Pascal Debruyne20 maart 2006 – 13:01

Kif Kif wil de beeldvorming over allochtone jongeren veranderen. Hoe pakken jullie dat aan?

Kif Kif: "We leren allochtone jongeren zelf met media werken en kritisch omgaan met de bestaande berichtgeving. We werken via een website en via radio. Jongeren kunnen hun boodschap daarop kwijt en kunnen erover discussiëren. We hopen dat sommigen later doorstromen naar de reguliere media. Rode draad is de jongeren emanciperen, zorgen dat ze invloed kunnen uitoefenen op het huidige discours."

Met 'discours' bedoel je de dominante manier van spreken en denken. Kun je even uitleggen waarom allochtone jongeren vaak het slachtoffer zijn van de huidige dominante manier van denken?

"Het huidige discours stelt dat een persoon die faalt, daar zelf schuldig aan is. Zo denkt (VLD-voorzitter, TT) Bart Somers dat je de werkloosheid bij allochtone jongeren kunt oplossen door hen een cursus arbeidsattitudes te geven. Vroeger bestreden we de achterstelling van groepen door nadruk te leggen op de maatschappelijke oorzaken. De structurele problemen van onze organisaties en instellingen worden nu echter steeds meer ontkend. Tegelijk blijft men over 'de' allochtonen spreken als groep. In het dominante discours zegt men dat het probleem bij 'de' allochtonen ligt en dat de oplossing erin bestaat hen te veranderen. Maatregelen die de structuur van een samenleving wijzigen, omdat die aan de basis ligt van uitsluiting, worden niet meer genomen."

Wanneer mensen uit de boot vallen wordt de oorzaak van hun falen dus steeds meer bij hun gebrekkige integratie gelegd. Is die verschuiving van maatschappelijke verantwoordelijkheid naar individuele verantwoordelijkheid te wijten aan 'het einde van de grote verhalen'? Is het bijvoorbeeld omdat niemand nog uitgaat van hét christelijk denken of hét socialistisch perspectief dat men niet meer naar structurele oplossingen zoekt?

"De Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama voorspelde in de jaren negentig het einde van de grote verhalen. Partijen wilden niet langer ideologisch zijn. Toch blijven er grote verhalen bestaan, alleen wil men dat niet meer erkennen. Zo is de vrijmarkteconomie slechts één verhaal, dat echter niet langer in vraag gesteld wordt. Het neoliberale denken is een normaliteit geworden die ver af staat van ideologie. Anderzijds merk je dat de grote verhalen ook opnieuw belangrijker worden. Partijen houden weer ideologische congressen, wat de voorbije tien jaar ondenkbaar was. De toekomst zal uitwijzen of dit een echte inhoudelijke verdieping of louter een marketinginstrument is."

Welke functie heeft een ideologie volgens jullie?

"Politiek heeft een ideologische onderbouw nodig. Zonder die onderbouw hokken alle politieke partijen samen in het centrum. Dat is onwerkbaar voor de democratie, want democratie is gebaseerd op verschil. Partijen moeten weer durven te zeggen waar ze voor staan. Socialisten moeten opkomen voor sociale rechtvaardigheid en niet voor de middenklasse en de rijken. Ze moeten noodzakelijke keuzes maken. Het huidige dominante discours over allochtonen blijft gehandhaafd omdat partijen geen keuzes maken. Ze hebben een ideologisch denkkader nodig om duidelijk te kunnen maken waar ze voor staan. Die keuzes zullen totaal verschillen van partij tot partij. Pas vanaf een dergelijke basis start het spel van democratie."

Jullie pleiten voor tegenspraak, een aangepast discours en sociale rechtvaardigheid. Pas die begrippen even toe op de rellen in de Parijse voorsteden eind 2005. In de media kregen we enerzijds het schuldmodel van de groep 'relschoppers' als een bende losgeslagen marginale jongeren, en anderzijds het discours van sociale onrechtvaardigheid. Hoe was de tegenspraak hierover op jullie forum?

"Een eerste punt: voor ons waren het geen rellen. Het was zeer duidelijk een sociale opstand die volgde uit een situatie van onrechtvaardigheid, en had daarenboven bitter weinig te maken met etniciteit. De jongeren die daar brandbommen smeten, waren allochtone én autochtone jongeren.

