Het festival wil mensen goesting doen krijgen om een boek te lezen en hen oriënteren op de boekenmarkt. Ons parcours gaat eerst langs de chocoladen boeken want “Boeken zijn voor de mens even noodzakelijk als eten”. Al wilde de curator van deze tweede editie, de schrijfster Anne Provoost, ook dat elk chocoladen boek een bitter hart had want “Literatuur mag nooit te zoet zijn”. Daarna volgen we het estafettedebat, het theoretische luik dat de rol van literatuur in onze samenleving onder de loep neemt. Nog net genoeg tijd om Scala’s laatste noten te horen zingen en om nog even naar de fotocollectie van Louis Paul Boon te gaan, waar het - hoe voorspelbaar -, aanschuiven is.

Er zijn mensen die zeggen dat Boon daar niet mee naar buiten wilde treden, maar dat klopt niet. Hij heeft meerdere keren zijn plannen voor publicatie aangekondigd en ging er ook meerdere keren mee aan de slag. Gevelschilder en getalenteerd veelschrijver Louis-Paul Boon, Boontje, deed weer eens stof opwaaien. Volgens sommige schrijvers is de massale aandacht voor de foto-tentoonstelling zelfs burgerlijk voyeurisme en een recuperatie op kap van de schrijver.

Wat is vandaag nog de kracht van fictie? Schrijven we nog over de toekomst? Al die vragen komen aan bod. Elke moderator nodigt vier panelleden uit op het podium, mét elk nieuw panellid verschuift de discussie. Piet Piryns, Jos Geysels en Martine Tanghe modereren afwisselend.Bart Brinckman van De Standaard ondersteunt hen. Het estafettestokje is BRES, de bundel van Leonard Nolens. De schrijver van vandaag is, volgens Provoost zeker in vergelijking met tien jaar geleden, terug opiniemaker geworden. 'De schrijver die zichzelf kloont', noemt ze het fenomeen.

De invloed van het boek en het effect van boekprijzen
Boeken hebben wel degelijk effect, weet Jos Geysels. “Louis Paul Boon heeft immers een grote invloed op me en heeft me leren zien”. Journalist, columnist en historicus Marc Reynebeau vindt de invloed van het boek beperkt omdat ‘de machine’ alles opslokt, waardoor wat er in staat niet meer van groot belang is. Zo is bijvoorbeeld het beeld van Ché Guevara een cliché geworden en je kan een t-shirt met zijn afbeelding voor 169 euro kopen. Boeken worden volgens Peter Verhelst verkocht in een “zelfvernietigend, cynisch en zeer voorspelbaar systeem.”: “Men creëert steeds opnieuw een mediahype, bijvoorbeeld rond Het verdriet van België, waarbij niet wordt ingegaan op de inhoud. En wanneer de hype gedaan is, begint men gewoon met een volgend boek.”

Wat drijft een schrijver?
“Ik schrijf om te schrijven, geef me volledig om het boek te maken." Al de rest er omheen vindt Verhelst slechts economie en ijdelheid. "Je plaatst jezelf in een literaire wereld,en in de ‘echte’ wereld.Hoe ongeëngageerd je ook bent, het zal daardoor toch een bepaalde invloed hebben." Het ‘Niets moet alles kan’-principe in de literatuur vindt hij heel gevaarlijk. “Het mag geen excuus zijn als het misloopt, want de schrijver heeft niet enkel invloed op de literaire wereld.”

Moet de schrijver zich profileren?
Anne Provoost merkt op dat auteurs meer dan vroeger hun betrokkenheid tonen in columns, blogs en door petities te ondertekenen. Reynebeau vindt dat “getuigen van een pastoorsmentaliteit van die auteurs”. Maar volgens schrijver-dichter Verhelst is de oorzaak dat we meer beseffen dat er dringend verandering nodig is en dat onze daden een direct gevolg hebben voor de volgende generatie. “Enkel een petitie ondertekenen is niet voldoende, het is zelf zielig en vreemd.”

