Nele Lijnen en Willem-Frederik Schiltz08 maart 2008 – 12:16

Op 16 februari 2008 streek de parlementsdelegatie van de OVSE in hoofdstad Yerevan neer om zich voor te bereiden op de observatie van de presidentsverkiezingen. Het federaal parlement vaardigde Nele Lijnen (senator open vld) en Willem-Frederik Schiltz (kamerlid open vld) af. Wat volgt is hun impressie.

5u 45: Het is ‘Election-day’. Wanneer we met chauffeur Armen en tolk Annet op pad trekken zien we de andere teams druppelsgewijs vertrekken. Ieder krijgt zijn toegewezen “terrein”. Wij tweeën worden samen naar Ejmiatsin gestuurd, volgens onze Armeense kennissen een prachtig stadje. Bij aankomst bekomen we nauwelijks van verbazing: de chauffeur vindt het eerste kiesbureau -een oude muziekschool- niet, wij ook niet. Tussen vervallen bunkerarchitectuur, betonpuin, weggeroest hekwerk, barakken en een braak terrein is de weginfrastructuur niet alleen nauwelijks bestaand maar bovendien zonder enige logica. De school ligt verborgen in één van dergelijke vervallen betonconstructies. De hartelijkheid van de leden van het kiesbureau is het enige sprankje warmte in de ijzige ochtendkilte. De fierheid van de vrouwelijke voorzitster van dit bureau eveneens. Met de beperkte middelen voorhanden -het is kiezen: óf elektriciteit voor een snoer schamele peertjes óf stroom voor de aftandse kachteltjes - commandeert ze het opzetten van een professionele stemlocatie. Ze is immers aan haar derde verkiezing toe en behaalde op de internationale training 5+! We zijn onder de indruk. Het observatieformulier vullen we scrupuleus in en danken allen voor de medewerking. Een ietwat oudere dame die de paspoorten afstempelt alvorens de stembrieven te bussen, stopt ons met een brede grijns een handvol bonbons en een mondvol Duitse afscheidsformules toe. Fier op haar kennis van het Duits en gastvrij zoals het Armeniërs eigen is.

9 u 11: Eindelijk aan het volgende station. De chauffeur kent de weg niet en reageert zijn onmacht af op het gaspedaal. Een tussenstop bij de lokale LTO (Long Term Observer). Tijdverlies. Duidelijk een verschil in perceptie: na 6 maanden observatie en voorbereidende rapporten zou bij ons ook het scherpe er wat af zijn. Maar het is ‘E-day’, adrenaline ruist in ons jeugdig bloed, wij willen observeren, de democratie dienen en hop naar het volgende bureau.

De sfeer is in elk bureau anders. Op sommige plaatsen wordt een gevecht tussen drummende kiezers om binnen te kunnen nog net ingehouden. En dat is schetsend, ook het belang dat de voorzitters van diverse bureaus aan hun functie hechten en aan het keurig volgen van de procedures: deze verkiezingen kunnen een verschil betekenen. Voorspellingen van “vote-buying” of stemkoping (= letterlijk stemmen kopen tegen betaling), bedreiging en fraude zijn niet van de lucht geweest zo laten we ons vertellen door diverse internationale en lokale bronnen. Het gonst in elk geval. Oude dametjes die ontbranden in religieus geïnspireerde lofredes en hun hoop plengen aan de hemel, mopperende heren met diepe zuchten in restaurants, stuurse militairen, en zelfs tussen jonge mensen met wie we later zullen eten, allen discussiëren er in felle klanken op los. Het publieke debat leeft sterk, alleen heeft het tot een week voor de verkiezingen geduurd vooraleer de nationale zender haar eenzijdige berichtgeving wat neutraler heeft bijgesteld.

12 u 30: Het summiere ontbijt en vroege opstaan beginnen het van de adrenaline te halen. Bij het zoeken naar een volgende post vragen we ons af waar dat mooie Ejmiatsin is gebleven (na veel moeite meesteren we de uitspraak van deze bijzonder exotisch klinkende namen). Naast verwondering ook ergernis. Waarom zo veel tijd in duffe conferentiezaaltjes sufgepraat worden tijdens de voorbereidende dagen terwijl we hier op prospectie hadden kunnen komen! Kwestie van de campagne een beetje te volgen en de lokale gevoeligheden niet alleen ingelepeld te krijgen maar ze ook te voelen. Bovendien zou een prospectie het probleem van de niet-bestaande wegenkaart van Ejmiatsin oplossen. Inderdaad. Er is geen kaart te vinden. Nergens.

Onze jeugdige verontwaardiging en honger wordt letterlijk en figuurlijk gestild als we voor het middagmaal terug richting Yerevan denderen.

14 u 00: Lunch. We worden vervoegd door Petra, een vaste medewerkster van OVSE. Ervaringen uitgewisseld, plannen voor uren en plaatsten worden getoetst. Problemen in Yerevan: de getuige of ‘vertegenwoordiger’ van de oppositie -kandidaat in Petra’s bureau is gewelddadig aangepakt, een lid van het kiesbureau is op de middag een ommetje gaan maken met de valideringsstempel om het verhaal van de 2 vissen en 10 broden op een pak stemenveloppen toe te passen: de wonderbaarlijke vermenigvuldiging. “Stuffing” eerste klas dus. We geloven onze oren niet.