Op het forum van Kif Kif verschenen uiteenlopende reacties. Dit forum is niet de mening van Kif Kif zelf, het biedt een stem aan iedereen. Ook extreem rechts heeft bij ons een stem. Zij spraken helemaal niet over sociale onrechtvaardigheid of over werkloosheid. Voor hen waren deze jongeren krapuul, zonder verdere discussie. Wie stilstaat bij de gebeurtenissen, kan dit echter niet hard maken.

Je kunt de torenhoge werkloosheid en de huisvestingssituatie van deze jongeren niet ontkennen. Hun onmacht brengt heftige reacties teweeg. Wij zien alleen het geweld van de jongeren. Wat we niet zien is dat de context waarin zij leven inherent gewelddadig is. De Franse socioloog Pierre Bourdieu beschreef de situatie in de buitenwijken al in de jaren zeventig en voorspelde wat er zou gebeuren. De socio-economische achterstelling, de discriminatie en de beeldvorming over die wijken zijn vormen van psychisch geweld die de bewoners dagelijks moeten ondergaan. Ook het geweld waarbij mensen in hun waardigheid worden ontkend, moet aangeklaagd worden. Het is echter veel minder zichtbaar omdat het dagelijks gebeurt en verankerd zit in wat we 'normaal' vinden."

Bourdieu koppelde het structurele sociaal-economische geweld aan het symbolische geweld, het ontkennen van de waardigheid van bepaalde groepen. Zijn leerling Loic Wacquant werkte in het getto van Chicago en stelde vast dat jongeren, om hiermee om te gaan, hun toevlucht zoeken tot bendes of aan hun situatie proberen te ontsnappen via sport, bijvoorbeeld boksen. Herkennen jullie dit?

"In grote lijnen klopt dit jammer genoeg. Gasten die het moeilijk hebben op school, die weten dat ze gediscrimineerd worden op de werkvloer en in de samenleving, spiegelen zich aan hun idolen die uit het getto zijn ontsnapt. Ze willen net als hen topsporter, ontwerper of hiphopper worden. Maar dat is niet voor de meerderheid weggelegd. De gasten van 'het getto' spiegelen zich dus aan uitzonderingen, aan mensen die hun doelen op een 'abnormale' manier hebben bereikt. Positief is wel dat de gasten op deze manier hun waardigheid proberen terug te winnen. Aan boksen bijvoorbeeld hangen positieve connotaties als viriliteit en doorzettingsvermogen."

Jullie praten over extreem rechts, maar er is ook een centrumdiscours over werkloosheid. Dit 'tolerante midden' zegt wel bezorgd te zijn over de grote werkloosheid bij allochtone jongeren, maar wil niet over quota horen – het van overheidswege verplicht aanstellen van een zeker aantal allochtonen op de werkvloer.

"Al jaren roept men vrijblijvend op om allochtonen te werk te stellen. Ondertussen blijft de werkloosheid stijgen, in sommige wijken tot zestig procent. Het zijn cijfers die smeken om zeer kordate en structurele acties, die er maar niet komen. Ondertussen blijft men wel een positief verhaal brengen dat 'we iets moeten doen voor die allochtonen.' Het zogenaamde tolerante midden nekt zichzelf daarbij. Er is een grote kloof tussen woorden (retoriek) en daden (realiteit). Neem bijvoorbeeld de zogenaamde 'diversiteitsbeleidssubsidies', waarbij organisaties 1250 euro kunnen krijgen als ze allochtonen in dienst nemen. Als je ziet wat de voorwaarden daar maar voor zijn, dan besef je dat deze subsidies gemakkelijk misbruikt worden om van alles en nog wat te doen. De criteria worden met andere woorden te laag gelegd om structurele resultaten op het vlak van tewerkstelling te bereiken. Door het tekort aan resultaatsverbintenissen kan het Vlaams Belang blijven claimen dat er 'niets terecht komt van dat geld voor allochtonen'. Zij zeggen dan: 'kijk, we doen zoveel moeite, maar eigenlijk wordt er bitter weinig tot niets gerealiseerd'. Daardoor denkt 90% van de samenleving dat we inderdaad heel veel geld pompen in initiatieven voor die 'allochtone mensen'. Dan rijst de vraag: 'wanneer gebeurt er nog eens iets voor ons?'

