Indymedia.be is niet meer.

De ploeg van Indymedia.be is verhuisd naar DeWereldMorgen.be waar we samen met anderen aan een nieuwswebsite werken. De komende weken en maanden bouwen we Indymedia.be om tot een archief van 10 jaar werk van honderden vrijwilligers.

[Opinie] De onderdrukking van de liberale staat… en de schepen zijn sluier van onwetendheid

[Opinie] De onderdrukking van de liberale staat… en de schepen zijn sluier van onwetendheid

De discussie over de hoofddoek is weer springlevend. Na Antwerpen, behandelt ook Gent de discussie over de neutrale lekenstaat en de hoofddoek in openbare functies. Opmerkelijk is echter de positie van Mathias De Clercq, schepen van Economie en Jeugd.

“Het liberalisme is een fascinerende ideologie. Het houdt een levensmentaliteit in, uitgaande van het respect voor elke mens, het geloof in de kracht en de creativiteit van het individu en het onbevooroordeeld benaderen van elk een. Het liberalisme koestert de vrijheid, wat inherent inhoudt dat voortdurend moet gestreden worden naar het wegwerken van onvrijheid. Het liberalisme is een vernieuwingsgezinde beweging, dat het gevestigde steeds in vraag stelt en zich verzet tegen verstarring, status-quo, bekrompenheid en conservatisme. Vrijheid staat voor openheid, wat leidt tot confrontatie, wat op zijn beurt uitmondt in bewustzijn. Vrijheid als vertrekpunt biedt het breedst mogelijk spectrum aan om tot ontwikkeling en vooruitgang te komen.“ (Mathias De Clercq)

Dit zijn de woorden van Mathias De Clercq, Schepen van jeugd en economie in Gent, maar hier sprekend in eigen naam. Niettegenstaande het ogenschijnlijk progressief liberalisme met het oog op vrijheid en Verlichting, is de verleiding zich te storten op het hoofddoekdebat als belangrijk beleidsthema dat voorzien is op de Gentse gemeenteraad van 5 november, groot. De Clercq pleit voor een hoofddoekenverbod in publieke en openbare functies in Gent. De vreemde ombuiging van zijn oorspronkelijke vrijheidsdefinitie, zo claim ik toch, en het ontkennen van een realiteit waarin er grote machtsongelijkheden bestaan, leidt rechtstreeks tot een vrijheidsdefinitie die functioneert als keurslijf. Dat Mathias De Clercq alleen als persoon spreekt en niet als schepen is in deze mediacontext waarin hij als Gentse Schepen van een magneeteffect kan genieten, nogal kort door de bocht.

Het liberalisme beroept zich sinds jaar en dag op vrijheid. De vrijheid van het individu staat centraal. Een breed spectrum van politiek liberalisme dat de mensenrechtenconventies en een rechtenliberalisme voorstaat, tot een economisch liberalisme dat de vrije markt ziet functioneren als onzichtbare hand om vrijheid te realiseren, tekent de hedendaagse liberale ideologie. In Vlaanderen kan men dit spectrum terugbrengen op de verschillende denktanks zoals Liberales en Nova Civitas en de respectievelijk sympathiserende partijen als VLD en Lijst De Decker. Schepen van economie in Gent Mathias De Clercq behoort tot de eerste meer politiek liberalen. met een voorliefde voor een vrije, maar wel gecorrigeerde vrije markt die minimale garanties kan bieden op een leven in vrijheid. Verwijzend naar de filosoof-econoom Amartya Sen, stelt De Clercq dat vrijheid ontwikkeling brengt op basis van het vergroten van zogenaamde ‘capabilities’, een concrete uitbreiding van de concrete capaciteit van het individuele handelen. Aansluitend kunnen we stellen met de politiek filosoof John Rawls, waarmee Mathias De Clercq tevens dweept, dat vrijheid alleen vorm krijgt wanneer een overlappende consensus bestaat over de basisvoorwaarden voor die vrijheid. Als we met zijn allen rationeel nadenken, zo gaat het speltheoretische idee van Rawls in de zoektocht naar minimale voorwaarden die moeten vervuld worden om te kunnen samenleven, komen we vanuit onze ‘onwetende’ positie in de zoektocht naar die consensus. De verwezenlijking van die overlappende consensus is gegarandeerd omdat we vertrekken vanuit een soort ‘neutrale’ sluier van onwetendheid, waardoor we loskomen van individuele winstscenario’s, vanuit een onzekerheid over de toekomst. Diezelfde ‘neutrale’ sluier van onwetendheid die ons via een sociale ‘overlappende consensus’ dichterbij de vrijheid moet brengen, is in realiteit echter een speelveld vol machten en krachten.

