuze werk toekomt. Ik kan mij voorstellen dat mensen een zondebok willen vinden. Maar dat is zeker niet IG Metal of de Duitse syndicalisten binnen Volkswagen. De zondebok is nog altijd het kapitaal en de aandeelhouders. Ik heb nu dagelijks contact met de collega's van IG Metal. Zaterdag komen ze met verschillende bussen naar Brussel. Als ze verantwoordelijk zijn voor onze problemen, zouden ze toch niet samen met ons actievoeren?”

Maar toen ze dat akkoord sloten – langer werken zonder loonsverhoging in ruil voor werkzekerheid – wist u toen niet: daar komen brokken van?
“Ik heb dat op tafel gegooid tijdens de Europese ondernemingsraad in oktober. Ik draai niet graag rond de pot. Zoveel uur, zoveel mensen, dat zijn zoveel wagens meer dan jullie nu produceren. Waar moeten die vandaan komen? Daar is lang en hard over gediscussieerd. Het besluit was dat er een gelijkmatige verdeling van de productie moest komen over alle sites om een sluiting te vermijden.”

Het Opel-principe
“Dat principe passen wij al sinds 1993 toe. Tot nu toe werkte dat voortreffelijk. Probleem is dat de werknemers in de Raad van Toezicht in de minderheid zijn. De beslissing is er meerderheid-minderheid doorgejaagd.”

Is er ook geen probleem met die Mitbestimmung of medebeheer? Osterloh, de voorzitter van de Europese Ondernemingsraad en lid van IG Metal, ziet er meer uit als een manager dan als een vakbondsman.
“Ik heb in 1999 stage gelopen bij IG Metal in Wolfsburg. Als je dan een eerste keer de hoofddelegee ontmoet, strak in het pak, dan is dat wel even opkijken. Je denkt dat je voor de directeur staat. Maar bon, kleren maken de man niet. Het zijn de ideeën die tellen. Ik geloof wel dat ze links zijn, maar binnen dat systeem van Mitbestimmung dragen ze wel een stuk de verantwoordelijkheid voor het bedrijf.”

Ziet u dat systeem ooit werken in België?
“Nee, want de achtergrond is totaal anders. Je kan dat niet vergelijken met het medebeheer dat de werkgevers hier willen invoeren. Volkswagen is gebouwd met het geld van de vakbond. Hitler heeft het vermogen van de vakbonden gepikt en er Volkswagen mee uit de grond gestampt. Na de oorlog is Wolfsburg bevrijd en een deel van de fabriek werd teruggeschonken aan de arbeiders. Dat is de oorsprong van de Mitbestimmung. Dat is dus totaal anders dan dat de directie mij hier vraagt om de fabriek mee te beheren. Thuis beheer ik een deel van het budget, maar wat niet van mij is wil ik ook niet mee beheren. Als vakbond blijf je beter een tegenmacht. Ik was twee jaar geleden in Cuba en heb daar goede dingen gezien. Maar zelfs daar zou de vakbond beter een tegenmacht zijn.”

(foto Legasse)

Volkswagen Vorst was één van de productiefste fabrieken van de VW-groep. De werknemers hebben daar serieuze inspanningen voor geleverd. Tevergeefs, zo blijkt nu. Economieprofessor Paul De Grauwe zegt in Humo: “Omdat de productiviteit elk jaar stijgt, stapelen de personeelsoverschotten zich op, waarna de directie vervolgens in één keer een paar duizend mensen afdankt.”
“Tja, hoe wil professor De Grauwe de fabriek dan wel hier houden? Flexibiliteit en productiviteit zijn geen garantie. Het zijn instrumenten die gebruikt worden om verschillende landen tegen elkaar uit te spelen. Kan je dat stoppen? Ja, onder het socialisme zeker... Maar is De Grauwe bereid daarin mee te stappen?”

Bots je als vakbond hier op de grenzen van het systeem?
“Dit is geen grens, maar de ultieme tegenstelling tussen arbeid en kapitaal.”