Er is een enorme tweeslachtigheid bij het beleid, dat zich enerzijds laat leiden door het marketingverhaal en anderzijds door de verlammende angst voor het VB. Terwijl de socialisten met wat meer wils- en daadkracht wel werk zouden kunnen maken van tewerkstelling. Het liberale beleid van Marino Keulen is afgestemd op het VB in de hoop de kritiek van deze partij te doen verstommen. Maar intussen blijft het VB kritiek spuien en voert de VLD een VB-beleid.

De enige oplossing zijn kordate acties op het vlak van onderwijs en tewerkstelling. Niet alleen voor 'de allochtonen', maar voor iedereen. De kloof tussen leerlingen die goed en leerlingen die niet goed presteren wordt elk jaar groter. Studies tonen aan dat dit eigen is aan de structuur van ons onderwijs. Zolang geen drastische beslissingen genomen worden, zullen de problemen blijven bestaan."

Jullie hebben samen met MRAX (een soort Waalse tegenhanger van Kif Kif, TT) een klacht ingediend tegen het Vlaams Belang. De meeste centrumpartijen keuren dit af. Wordt een juridische strijd tegen het VB nog wel gedragen?

"De vraag is of de strijd tout court nog gedragen wordt. Bij de eerste veroordeling van het VB kon men de dotaties stopzetten. Dat is niet gebeurd. Ik volg politici die zeggen dat ze het VB politiek willen bevechten. Maar voor ons is de juridische pijler even belangrijk, omdat die toont hoe recht op vrije meningsuiting bij ons werkt. Dit recht is nooit absoluut, het heeft grenzen zoals smaad, copyright en racisme. Dit is een juridische kwestie. Bovendien is de ruimte om op andere vlakken te strijden heel klein geworden. De boutade van de politieke strijd stelt in werkelijkheid niets voor.

We hebben na het artikel in Jewish Week op verontwaardiging gewacht. Het bleef muisstil. Als Kardinaal Joos zich uit als homofoob staat het land op zijn kop. Zeggen dat je islamofoob bent, wordt blijkbaar getolereerd. Dewinter probeerde in het artikel duidelijk bevolkingsgroepen tegen elkaar op te zetten. Dat is strafbaar en niemand reageerde. Kif Kif en MRAX dienden daarom een klacht in wegens aansporing tot rassenhaat. De verlamming in het politieke en maatschappelijke debat en de normalisering van het VB verplichten ons om te reageren. Ons enige doel is de samenleving te confronteren met de vraag of we niet collectief ontsporen. Met dit signaal willen we het debat weer toelaten. Voor ons is het niet enkel een juridische kwestie, maar is het evengoed een stimulans voor de politiek en het middenveld tot maatschappelijk debat. De strijd tegen racisme moeten we op verschillende fronten voeren. De media belichten het VB altijd vanuit het slachtofferperspectief. Zij negeren het debat over vrije meningsuiting en verwoorden het cordon als een politiek complot tegen het VB. De enige vraag echter die zou moeten gesteld worden, is of we werkelijk racisme willen toelaten in onze samenleving."

Jong zijn wordt vaak geassocieerd met verzet en idealisme. In realiteit wordt dit verzet echter vaak niet getolereerd. In Mechelen kreeg het Jeugdhuis Rzoezie een vlammende kritiek van het stadsbestuur omdat ze echt hun mening uitten. Hebben jongeren genoeg inspraak of is dit slechts pseudo-progressief beleidsjargon?

"De situatie is triest en grappig tegelijkertijd. De excellentie van de VLD (Bart Somers, TT), de partij die voor vrije meningsuiting en participatie staat, grijpt direct in wanneer 'de allochtonen' mondig worden. Wat de jongeren doen is opkomen voor hun rechten en participeren aan het maatschappelijke debat. In het interview in P-magazine klagen ze een problematische maatschappelijke evolutie aan. Somers' reactie toont aan welke rol een allochtoon jeugdhuis werkelijk krijgt in onze samenleving: één van machtsongelijkheid. Men verwijt Rzoezie dat het zich met zijn allochtone jongeren terugplooit en zich van de samenleving afsluit. De praktijk toont dat veel jeugdverenigingen alleen maar kunnen dromen van de werking en het bereik van Rzoezie. Rzoezie engageert de jongeren en stimuleert hen om te participeren. In Mechelen zijn ze bang van intellectueel verzet. Rzoezie werd aangepakt omdat de jongeren durven te zeggen dat de politie racistisch is."

Jozef De Witte van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding, verwees naar ex-korpschef Lamine van Antwerpen, die zei dat racisme ook wijdverspreid was in zijn korps.