Moet de schrijver zijn mening verkondigen?
Abdelkader Benali en Tom Naegels, die multiculturele thema’s in zijn boeken verwerkt, bespreken de terugkeer van het religieuze vraagstuk sinds ’68. “Toen hebben we afscheid genomen van religie in België én van religie in de rest van de wereld. En nu is het blijkbaar moeilijk om empathie op te brengen in het dilemma tussen godsdienstvrijheid en de vrijheid van meningsuiting”, aldus Benali. Naegels vindt het een boeiend dilemma en wijst op onze anti-racistische opvoeding, die voor een grotere bereidheid tegenover religie zorgt, want racisme kan je niet los zien van godsdienstkritiek. "Dat zorgt voor een morele spanning die je toen niet had." En hij wijst op de overeenkomst tussen de militante houding tegen religie van Geert Wilders en Hugo Claus- die ooit zei basilieken te willen opblazen-. “Wat is, behalve de context, eigenlijk het verschil? De argumenten ‘as such’ zijn hetzelfde”. Benali vindt het een viering van de open samenleving dat er ook plaats is voor mensen “die niet in het gareel passen”. Ik heb de Duivelsverzen gelezen, en vond het aanvankelijk afschuwelijk, maar ik besef ook dat “verwarring goed is , zoals die ontstaat door de vermenging van fictie en realiteit, esthetiek en inhoud.”

Zijn er grenzen aan de vrijheid van meningsuiting?
Vlaams historicus, ethicus en schrijver Gie van den Berghe heeft bedenkingen bij de grote commotie tegen sommige uitlatingen. “Waar hebben we het eigenlijk over? Kijk ook eens meer naar wat er allemaal gebeurt in de Derde Wereld, bijvoorbeeld. En bespreek dat dan”. Rik Coolsaet begint over de wet op racisme, die hij goedkeurt. “Beledigen mag”, zo vindt hij, maar de vrijheid van meningsuiting ontstond in de negentiende eeuw en was bedoeld om de zwakkeren in de maatschappij te beschermen. Nu gebeurt het omgekeerde, diegenen die hoger op de maatschappelijke ladder staan, gebruiken het recht tegen diegenen die lager staan. Mensen kunnen slecht om met onzekerheid, en ze vinden dan reddingsboeien in extremen, zoals in het Vlaams Belang of in wat men moslimextremisme noemt. In zijn nieuwste boek wil hij lezers daarom een spreekwoordelijke zeef geven waarmee ze zelf kunnen onderzoeken waar we over 15 à 20 jaar staan als maatschappij, door de grote hoeveelheid aan informatie die ons bereikt, te 'zeven'.

Literaire utopieën
Bea Cantillon, vicerector van de Universiteit Antwerpen, is al vele jaren een gezaghebbende stem in het debat over armoede en sociale zekerheid. Ze is ook directeur van het Centrum voor Sociaal Beleid. “We weten nu veel meer over armoede dan in ’68 ”. Die neemt toe en we weten de oorzaak ervan. “Maar toch wordt de ongelijkheid in stand gehouden en dat komt doordat men zichzelf leugens heeft laten wijsmaken. Daardoor zien we de juiste oplossingen niet meer. Bovendien gelooft men vandaag niet meer in de maakbaarheid van de samenleving.” Ze vindt het optimisme van Coolsaet dan ook problematisch. Coolsaet had onder meer gezegd dat er sinds een tiental jaar toch veranderingen gebeurt zijn, die uiteindelijk via politici voor oplossingen kunnen zorgen. David van Reybrouck vindt het dan weer gevaarlijk om populisten, zoals Lijst Dedecker, te snel zwart te maken omdat veel armen daar op stemmen. Bovendien stelt hij onze diploma-democratie in vraag en komt hij op voor de laaggeschoolden, die ondervertegenwoordigd zijn in de literatuur. Van den Berghe klaagt over de geringschatting van ethici door de stamcelonderzoekers in Leuven: “we moeten zwijgen van hen”. En volgens hem is de wetenschap de utopie aan het verwezenlijken die de literatuur afgewezen heeft. David van Reybrouck is “een overtuigd Darwinist” , al was het maar door het beeld dat mensen eerder halve primaten dan halve engelen zijn.

www.vooruit.be

Foto van L.P. Boon (rechts): Door Carlos de Smet