En als vakbond kan je daar weinig tegen doen?
“Een vakbond is zo sterk als de leden. Als onze mensen morgen niet meer achter ons staan, krijgen we niets meer gedaan. Vandaag hebben we die slagkracht wel en het moeilijkste is om er voor te zorgen dat dat zo blijft. Het heeft geen zin om vooruit te lopen als niemand mee is. Van bij het begin hebben we gezegd dat het er niet om gaat wie de grootste waarheid verkondigt. Wat wel telt is hoe we samen met de mensen kunnen reageren op de herstructurering. Moeten we daarvoor af en toe een stap achteruit zetten, dan gaan we dat doen ook.”

Dinsdag kregen jullie te horen dat de nieuwe Audi A1 in Vorst zou kunnen gebouwd worden.
“100.000 A1's zouden we mogen bouwen in 2009. Dat is de helft van wat we in 2006 bouwen, maar het dubbele van wat ons in 2007 te wachten staat. Aannemen dus en kijken waar we uitkomen.”

Maar er hangen wel voorwaarden aan vast. Osterloh wees er al op dat de Duitse arbeiders 20 % goedkoper geworden zijn door langer te werken. Ook de directie lijkt nu aan te dringen op kostenbesparingen.
“Dat is niet nieuw, hé. Nu verschiet iedereen plots dat er voorwaarden verbonden zijn aan de komst van een nieuw model. Iedereen in de automobielsector weet hoe dat werkt. Alles hangt af van de kosten. We leven in een wereld waarin de concurrentie keihard is en als je niet meespeelt, verlies je.”

Maar als jullie toegevingen doen om het model te krijgen, is er andere vestiging die verliest.
“Nee, want het gaat om een nieuw model dat nu nergens gebouwd wordt.”

Maar ook de andere fabrieken gaan proberen dat model binnen te halen?
“Dat is de discussie die we met de andere vakbonden in Europa moeten voeren.”

De Audi A1 komt er misschien in 2009. Wat dan in 2007 en 2008?
“Er moeten realistische voorstellen op tafel komen om dat mogelijk te maken. Tijdelijke werkloosheid? Je kan toch niet verlangen dat de werknemers die blijven acht maanden per jaar werkloos zijn. Er moeten dus echte oplossingen worden gevonden, ook financieel.”

Wordt de betoging van zaterdag een hoogtepunt van de acties?
“Dat is onze eerste objectief. We moeten laten zien dat we niet willen dat zoiets gebeurt in Europa. Daarvoor heb je een massabeweging nodig. Een betoging is toch nog altijd een goed middel om te tonen dat een grote groep mensen niet akkoord is met de gang van zaken.”

Daarna komen de moeilijke weken?
“We zijn bezig met plannen en hebben al enkele goede ideeën. Als de directie morgen afkomt met een oplossing voor wie weg moet en een toekomstperspectief voor de fabriek, dan is er overmorgen misschien een akkoord. Maar zolang dat niet het geval is, blijven we hier buiten voor de poort staan.”

Als de directie stopt met het uitbetalen van het loon, kan de sfeer wel grimmiger worden?
“Dat klopt. Na een week staken begint het voor sommigen al moeilijk te worden. De tweede week is voor iedereen serieus. Dan sta ik niet meer in voor de gevolgen.”

Hoe zit het nog met de solidariteit?
“Dat loopt zeer goed.”

Jullie waren ook altijd de eerste om steun te verlenen aan andere bedrijven.
“O, maar ik bedoel niet alleen steun uit de bedrijven. Ook de top van de syndicale beweging in België staat de klok rond ter beschikking. Zelfs de Duitse collega's staan 24 op 24 u paraat.”

Het Europees vakverbond wil minder lobby en meer vakbond worden. Er is een nieuwe wereldvakbond. Voelt u daar al iets van?
“De sterkte van internationale vakbonden is afhankelijk van de slagkracht van de nationale bonden. Ik heb deze week een vergadering op dat niveau meegemaakt en ik denk dat het kan lukken. Als je daar personen hebt die de discussie aanzwengelen en die er voor gaan, dan haal je resultaat. Zo zie ik dat toch gebeuren in de Europese ondernemingsraad. Makkelijk is het niet. Het zijn allemaal arbeiders. Niet iedereen spreekt even vlot Engels. Er zijn financiële en logistieke problemen. Maar het moet. We kunnen niet anders. Er bestaat geen Belgische industrie meer. We moeten dus wel Europees gaan denken.”