De praktijk waarin we leven is echter niet neutraal. Onze maatschappij is bezet door asymmetrische machtsverhoudingen. De meest dominante machten vandaag zijn die ‘rechtse’ machten die de institutionele macht van de overheid gebruiken, vanuit een geperverteerde ‘neutrale’ vrijheidsdefinitie om vrijheden van minderheden te beknotten. Het zijn zij die bepalen wat ‘neutraal’ is en dus toelaatbaar, alsook wat ‘vreemd’ is en dus uit den boze.

De Clercq verwijst naar het republicanistische Franse model dat zeker een basis zoekt voor een politieke gemeenschap. Ik sluit me aan bij Mathias De Clercq dat een politieke gemeenschap gebaseerd moet zijn op een zekere basis van gelijkheid. We hebben een soort gedeelde grammatica nodig om elkaar te begrijpen. De filosofen Chantal Mouffe en Ernesto Laclau noemen dit een “grammar of conduct” waarin we allen het uitgangspunt van vrijheid en gelijkheid met elkaar delen. Een politieke gemeenschap is dus niet alleen getekend door gelijkheid of door een ‘rationele’ consensus. Een gezonde democratie beperkt zich niet alleen tot wat we met elkaar delen, maar is ook steeds getekend door differentie of verschil. Het aandringen vanuit de staat, wat nogal een vreemd idee is voor een liberaal denker, voor een hoofddoekenverbod ten voordele van een liberale consensus lijkt me dan ook de ontkenning van die complexiteit van gelijkheid én vrijheid. De Clercq verwijst naar de Stasi-Commissie in Frankrijk die een brede bevraging en debat over uiterlijke tekenen van differentie in de publieke ruimte teweegbracht. Dát er debat is over die differentie en verschillen in onze maatschappij lijkt me helemaal niet problematisch, allerminst. Dat dit debat en de brede bevraging in Frankrijk a priori neutraal waren, is echter te betwijfelen. Uit de bevindingen van deze Stasi-commissie zijn vooral beleidsaanbevelingen die goed in de (rechtse) electorale markt lagen, geïmplementeerd. Dat De Clercq daarenboven verwijst naar een institutioneel model als het republikeins model in Frankrijk toont zijn a-historische reflectie. België heeft weinig gemeen met dit specifieke staatsmodel. Bij ons is het principe “vrijheid en verschil waar het kan” en “gelijkheid waar het moet” steeds verbonden met een sociaal-politiek model van onderhandeling. Als een maatschappij vanuit een perverse omkering van het politiek liberalisme verschil niet meer kan denken, is ze haar processuele vrijheidsidee kwijt.

Vanuit de Frankfurter Schüle is er steeds gesproken over de dialectiek van de Verlichting. Aan de ene kant brengt de Verlichting ons vrijheid en de mogelijkheid tot kritiek, rationaliteit en vrije meningsuiting, vanuit een oneindige ‘proces van vrijheid’. Aan de andere kant is er ook de ‘donkere’ verlichting, met haar nadruk op rationaliteit en het eindpunt van vrijheid. In tegenstelling tot vrijheid als proces, geven liberale denkers rationaliteit en vrijheid hier terug een rigide invulling. Politiek liberalisme wordt hier niet meer de onophoudelijk ‘emancipatorische’ strijd voor vrijheid, maar vooral de plicht zich te conformeren aan een vooraf bepaalde vrijheid. Van hieruit kunnen we De Clercq bevragen… Hier houdt vrijheid als proces op om zich om te vormen tot een dwangmatige overheid, die dit eindpunt van de vrijheid aanneemt en minderheden zo verplicht zich te conformeren aan de voor hen uitgestippelde vrijheid. Dit soort vrijheid als eindpunt is een dwangbuis dat een kloof slaat met het emanciperende Verlichtingsidee.