15 u 30: Na deze verfrissende maar ook verontrustende pitstop terug op pad. Deze keer slagen we erin even stil te staan bij het christelijk centrum, kerk(en), kloostergebouw, ... hier zetelt de religie in sobere schoonheid en in inspirerend schril contrast met de afstompende sovjetoverblijfselen rondom. Hun gewaden en gezangen maken indruk en verdrijven alle ruchtbaarheid. Stilte voor de storm.

19 u 05: Petra belt: Angst. Of we niet kunnen komen want de spanning is gewelddadig. Snel, voor 20 u, en breng wat drinken en eten mee, hier is niks en ik kan niet weg. De adrenaline piekt. We komen aan om 20 u 02, wringen ons een weg door een kluit politieagenten -beleefd excuseren van onze tolk) en worden door een hysterische bureauvoorzitster hardhandig duidelijk gemaakt dat we er volgens de wet niet in mogen. Wij zijn het er, volgens diezelfde wet, niet mee eens. Maar goed, welke andere macht dan observeren hebben we? Ze grist wel nog de zak met Armeense broden voor Petra naar binnen, en laat ons met het beleg buiten staan. Bezorgdheid doet ons de verbittering wegslikken om het misgelopen plan. We besluiten ons kamp op te slaan voor het gecontesteerde bureau om onze collega te hulp te snellen in geval van nood. Het valt mee. We worden binnengelaten door de voorzitter in een ander bureau aan de overkant van het schoolplein. Wederom spreekwoordelijke Armeense gastvrijheid: we gaan aan tafel.

20 h 58: Het tellen wordt ingezet. Aanvankelijk verloopt de ad hoc ingestelde “all-in-one”- telprocedure OK. Tegen het einde van het eindeloos lijkende telproces echter, waarbij de voorzitter meer afgezonderd zit te bellen dan aan het tellen is, stijgt de spanning. Is het omdat de race tussen oppositie en meerderheidskandidaat (naast de lagere resultaten van de 7 anderen) gelijk opgaat? Zelfs de politie komt af en toe kijken (zonder echter invloed te willen uitoefenen, zo lijkt ons).

De klok tikt 4 h 30: Paniek slaat toe wanneer het aantal geregistreerde kiezers op de kieslijsten en het aantal afgegeven stembiljetten wel gelijk is, maar er een 40-tal uitgebrachte stemmen te kort zijn op een totaal van 1677. In totale chaos en getelefoneer wordt unaniem besloten de verzegelde enveloppen met de kieslijsten weer open te maken. In een sfeer van ontreddering en bitsige strijd gaat het tellen van alles en nog wat door, nu eens door diverse leden van het kiesbureau en uiteindelijk zelfs door de ‘getuigen’ en sommige lokale waarnemers. Een zee van stapeltjes en papiertjes met tussentijdse resultaten wordt woeliger tot de ‘delegatie’ van de oppositiepartij het afstapt omdat er volgens hen gefraudeerd is. Ze hebben in ons bureau verloren, zij het met niet écht veel lengten.

Het register, dat normaal een soort logboek van de dag moet zijn, wordt post factum ingevuld en tegen de tijd dat het protocol met de definitieve resultaten moet ingevuld worden is de helft van het bureau naar huis. We weten niet welk getal in elegant krullerig handschrift op dat papier is geschreven, wel lijken we te weten dat er niet intentioneel gefraudeerd is. Het kan ook naïviteit zijn, maar om 6 u15 leveren we ons verslag in dat weinig naïef is. Tijd voor persoonlijke debriefing.

Uiteraard hebben we maar fragmenten gezien en zullen de jongens van de statistiek het ‘gewicht’ van onze waarneming en onze nuanceringen bepalen.

En nuanceringen zijn er weldegelijk. Wie verliest er niet zijn geduld na 22 uur waken? Kwam het schenden van de veiligheidszegels niet voort uit een overdreven scrupuleuze bezorgdheid en angst voor vervolging en verdenking van fraude? Is het niet louter de wil om een materiële vergissing recht te zetten? Waren de wilde discussies over welke stem nu geldig was en welke ongeldig nu niet de hoeksteen van democratische controle?

Een ding is zeker en vertoont een onverwacht strakke parallel met een problematische politieke praktijk waar we sedert De Standaard sms-files van Hertoginnendal onder hand alles van kennen: de mobiele telefoons. Druk van bovenuit, onzekerheid en angst als slechte raadgever?

9 u 15: We hebben de slaap verbeten. Na een verfrissend drankje volgt de officiële debriefing.

De parlementaire delegatie is zeer miniem aanwezig (er schijnen er al weg te zijn). We laten het niet aan ons hart komen en geven een samenvatting van onze belevenissen. We zijn blijkbaar een van de enkele parlementairen die het telprocédé hebben gevolgd. Wel, in ons geval was het alleszins de moeite.

Doorheen de passie van het land hebben de mensen ons laten zien aan welke zijden draadjes democratie vaak vast hangt. Nu is zijde een prachtige stof en, indien goed geweven, in staat om tot stevig en duurzaam textiel verwerkt te worden. Vele Armeniërs grijpen zich aan deze draden vast en hopen er zich aan op te kunnen trekken. Hoop maakt hen echter niet kritiekloos. En dat is de hoop: er wordt over de juiste weg gediscussieerd en velen weten dat hij nog moet worden gevonden, maar ze zijn het hun prachtige land verplicht ervoor te blijven vechten.
Voor Armenië en zijn 3 miljoen inwoners kan een nieuwe tijd aanbreken. Niet omwille van deze verkiezingen of onze gedetailleerde observatie, maar omdat er veel mannen en vrouwen zijn die hun vaderland met vuur in hun hart dragen.

Voor ons, jonge politici: confronterend en herbronnend.