"Dat is het nu net. Je mag zelfs geen reële situaties meer aanklagen als je allochtoon bent of vanuit een allochtone vereniging spreekt. Dat is eigenlijk ongelooflijk in een samenleving die zichzelf zo roemt om zijn vrijheden, zijn openheid en tolerantie. In de praktijk gaan de beleidsmakers uit van een definitie van een 'Vlaanderen' dat eigenlijk geen plaats biedt voor interculturaliteit. Vijftien jaar geleden ging hetzelfde op voor de homobeweging. Elke beweging die zich begint te organiseren en op haar rechten staat, wordt aanvankelijk in een hoekje geduwd. Maar je moet gewoon doorgaan.Er is ongelooflijk veel gebeurd in tien jaar tijd voor de emancipatie van de holebigemeenschap en dat is enkel en alleen te danken aan de holebigemeenschap zelf, die zichzelf heeft bevrijd, door op straat te komen en haar rechten op te eisen. Ze heeft daarbij niets cadeau gekregen van die tolerante meerderheid, die haar nu zo graag recupereert en uitgerekend naar de holebi's verwijst om te zeggen: 'kijk hoe open we wel zijn'."

Walter Zinzen stelt: 'Wij willen Oom Toms, geen Martin Luther Kings'! Zou het kunnen dat wij allochtonen nodig hebben om onszelf als 'beter' te kunnen definiëren?

"Inderdaad. Zolang de autochtonen (de wij-groep) vrijgevig of gastvrij kunnen zijn, wordt hun zelfbeeld bevestigd. Ook het negatieve beeld van allochtonen is blijkbaar nodig om er zelf beter uit te komen. Zij, de allochtonen, zijn het die vrouwen onderdrukken, zij zijn homofoob. Het is blijkbaar voldoende jezelf daarvan te overtuigen om jezelf als super homovriendelijk en vrouwvriendelijk te zien. Maar niets wijst erop dat dat ook zo is."

De zoektocht naar een eigen identiteit is bij jongeren enorm belangrijk. Volgens de Franse onderzoeker Olivier Roy zou voor een deel van de huidige generatie allochtone jongeren hun moslim-zijn een belangrijker deel uitmaken van hun identiteit dan hun afkomst (de nationaliteit van hun ouders of grootouders: Turk, Marokkaan, Algerijn...). Kunnen jullie, op basis van jullie ervaringen binnen Kif Kif, die vaststelling bevestigen?

"Er is een opleving van het geloof binnen bepaalde groepen, maar opnieuw is dat iets wat niet alleen opgaat voor allochtonen. Er is een algemene heropleving van ideologieën en zingeving. Niet enkel de islam, ook het seculiere gedachtegoed neemt uitbreiding, net als het christelijke geloof. Bij sommige 'allochtonen' zie je inderdaad een teruggrijpen naar religie, dat te maken heeft met hun positie in de samenleving. De eerste groep migranten die hier aankwam, in de jaren zestig, kwam zonder hoofddoek en in een minirokje. Geleidelijk aan zag je dit veranderen, mede door de drempels waarop zij stootten in de stad, op het werk, in het onderwijs,... Je kunt het trouwens niet veralgemenen. Het aantal allochtonen dat duidelijk voor een seculiere levensstijl en dito wereldbeeld kiest of mee wil bouwen aan een 'intercultureel Vlaanderen', is ook niet te tellen. Helaas stellen we vast dat bij sommige allochtone jongeren, net zoals bij autochtone, vormen van een fascistisch gedachtegoed ontstaan of heropleven. We spreken over een grote evolutie die zich niet beperkt tot België of tot bepaalde groepen in onze samenleving. De heropleving van de religie en van grote verhalen is een wereldwijd fenomeen. Als we dat persé in het stramien autochtoon/allochtoon willen duwen, doen we de realiteit onrecht aan."

Hoe kunnen we streven naar een gastvrije stad?

"Eerst moeten we nadenken over hoe we denken en spreken. Kritiek en dialoog zijn daartoe de middelen. We moeten mensen duidelijk maken dat er verschillende manieren zijn om iets te verwoorden, en dat er ongelijkheid is. Op kleine schaal kunnen we interculturele en gastvrije praktijken creëren in de stad. Zo ontstaat een draagvlak om iets te veranderen."

PASCAL DEBRUYNE EN MIEKE NOLF