In plaats van de sociale en individuele strijd voor vrijheid en emancipatie voor minderheden, gaat De Clercq hier onbewust mee in een dominante rechtse liberale retoriek rond een islamréveil, de ondrukkende functie van zo’n hoofddoek voor de gemiddelde Islamitische vrouw en de mogelijke onverzoenbaarheid tussen kerk en staat bij specifieke minderheden. Om naar de beweging van vrouwen uit de Parijse banlieus te spreken voelen veel vrouwen zich “ni putes, ni soumises”. Als de boodschap van Verlichting ergens zit, is dat hier waar vrouwen zelf hun lot bepalen, los van wat politieke actoren daarover denken, welke dominante discours daarover worden geproduceerd door partijen en los van wat patriarchale tradities, die ongetwijfeld bestaan, hen opleggen. Uit onderzoek van Nathalie Peene en Cindy Spruyt uit 2005 blijkt dat de redenen van meisjes en vrouwen voor het wél of niet dragen van een hoofddoek heel divers zijn. Deze complexiteit ontkennen van onze hedendaagse context waarin we leven en het dominante discours dat wordt geproduceerd over de Islam en moslims, is toegeven aan deze dominante rechtse krachten. Als de overheid, hier de stad Gent, niet langer de realiteit van diversiteit durft laten zien, dan is de ruimte die we nog hebben voor vrijheid als proces van emancipatie (vooral voor mensen die behoren tot minderheden) nog heel erg dunnetjes…

Als Amartya Sen ons iets leerde, dan is het wel dat we niet zomaar moeten uitgaan van “holle principes” en “a-priori’s”, maar vanuit de concrete handelingspraktijk van ‘capabilities’; what people are able to do! Als een politiek liberaal als De Clercq niet meer het onderscheid kan maken tussen geëmancipeerde werkende vrouwen die vrij hun hoofddoek dragen en de zogezegde noodzaak aan een neutrale lekenstaat waar zit zijn persoonlijk emancipatorische liberalisme met de nadruk op handelen dan nog? Is zichzelf bevrijden uit de onmondigheid niet net een publieke functie vervullen? Is deze arbeidscontext waarin moslimvrouwen of mensen van andere minderheden die uiterlijke kenmerken tentoonspreiden niet een teken van trots en ontvoogding? Amartya Sen leerde ons dat vrijheid en capabilities vergroot worden door het debat aan te gaan. Capabilities worden verruimd in een intersubjectieve dialoog in de publieke sfeer, waarin mensen elkaar respecteren en als gelijke beschouwen. Een hoofddoek aan het loket kan die intermenselijke dialoog alleen maar versterken, zonder dat één dominante groep die zich achter een valse neutraliteit kan wegsteken, om de diversiteit van de ander als ‘Ander’ te loochenen. Deze kritiek naar De Clercq is niet gratuit. Vanuit zijn politiek liberalisme en terechte nadruk op Verlichting, is het ongetwijfeld zo dat er ruimte is voor debat, voor verschil en voor verschillende paden naar Verlichting en emancipatie. Ik weet dat dit Mathias heel nauw aan het hart ligt. Misschien is het tijd voor Mathias om zijn “sluier van onwetendheid” van zich af te werpen!

Pascal Debruyne
VZW RADAR/TiensTiens (Gentse actiegroep)
www.tienstiens.org

dwalingen

inderdaad, schepen De Clerq dwaalt, zie http://nl.youtube.com/watch?v=T58G3ktsprU

Wat me altijd opvalt is dat

Wat me altijd opvalt is dat degenen die vroeger het luidst riepen dat godsdienst het opium voor het volk is hun mening 180 graden draaien wanneer het hen goed uitkomt. De strijd van de socialisten tegen het katholicisme is bepalend geweest voor de politieke geschiedenis van België. Maar niet alleen in België. Als we het internationaal socialisme bekijken is de strijd tegen religie altijd 1 van de eerste beleidspunten geweest.
Het enigste dat door men hoofd gaat als ik je artikel lees is “de pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet”, en ik vindt dat jouw pot veel zwarter is.

Vreemd

U moet me wel zeer goed kennen om me bij het internationaal socialisme te plaatsen? Grappig hoe vlug je een stempel krijgt tegenwoordig.

Zelfs al ben ikzelf "inhoudelijk" nog een volledig atheïst, dan kan ik nog altijd vanuit een "formeel oogpunt" pluralisme inzake ideologie, religieuze opvatting enz. verdedigen toch? Als je dat onderscheid niet kunt maken, dan bent u wel heel ver weg volgens mij. Ik ga met veel zaken inhoudelijk niet akkoord, maar ik ga daarover liefst de inhoudelijke discussie aan in een deliberatieve maatschappij waarin we leven; in plaats van hetgeen ik niet mee akkoord ben, gewoon dwangmatig af te schaffen...

De strijd van het internationaal socialisme is wel ietsie pietsie complexer geworden ofwel je nog steeds in een orthodox marxisme zit...(wat je van mij vrijelijk mag!) Ik ben er nog niet zo van overtuigd dat alle godsdienst zomaar vals bewustzijn is of wat dan ook, als het dat zou zijn waar u naar verwijst. En zelfs al is het vals bewustzijn naar uw mening, dan pleit ik nog niet voor een staat die zogezegd die verschillen maar eens van tafel moet gaan vegen...omdat ik een bepaalde opinie heb? Als u daarvoor pleit, is dat uw goed recht...Dan zijn we het oneens.

De pot verwijt de ketel, lijkt me in die context onbegrijpbaar en een leuk retorisch zinnetje dat eigenlijk nergens op slaat.

Even 200 jaar terug

In het begin van de 19de eeuw is er een kleine revolutie nodig geweest om in Europa kerk en staat te scheiden. Meerdere mensen hebben hun leven er voor moeten opofferen. De scheiding van kerk en staat is ondertussen een wezenlijk kenmerk van de Europese identiteit.

Ik ben het met je eens dat er een inhoudelijk debat moet komen hoe we van hier verder gaan (zoals je in je antwoord zegt). Maar dat betekent niet iedereen persoonlijk aanvallen die onze culturele bagage niet direct over boord wilt gooien (zoals in je artikel).

Met vriendelijke groet
Alex

P.S.

P.S.: ik heb naar het filmpje geken van de link in de reply onder het artikel. Ik hoop dat dat geen voorbeeld is van het inhoudelijke debat.

aanval? of debat

Beste Alex,

Bedankt voor je reactie. Ik val, in tegenstelling tot wat je zegt, niemand aan. Door Mathias zelf ben ik bedankt voor de inhoudelijke repliek. Ik heb geprobeerd zijn eigen ideeën om te buigen en te contesteren. Dat noem ik persoonlijk inhoudelijk debat dat het platte populisme en ad hominem-argumenten probeert te ontwijken. Ik denk dat mijn artikel het fatsoen heeft inhoudelijk iemands ideeën te proberen te begrijpen en die proberen in een andere richting te duwen. Die link is een grapje...Een intellectueel debat mag wel es een grap verdragen, niet?

Antwoord

Ok, men eerste reply was misschien een impulsieve daad.
Ik ben zelf liberaal, op deze site terecht gekomen en een beetje geschokt door de titel die die over de onderdrukking van de het liberalisme spreekt. Ik vind ook dat er een inhoudelijk debat moet komen. Maar we moeten beseffen dat we over iets aan het praten zijn dat het potentieel heeft onze ingesteldheid tegenover menging kerk staat blijvend te veranderen. De scheiding kerk en staat is 1 van de grote verwezelijkingen van Europa, we mogen het niet te licht opnemen.

Met vriendelijke groet
Alex

no probs

Geen probleem. Ik ben akkoord dat grote principes sowieso problematisch zijn. Ik ga ervan uit dat de samenleving conflictueus is omdat ze doordrongen is van machten en krachten die onophoudelijk spelen. Die bouwen steeds zowel institutioneel als discoursgewijs hun macht uit. De scheiding van kerk en staat mag dan wel een ethisch en institutioneel principe zijn, ze vindt ook haar basis in die dynamiek van machten en krachten. Het principe is met andere woorden historisch tot stand gekomen. Daarom zie je in verschillende landen ook een andere invulling daarvan. Kijk maar naar België, nederland, GB, Frankrijk en Noorwegen. Je zal telke male heel andere invullingen zien van datzelfde principe. Door een hoofddoek aan het loket staat heus niet het hele principe op de helling. Dergelijke "hellend vlak-redeneringen" zijn volgens mij niet flexibel genoeg om maatschappelijke dynamieken te vatten.

Ik ga akkoord met een zekere neutraliteit van de staat, maar niet een staat die zich republikeins wegsteekt achter een neutraliteit (dwangmatige gelijkheid) ten einde alle diversiteit en tegenstellingen weg te moffelen...Bovendien moeten wij niet een Frans model gaan kopiëren. Die reactie is al helemaal a-historisch en houdt geenszins rekening met ons eigen context.

Vriendelijke groet,

Pascal

Ok, ik snap je punt. Ik ben

Ok, ik snap je punt. Ik ben zelf eerder terughoudend maar ik geef je gelijk dat de discussie levendig moet gehouden worden.
Ik denk dat alles daarmee gezegd is en ik ga het hierbij laten

Ik heb gisteren een artikel gepost en ik zou het apprecieren moest je je mening er over willen geven.

http://www.indymedia.be/nl/node/24672

Met vriendelijke groet
Alex